Παρά το ότι οι νομικοί αποτελούσαν πάντα το σημαντικότερο τμήμα της ελίτ που περιστοίχιζε την εξουσία, οι δικηγόροι, από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα, αντιμετώπιζαν κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους ποικίλα προβλήματα, τα σημαντικότερα από τα οποία παρέμειναν διαχρονικά: ο μεγάλος αριθμός τους, η άνιση κατανομή της πελατείας, η άσκηση δικηγορίας από τους […]
Παρά το ότι οι νομικοί αποτελούσαν πάντα το σημαντικότερο τμήμα της ελίτ που περιστοίχιζε την εξουσία, οι δικηγόροι, από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα, αντιμετώπιζαν κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους ποικίλα προβλήματα, τα σημαντικότερα από τα οποία παρέμειναν διαχρονικά: ο μεγάλος αριθμός τους, η άνιση κατανομή της πελατείας, η άσκηση δικηγορίας από τους βουλευτές, η έλλειψη καταλλήλων δικαστικών αιθουσών, η απαξιωτική συμπεριφορά ορισμένων δικαστών και η καθυστέρηση της εκδίκασης των υποθέσεων και της έκδοσης των αποφάσεων.
Στη λύση των προβλημάτων αυτών θα συντελούσε αποτελεσματικά η ύπαρξη ενός συλλογικού οργάνου, ενός δικηγορικού συλλόγου.
Ωστόσο οι δικηγόροι, αυτοί που υπερασπίζονταν συνεχώς τα συμφέροντα των άλλων, όταν κλήθηκαν να συνασπισθούν για να υπερασπίσουν τα δικά τους συμφέροντα, στάθηκε αδύνατο να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Μια μικρή μόνο ομάδα ασχολήθηκε με τη σύσταση και τη δραστηριοποίηση δικηγορικών συλλόγων στην πρωτεύουσα και τις επαρχίες.
Στην Αθήνα, από τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι το 1864 μέχρι τη νομοθετική ίδρυση του σημερινού Δικηγορικού Συλλόγου, ιδρύθηκαν και διαλύθηκαν πέντε διαδοχικοί Δικηγορικοί Σύλλογοι, που είχαν τη μορφή σωματείου.
Η πρώτη προσπάθεια ίδρυσης δικηγορικού συλλόγου έγινε το 1865. Ο σύλλογος αυτός, μακροβιότερος όλων των επόμενων, δραστηριοποιήθηκε επί μια δεκαετία περίπου, μελετώντας τα προβλήματα των μελών του, προτείνοντας νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και λαμβάνοντας θέση σε επίκαιρα θέματα εθνικής σημασίας. Παρόμοια δραστηριότητα είχαν και οι επόμενοι σύλλογοι που ιδρύθηκαν το 1883, το 1893, το 1902 και το 1905.
Η αβεβαιότητα για το μέλλον τους, οι προστριβές μεταξύ των μελών τους λόγω προσωπικών φιλοδοξιών, τα οικονομικά προβλήματα και η παράλληλη συνειδητοποίηση της ανάγκης ύπαρξης ενός συλλόγου αποδεκτού από όλο το δικηγορικό σώμα, συνετέλεσαν στο να θεωρηθεί σύντομα ως μόνη λύση η νομοθετική ρύθμιση της ίδρυσης και της λειτουργίας δικηγορικών συλλόγων σε όλη τη χώρα.
Ο Γεώργιος Ρούφος ήταν ο πρώτος που πρότεινε στη Βουλή τη νομοθετική σύσταση δικηγορικών συλλόγων το 1877 και οι Αθηναίοι δικηγόροι εξέλεξαν το 1878 επιτροπή καθηγητών που συνέταξε ένα νομοσχέδιο.
Στη Βουλή όμως το πρώτο νομοσχέδιο θα κατατεθεί από τον Γεώργιο Φιλάρετο το 1884 και θα υποβληθεί ξανά το 1891, χωρίς να συζητηθεί. Νέο νομοσχέδιο θα καταρτισθεί από την κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη το 1892, η οποία το 1894 θα αναθέσει στον τότε υπάρχοντα, τρίτο κατά σειρά, Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών τη σύνταξη άλλου. Το νομοσχέδιο αυτό θα κατατεθεί το 1896 στη Βουλή, αλλά δεν θα ψηφισθεί.
