από την Κωνσταντίνα Γιαννακοπούλου
Όλο και περισσότερες γυναίκες καταφεύγουν πλέον στην τράπεζα σπέρματος προκειμένου να αποκτήσουν ένα παιδί. Τους λόγους που τις ωθούν στη διαφορετική και περιπλεγμένη αυτή μητρότητα μάς εξηγεί ο Δρ. Χάρης Καζλαρής, κλινικός εμβρυολόγος: «Συνήθως, πρόκειται για γυναίκες που βρίσκονται κοντά στη “δύση” της αναπαραγωγικής τους ηλικίας και δεν έχουν τα χρονικά περιθώρια να αναζητούν άλλο τον κατάλληλο σύντροφο. Υπάρχουν όμως και εκείνες που από συνειδητή επιλογή αποφασίζουν να αποκτήσουν και να μεγαλώσουν μόνες τους ένα παιδί. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί, είτε να είναι ομόφυλες γυναίκες, είτε γυναίκες καριέρας που νιώθουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα μόνες τους και έχουν την οικονομική δυνατότητα να αναλάβουν εξολοκλήρου την ανατροφή του παιδιού».
Τράπεζες σπέρματος
Στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κανείς τα πάντα για τις τράπεζες σπέρματος και τους δότες. Η αναζήτηση των επιθυμητών γονιδίων (χαρακτηριστικών) από αξιόπιστες τράπεζες σπέρματος, τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού (εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης), είναι πλέον μια εύκολη υπόθεση. Η υποψήφια μητέρα μπορεί να επιλέξει τον κατάλληλο δότη γνωρίζοντας τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, ύψος, βάρος, χρώμα μαλλιών, χρώμα ματιών, ομάδα αίματος αλλά και την καταγωγή, το μορφωτικό επίπεδο και το επάγγελμα του δότη. Εκείνο, όμως, που δεν μπορεί να γνωρίζει είναι το γενεαλογικό ιστορικό, η προσωπικότητά του, τα ενδιαφέροντά του ή πως έμοιαζε όταν ήταν παιδί.
«Η συνήθης διαδικασία η οποία ακολουθείται για τη δωρεά σπέρματος είναι μια σειρά αιματολογικών εξετάσεων και σπέρματος, ώστε να διαπιστωθεί εάν ο δότης είναι υγιής και ότι το δείγμα του σπέρματος είναι εντάξει ποιοτικά. Έπειτα το δείγμα καταψύχεται και αποθηκεύεται μέχρι την επανεξέταση του δότη (στους τρεις και στους έξι μήνες), ώστε να διαπιστωθεί ότι ο δότης είναι υγιής και το σπέρμα του μπορεί να διατεθεί για γονιμοποίηση», μας εξηγεί ο κος Καζλαρής.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με νόμο του 2005, τόσο η ταυτότητα του δότη όσο και της λήπτριας δεν αποκαλύπτονται. Σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπου το παιδί μετά τα 18 μπορεί να αναζητήσει αν το επιθυμεί τον βιολογικό του πατέρα. Στη χώρα μας η ανύπαντρη μητέρα είναι υποχρεωμένη να υπογράψει μια συμβολαιογραφική πράξη ότι αναγνωρίζει το παιδί και αναλαμβάνει πλήρως την ευθύνη του.
Τα διλήμματα της ανύπαντρης μητέρας
Το να αποκτήσεις ένα παιδί με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, και μάλιστα χωρίς ένα σύντροφό να σε στηρίζει, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Από τη μια οι αλλαγές στην καθημερινότητα, η έλλειψη προσωπικού χρόνου, η κούραση, αλλά και το οικονομικό ζήτημα που καλείται η μητέρα μόνη της να επιλύσει της προκαλούν άγχος και αγωνία για το πώς θα καταφέρει να ανταπεξέλθει στα νέα δεδομένα. Το αίσθημα της ευθύνης δεν μοιράζεται και αν δεν υπάρχει στήριξη από την υπόλοιπη οικογένεια, το φορτίο είναι βαρύτερο. Η μητέρα καλείται να καλύψει το «κενό» του πατέρα και να έχει πολλαπλούς ρόλους.
Από την άλλη, τα ακανθώδη ζητήματα βιοηθικής που ανακύπτουν από αυτή την ασυνήθιστη μητρότητα, τα οποία η παγκόσμια κοινότητα αδυνατεί ακόμη να επιλύσει, μπορεί να έχουν επίπτωση τόσο στην υποψήφια μητέρα όσο και στο αγέννητο μωρό. Η ανησυχία της μητέρας για το πως θα αντιμετωπίσει ο κοινωνικός περίγυρος ένα παιδί που προέρχεται από τράπεζα σπέρματος, αλλά και τι θα πει στο ίδιο το παιδί όταν θα αρχίσει να ρωτά για τον πατέρα του είναι μεγάλη σε τέτοιες περιπτώσεις. Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη και να έχει σκεφτεί πως θα αντιμετωπίσει όλα αυτά τα ζητήματα, τις ανησυχίες και τους φόβους της πριν καταλήξει σε αυτή την απόφαση.
