Πυρκαγιές: Στα ίδια η Ελλάδα, στα κόκκινα η Μεσόγειος

Κοντά στον μέσο όρο των τελευταίων δέκα καλοκαιριών κινήθηκε κατά τη φετινή αντιπυρική περίοδο η χώρα μας, «μετρώντας» περίπου 235.000 στρέμματα καμένων εκτάσεων, την ώρα που η κλιματική αλλαγή έδειξε το πιο σκληρό της πρόσωπο σε ολόκληρη τη Μεσόγειο αλλά και τα Βαλκάνια. Πώς θα προετοιμαστεί η χώρα μας για τα επόμενα χρόνια, απέναντι στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει η κλιματική αλλαγή, με την Πορτογαλία να μετρά δεκάδες νεκρούς, τα Βαλκάνια να φλέγονται από πρωτοφανείς για την περιοχή πυρκαγιές και την Ευρώπη να βλέπει συνολικά τις πυρκαγιές να τριπλασιάζονται;

Μια μέρα  πριν την επίσημη λήξη της φετινής αντιπυρικής περιόδου και σύμφωνα με τα στοιχεία του European Forest Fire Information System (EFFIS), το καλοκαίρι του 2017 κινήθηκε κοντά στον μέσο όρο (275.000 στρ.) της τελευταίας 10ετίας (2008-2017), αφήνοντας πίσω του περίπου 235.000 στρέμματα καμένων εκτάσεων. Οι περιοχές των Κυθήρων, του Καλάμου Αττικής, της Ανατολικής Μάνης Λακωνίας και της Ζακύνθου σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος των καταστροφών. Κι αν η Ελλάδα έζησε το ίδιο έργο περίπου, τόσο ως προς τις καμένες εκτάσεις όσο και ως προς τα χρόνια προβλήματα του μηχανισμού δασοπροστασίας, η Μεσόγειος αλλά και τα Βαλκάνια είδαν το θρίλερ της κλιματικής αλλαγής να αφήνει πίσω του τεράστιο κόστος με πολύ έντονες πυρκαγιές, τεράστιες εκτάσεις καμένης γης και – δυστυχώς – δεκάδες νεκρούς.

Η ορατή πλέον απειλή της κλιματικής αλλαγής

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του European Forest Fire Information System (EFFIS), φέτος ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών στην Ευρώπη φαίνεται να τριπλασιάζεται, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, οι πυρκαγιές πλέον αρχίζουν πολύ νωρίτερα και διαρκούν αρκετά περισσότερο συγκριτικά με παλιότερα. Στην Ελλάδα, έρευνα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών έδειξε ότι μέχρι το 2100 αναμένεται οι ημέρες αυξημένου κινδύνου για έναρξη δασικής πυρκαγιάς ανά έτος να διπλασιαστούν.

Από τις αρχές της χρονιάς μέχρι και σήμερα έχουν καταγραφεί μεγάλες πυρκαγιές στην περιφέρεια της Μεσογείου, με την Πορτογαλία, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Κροατία να πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα, την ίδια ώρα που οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι το φαινόμενο θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια και οι αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές τονίζουν ότι οι εθνικές πολιτικές και τα συστήματα δασοπροστασίας πρέπει να αλλάξουν άμεσα, εστιάζοντας στη λήψη μέτρων πρόληψης. Σύμφωνα με τον Rui Barreira του Μεσογειακού Γραφείου του WWF: «Η Πορτογαλία, καθ’ όλη τη διάρκεια του 2017, ζει παρόμοιες καταστροφές από πυρκαγιές, όπως έζησε και η Ελλάδα το 2007. Από την αρχή της χρονιάς έχουν καταγραφεί επισήμως 13.346 περιστατικά με αποτέλεσμα πάνω από 5,5 εκατ. στρ. δασικές εκτάσεις να έχουν καταστραφεί ολοσχερώς. Όλα τα μεσογειακά δάση, όπως αυτά της Πορτογαλίας και της Ελλάδας, αντιμετωπίζουν κοινά μεταξύ τους προβλήματα, όπως η εγκατάλειψη της υπαίθρου, η αύξηση της καύσιμης ύλης λόγω απουσίας διαχειριστικών μέτρων, αλλά και η κλιματική αλλαγή. Τα δάση μας γίνονται ολοένα και πιο ευάλωτα στις πυρκαγιές, γεγονός που σημαίνει μεγαλύτερες καταστροφές και απώλειες τόσο σε οικολογικούς, όσο και σε οικονομικούς και κοινωνικούς όρους στο άμεσο μέλλον».

Επίσης, τα Βαλκάνια πέρασαν μια πολύ δύσκολη αντιπυρική περίοδο που μάλιστα ξεκίνησε ουσιαστικά τους ανοιξιάτικούς μήνες, με καμένες εκτάσεις πολύ πάνω από τον μέσο όρο της περασμένης δεκαετίας.