Ο πέμπτος και τελευταίος πρώιμος Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, του 1905, επικέντρωσε τη δράση του στις προσπάθειες για την ψήφιση αυτού του νομοσχεδίου. Αφού το επεξεργάσθηκε, το ενεχείρισε υπό νέα μορφή στην κυβέρνηση Ιωάννη Θεοτόκη το 1907, η οποία το παρέδωσε στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή. Ο νόμος ΓΤΙΖ΄ (3317) περί δικηγορικών συλλόγων, βασισμένος ουσιαστικά στο νομοσχέδιο που είχε συντάξει ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών το 1896, ψηφίσθηκε τελικά τον Δεκέμβριο του 1908, τριάντα χρόνια μετά τη σύνταξη του πρώτου νομοσχεδίου.
Στις 15 Φεβρουαρίου 1909 οι δικηγόροι της Αθήνας συνήλθαν για τη συγκρότηση του σημερινού Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, την εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου του και την εκλογή των δικηγόρων μελών του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου. Καθώς όμως για την εκλογή τους απαιτείτο απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, οι αρχαιρεσίες διήρκεσαν δεκαπέντε ημέρες! Ψήφισαν 616 δικηγόροι ενώ οι υποψήφιοι σύμβουλοι είχαν υπερβεί τους 110.
Πρώτος πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου εκλέχθηκε ο Κωνσταντίνος Έσσλιν και αντιπρόεδρος ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν.
Ο Σύλλογος ξεκίνησε τη δραστηριότητά του με μεγάλο ενθουσιασμό και με την επίμονη εργασία των Διοικητικών Συμβουλίων του, τη συζήτηση και τη σύνταξη νομοσχεδίων, την οργάνωση συνεδρίων, την αντιμετώπιση των προβλημάτων του κλάδου, τη δημιουργία των ασφαλιστικών ταμείων και την προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος, επέβαλε τη δυναμική σημερινή του παρουσία.
Στις 28 Φεβρουαρίου 1909 οι δικηγόροι των Αθηνών μετά από εκλογές που διήρκεσαν μισό μήνα, εξέλεξαν το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου! Επτά από τα μέλη που εκλέχθηκαν είχαν ασχοληθεί και στο παρελθόν με τη διοίκηση και τη δράση των προηγούμενων βραχύβιων Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών (Έσσλιν, Ρακτιβάν, Φιλάρετος, Ευκλείδης, Μομφεράτος, Μαριολόπουλος και Σημίτης), ενώ ο Τιμολέων Ηλιόπουλος ήταν γιος του Ευσταθίου Ηλιόπουλου, του προέδρου του πρώτου Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών που ιδρύθηκε το 1865.
Την πρώτη περίοδο λειτουργίας του ο Σύλλογος εδραιώθηκε, διαμορφώνοντας πάγια χαρακτηριστικά της εσωτερικής λειτουργίας του, αλλά και της δημόσιας παρουσίας του. Στεγασμένος αρχικά σε μια αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών, «περιπλανήθηκε» κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου σε διάφορα κτίρια.
Το 1937 αγόρασε μέρος της οικοδομής της οδού Ακαδημίας για να στεγάσει τα γραφεία του, τα οποία εγκαινιάσθηκαν το 1939. Από τότε έως σήμερα τα γραφεία του επεκτάθηκαν καταλαμβάνοντας ολόκληρη την οικοδομή, καθώς και το διπλανό κτίριο, ώστε να φιλοξενήσουν τις διαρκώς αναπτυσσόμενες υπηρεσίες του.
Η δράση του Συλλόγου συνδέθηκε άρρηκτα με τα πρόσωπα που ανέλαβαν να τον εκπροσωπήσουν συμμετέχοντας στο Διοικητικό του Συμβούλιο. Οι περισσότεροι από αυτούς συμμετείχαν ενεργά στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας, σε πλήθος πολιτιστικών, κοινωνικών και επιστημονικών συσσωματώσεων. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται διακεκριμένοι νομικοί, οι οποίοι συνέδεσαν τη ζωή τους με την προάσπιση των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων.
