από την Τέτη Νικολοπούλου Ιρανο-γαλλική ταινία, σκηνοθεσία: Ασγκάρ Φαραντί με τους: Σαχάμπ Χοσεϊνί, Ταρανέχ Αλιντοστί, Μπαμπάκ Καρίμι. «Ο εμποράκος» είναι μια πολυεπίπεδη και δύσκολη ταινία. Όχι ότι δεν μας έχει συνηθίσει ο ταλαντούχος της σκηνοθέτης (“Ένας χωρισμός”, “Tο Παρελθόν”, “Τι απέγινε η Έλι”, τα οποία θα αναλύσουμε και παρακάτω), αλλά θεωρώ ότι ιδιαίτερα αυτή […]
από την Τέτη Νικολοπούλου
Ιρανο-γαλλική ταινία, σκηνοθεσία: Ασγκάρ Φαραντί με τους: Σαχάμπ Χοσεϊνί, Ταρανέχ Αλιντοστί, Μπαμπάκ Καρίμι. «Ο εμποράκος» είναι μια πολυεπίπεδη και δύσκολη ταινία. Όχι ότι δεν μας έχει συνηθίσει ο ταλαντούχος της σκηνοθέτης (“Ένας χωρισμός”, “Tο Παρελθόν”, “Τι απέγινε η Έλι”, τα οποία θα αναλύσουμε και παρακάτω), αλλά θεωρώ ότι ιδιαίτερα αυτή διαθέτει ακόμα πιο πολλά επίπεδα ανάγνωσης.
Ο Εμάντ και η Ράνα, είναι το κεντρικό ζευγάρι στην ταινία, το οποίο μετά από έναν ισχυρό σεισμό, αναγκάζεται να αλλάξει σπίτι. Εκεί θα αντιμετωπίσει ένα περιστατικό που συνδέεται με την προηγούμενη νοικάρισσα του και το οποίο θα τους φέρει απέναντι σε μεγάλα ηθικά διλήμματα. Ταυτόχρονα, το ζευγάρι αυτό συμμετέχει στο ανέβασμα του «Θανάτου του εμποράκου» του Μίλλερ, ένα έργο με το οποίο ο σκηνοθέτης θα συνομιλήσει διττά, φέρνοντάς το στην Τεχεράνη του σήμερα.
To «Ένας χωρισμός», η ταινία με την οποία έγινε παγκοσμίως γνωστός ο Φαραντί, ήταν ένα σοκ στην καρδιά. Έβλεπες να συγκρούεται το παλιό με το νέο, με τη γυναίκα ως το ξεκάθαρο στοιχείο της αλλαγής. Αυτή, μουσικός στο επάγγελμα, θέλει να φύγει από το άρρωστο, ημιθανές, σχεδόν σε κώμα παρόν του Ιράν και να μεταναστεύσει στην εξέλιξη… στη Δύση. Αυτός, προσκολλημένος στο πατριαρχικό μοντέλο της ιρανικής κοινωνίας αδυνατεί να απαγκιστρωθεί. Επιλέγει να μείνει. Και η έφηβη κόρη, χωρίς να μπορεί να επιλέξει, ακροβατεί χωρίς να ξέρει γιατί, ανάμεσα στα δύο. Ο Φαραντί μας δίνει ξεκάθαρα ότι κάθε νέος (και κατ΄ επέκταση και κάθε νέα κοινωνία) έχει περιορισμούς στην εξέλιξη του, τοίχους και βουνά αξεπέραστα. Οι νέοι άνθρωποι καλούνται να ξεπεράσουν «ερήμους».
Στο «Παρελθόν», με την πρόφαση μιας αισθηματικής ιστορίας ο Φαραντί μας αποκαλύπτει -με μαγικό τρόπο- το ότι όλοι έχουν παρελθόν και αυτό είναι εδώ μαζί τους, όπως η νεότητα δεν αποκόβεται από την ενήλικη ζωή μας. Τίποτα δεν μπορεί να ξεγραφτεί, το “πριν” έχει προσδιορίσει όλα όσα είμαστε τώρα και, όσο και να αλλάζουμε χώρους και σχέσεις, εμείς είμαστε… εμείς, και φέρουμε μαζί μας όλα τα προηγούμενα.