Πώς θα αντιδράσει η Ελλάδα;

Είναι σαφές ότι η εικόνα της «γειτονιάς» μας φέτος και η επελαύνουσα κλιματική αλλαγή μας υποχρεώνουν να προετοιμαστούμε από τώρα για τα επόμενα δύσκολα καλοκαίρια, με έμφαση επιτέλους στην πρόληψη και όχι την καταστολή. Ήρθε η ώρα να επιλυθούν επιτέλους τα χρόνια προβλήματα του μηχανισμού δασοπροστασίας της χώρας και πιο συγκεκριμένα:

• Αναμόρφωση του συστήματος δασοπροστασίας, δίνοντας στρατηγική έμφαση στην πρόληψη κι όχι την καταστολή, καθώς και να βελτιστοποιηθεί ο συντονισμός των αρμόδιων φορέων.
• Να προχωρήσει άμεσα η πλήρης επιχειρησιακή αξιοποίηση των χιλιάδων εθελοντών δασοπυροσβεστών (ν.4249/2014).
• Να προχωρήσει η θεσμοθέτηση της συνεργασίας της Δασικής Υπηρεσίας με το Πυροσβεστικό Σώμα (άρθρο 100 ν. 4249/2014), ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό το έργο στην καταστολή και την πρόληψη.
• Να προχωρήσει η διαχείριση της καύσιμης ύλης σε δάση και δασικές εκτάσεις και η σύνταξη ολοκληρωμένου Εθνικού Σχεδίου Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας (άρθρο 60, ν. 4280/2014).
• Να εξασφαλιστεί ότι τα κονδύλια για την υλοποίηση προληπτικών δράσεων πυροπροστασίας στους ΟΤΑ και τις Δασικές Υπηρεσίες θα δοθούν εγκαίρως και χωρίς καθυστερήσεις.
• Να εξασφαλιστεί η αναγκαία συντήρηση / ανανέωση του μηχανοκίνητου και εναέριου στόλου δασοπυρόσβεσης.
• Να εφαρμοστεί πλήρως, και με ευθύνη του ΥΠΕΚΑ, η εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με συγκεκριμένες δράσεις που αφορούν στην προσαρμογή των ελληνικών δασικών οικοσυστημάτων στα νέα δεδομένα.

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Καραβέλλα, Διευθυντή του WWF Ελλάς: «Θα πρέπει να μην εφησυχάζουμε με τον απολογισμό της φετινής αντιπυρικής περιόδου, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε πως δεν έχει επί της ουσίας επιλυθεί κανένα από τα χρόνια προβλήματα που ταλανίζουν τα δάση μας. Αντίθετα, οφείλουμε να παραδειγματιστούμε από τις καταστροφές σε γειτονικές μας χώρες. Αν το κράτος δεν σκύψει με σοβαρότητα πάνω στα χρονίζοντα προβλήματα του μηχανισμού δασοπροστασίας, θα ζήσουμε ξανά όσα ζήσαμε πριν από μία δεκαετία ή όσα έζησε φέτος η γειτονική μας Πορτογαλία και τα κράτη των Βαλκανίων».

Η «ιδιαίτερη» περίπτωση της Ζακύνθου…

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Πυροσβεστικού Σώματος, από τον Μάιο έως και τον Σεπτέμβριο του 2017 καταγράφηκαν περισσότερες από 80 φωτιές σε δασικές και αγροτικές περιοχές στη Ζάκυνθο, με αποτέλεσμα οι συνολικές καμένες εκτάσεις στο νησί να αγγίζουν τα 35.170 στρέμματα. Η Ζάκυνθος έχει πληγεί τις τελευταίες δεκαετίες από πολλές και συνεχόμενες δασικές πυρκαγιές με την πλειοψηφία των εκτάσεων που επλήγησαν φέτος να έχουν ξανακαεί πολύ πρόσφατα (20.000 στρ. το 2009). Αυτό προκαλεί μακροχρόνιες συνέπειες για το νησί σε οικολογικό επίπεδο, με ορατό πλέον τον κίνδυνο έντονων φαινομένων διάβρωσης που θα οδηγήσουν το άλλοτε καταπράσινο νησί σε μη αναστρέψιμη ερημοποίηση και θα δυσχεράνουν ακόμα περισσότερο την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Από τη μεριά του, το WWF Ελλάς συμβάλλει ενεργά στην πρόληψη και αποκατάσταση των δασικών πυρκαγιών στα Σεκάνια. Ειδικότερα, με αφορμή την πυρκαγιά που ξέσπασε το 2001, κοντά στην περιοχή των Σεκανίων, το WWF ξεκίνησε πολυεπίπεδες δράσεις, με τη συνδρομή εθελοντών, υλοποιώντας αντιδιαβρωτικά έργα, τοποθετώντας υδατοδεξαμενές για τον άμεσο ανεφοδιασμό των πυροσβεστικών οχημάτων, επιτηρώντας την υφιστάμενη κατάσταση στην περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, όπως τη συνεχιζόμενη παράνομη λειτουργία ΧΥΤΑ μέσα στα όρια της προστατευόμενης περιοχής, αλλά και οργανώνοντας σε συνεργασία με το Πυροσβεστικό Σώμα, δράσεις και πρόγραμμα πυροφύλαξης. Επιπλέον, αυτή την χρονιά  σε συνεργασία με το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, ολοκληρώθηκε μελέτη για την αντιπυρική και αντιδιαβρωτική προστασία της ευρύτερης περιοχής των Σεκανίων, η οποία παρουσιάστηκε στον Φορέα Διαχείρισης το Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου και άλλους συναρμόδιους φορείς και υπηρεσίες, και σύντομα θα ξεκινήσουν δράσεις δασοτεχνικών έργων πρόληψης, με την ελπίδα να αποτελέσουν παράδειγμα για όλο το νησί, με άμεσα, αλλά και μακροχρόνια θετικά αποτελέσματα. Τέλος αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την ολοκλήρωση των προανακριτικών διαδικασιών και τα επίσημα πορίσματα σχετικά με τις διαδοχικές πυρκαγιές στο νησί το φετινό καλοκαίρι καθώς και την παραδειγματική τιμωρία των υπαιτίων.