Το ρίσκο της αιμομιξίας
Το σπέρμα του ίδιου δότη χρησιμοποιείται για συγκεκριμένο αριθμό γονιμοποιήσεων. «Στην Ελλάδα για κάθε δότη το σπέρμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέχρι να γεννηθούν σε εθνικό επίπεδο 10 παιδιά, εκτός αν πρόκειται για αδέλφια (στην ίδια οικογένεια). Η δικλείδα αυτή στόχο έχει να τα προστατεύσει και να μειώσει στο απειροελάχιστο την πιθανότητα να συναντηθούν κάποια στιγμή τα παιδιά που είναι ετεροθαλή αδέλφια και συνάψουν αιμομικτικούς γάμους εν αγνοία τους», σύμφωνα με τον κ Καζλαρή.
Τί γίνεται όμως σε περίπτωση που ένας δότης πάει σε μια τράπεζα σπέρματος στην Πάτρα και σε μια στη Αθήνα; Υπάρχει κάποια εθνική βάση δεδομένων; Όπως απαντά ο γνωστός κλινικός εμβρυολόγος, αυτό το έχει αναλάβει η Εθνική Αρχή Αναπαραγωγής, η οποία ξεκίνησε να λειτουργεί το 2005 και το 2010 έκλεισε χωρίς να έχει προλάβει να φτιάξει αυτό το αρχείο: «Η Αρχή επανιδρύθηκε πριν από δύο χρόνια και από τον Δεκέμβρη του 2016 άρχισαν να δίνονται οι πρώτες άδειες λειτουργίας σε μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και τράπεζες σπέρματος. Επομένως πια οι τράπεζες έχουν άδεια νόμιμη και η Αρχή είναι υποχρεωμένη να τηρεί μητρώο. Ξέρω ότι δεν το τηρεί! Ακόμα δεν έχει βρει τρόπο να διασυνδέσει ηλεκτρονικά τις μονάδες. Αλλά ευελπιστώ ότι σύντομα θα δοθεί μια λύση σε αυτό».
Όπως μου επισημαίνει ο ίδιος: «Θέλουμε μία εθνική βάση δοτών, στην οποία ο κάθε δότης θα είναι κωδικοποιημένος με ένα μοναδικό αριθμό και θα ελέγχεται από όλες τις τράπεζες τις χώρας έτσι ώστε όταν αυτός ο δότης συμπληρώσει των αριθμό των 10 παιδιών να μην χρησιμοποιείται άλλο το σπέρμα του». Ο Νόμος για την Εφαρμογή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ψηφίσθηκε το 2005, ωστόσο το Προεδρικό Διάταγμα που αφορά τους όρους και τις προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής υπεγράφη με καθυστέρηση 11,5 χρόνων. Μέχρι σήμερα, η Εθνική Αρχή Αναπαραγωγής έχει δώσει άδεια σε 12 Μονάδες.
120.000 κύκλοι εξωσωματικής τον χρόνο στην Ελλάδα
Περισσότεροι από 12.000 κύκλοι εξωσωματικής, κυρίως σε γυναίκες ηλικίας άνω των 35 ετών, πραγματοποιούνται ετησίως στη χώρα μας, με τον έναν στους τρεις να καταλήγει σε εγκυμοσύνη. Από αυτές τις κυήσεις, λιγότερο από 0,5% αφορούν τρίδυμα μωρά και το σχεδόν 6,5% είναι δίδυμες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται μείωση των εμβρύων που κυοφορούν οι γυναίκες. Αυτό αποκαλύπτει η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), η οποία συνέλεξε προσφάτως στατιστικά στοιχεία του έτους 2013 για τους κύκλους εξωσωματικής σε 41 (επί συνόλου 44) κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που λειτουργούν στη χώρα μας.
Από τους 12.207 νέους κύκλους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, οι 2.395 ήταν με κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) και οι 9.812 με μικρογονιμοποίηση ωαρίων (ICSI). Το ποσοστό επίτευξης κυήσεως ήταν συνολικά 30%, με εκείνο έπειτα από κατάψυξη να είναι 35% και με δωρεά ωαρίων 54%. Ο αριθμός των τριδύμων κυήσεων ήταν μόλις 31, των διδύμων 408 και σε 25 περιπτώσεις έγινε μείωση στον αριθμό των εμβρύων.