Στο «Τι απέγινε η Έλι» ο Ιρανός σκηνοθέτης διαπραγματεύεται τις αξίες και τις υπόγειες σκέψεις που υπάρχουν μέσα μας, εξ αιτίας των ηθικών αξιών και ενός συντηρητικού παρελθόντος που δεν αλλάζει επειδή εκμοντερνιστήκαμε…
Στον «Εμποράκο», αυτό που απασχολεί και πάλι τον Φαραντί» είναι η σχέση του πριν και του τώρα, του παλιού και του νέου, της «εξέλιξης» και των παραδοσιακών στερεοτύπων και ηθικών αξιών. Και το αναπτύσσει μέσα από δύο προσεγγίσεις. Αρχικά, ο ήρωας -όπως και η Τεχεράνη- καλείται να ακολουθήσει την «εξέλιξη» της Δύσης… Η «εξέλιξη» αυτή ποιά είναι;. Όπως ο εμποράκος -με έμφαση στο υποκοριστικό -ακος, το οποίο δηλώνει το μικρό, στο θεατρικό αριστούργημα του Άρθουρ Μίλλερ «Ο θάνατος του εμποράκου»,- έτσι και οι ήρωες της ταινίας καλούνται να αναμετρηθούν με κάτι μεγαλύτερο από αυτούς. Στη λαίλαπα αυτής της «εξέλιξης», η οποία δεν αφήνει τίποτα όρθιο, πoιό είναι το ανθρώπινο κόστος;
Η δεύτερη προσέγγιση του εμποράκου (του Μίλλερ) πραγματώνεται μέσα από τον θλιβερό ηλικιωμένο άντρα που πέφτει σε παράπτωμα. Ντροπιασμένος, πρέπει να κοιτάξει τους νέους στα μάτια. Πώς; Τώρα όλοι ξέρουμε ότι το παλιό φταίει για ό,τι έχει συμβεί, κανένας πατέρας δεν είναι αθώος και καμία μάνα δεν μπορεί να συνεχίσει να χειρίζεται τα παιδιά της με το πρόσχημα της αδυναμίας. Όλοι πιαστήκανε στα πράσα. Έχουμε άραγε τα εργαλεία ως νεότεροι να τα δούμε όλα αυτά;
Ο Φαραντί βάζει μέσα στην ταινία του το θεατρικό έργο του Μίλλερ, θέτοντας διαρκώς ερωτήματα. Τα βλέμματα των πρωταγωνιστών, τα κοντινά πλάνα, οι σιωπές και οι ήσυχες εναλλαγές, ανάμεσα στην ιστορία και τη θεατρική παράσταση την οποία ανεβάζουν οι ήρωες, αφήνουν χώρο στο θεατή να δώσει τις δικές του υποκειμενικές απαντήσεις, μέσα από το βίωμα ιδιαίτερα λεπτοφυών ποιοτήτων, τις οποίες σπάνια έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε. Και σε αυτό ακριβώς είναι που ο Φαραντί είναι μεγαλοφυής. Με απίστευτο ταλέντο μας διεισδύει στις ψυχές των ηρώων του. Και μας θυμίζει ότι αυτοί είμαστε εμείς: η Τεχεράνη είναι η Ευρώπη της κρίσης και η Αμερική του 1930, όταν τα εργατικά μοντέλα μεταμορφωνόντουσαν σε αυτό το «μόρφωμα» που είναι σήμερα…
Για γερούς παίκτες σινεφίλ… Δεν είναι τυχαία η βράβευσή της με το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Επιπλέον, βραβείο σεναρίου και πρώτου ανδρικού ρόλου (Σαχάμπ Χοσεϊνί) στις Κάννες.
