O Πλάτων Τήνιος, οικονομολόγος – επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιά, θα είναι ένας από τους ομιλητές στο Φόρουμ Δελφών το οποίο ξεκινάει στους Δελφούς στις 28 Φεβρουαρίου.
Το θέμα το οποίο θα θίξει αφορά εκατοντάδες χιλιάδες νέους που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό λόγω κρίσης στην Ελλάδα.
Όπως αναφέρει ο κ. Τήνιος, το βασικό πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν αν επιστρέψουν στην Ελλάδα θα είναι το συνταξιοδοτικό.
Όσα αναφέρει παρακάτω ο Πλάτων Τήνιος θα τα αναπτύξει στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών στην ενότητα Social Security: Issues, Challenges and Prospects, στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών το Σάββατο, 2 Μαρτίου 2019.
“Στα σενάρια του παλιού Ελληνικού κινηματογράφου έχουμε πολύ συχνές αναφορές σε ακίνητα και σε χρυσές λίρες. Στη μια περίπτωση έχουμε φανερούς θησαυρούς, στην άλλη κρυμμένους. Και στις δύο, η πλοκή κινείται γύρω από το εύρημα ότι, αν ιδιοποιηθεί κάποιος έναν τέτοιο θησαυρό, ιδιοποιείται και κρίσιμα σημεία της ζωής του ιδιοκτήτη.
Ο λόγος είναι απλός και διαχρονικός
Τα περιουσιακά στοιχεία είναι γέφυρες που συνδέουν τις φάσεις ζωής του καθενός– μια γέφυρα που του επιτρέπει να προγραμματίζει, να υλοποιεί, να κινείται στην κοινωνία. Η περιουσία – η δυνατότητα να μεταφέρεται αγοραστική δύναμη από μια εποχή (ή γεωγραφική τοποθεσία) σε άλλη – εξασφαλίζει την βιογραφική συνέχεια που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε τη ζωή μας. Όταν στην ταινία κάποιος μετακομίζει στο προικώο διαμέρισμα ή ‘δραπετεύει’ με τις κρυμμένες λίρες του άλλου, ο θεατής καταλαβαίνει ότι έχει επέλθει μετατροπή υπαρξιακής σημασίας: «Η Συνέχεια στην Οθόνη».
Πριν μισό αιώνα η περιουσία του μέσου Έλληνα ήταν, από την μια πλευρά, το παλιό ακίνητο για αντιπαροχή, από την άλλη, οι χρυσές λίρες. Τώρα η κατάσταση δεν είναι και πολύ διαφορετική για τον μέσο πολίτη. Το νεοκλασικό της αντιπαροχής αντικαταστάθηκε από διαμέρισμα με στεγαστικό δάνειο. Οι χρυσές λίρες αντικαταστάθηκαν από μελλοντικό δικαίωμα σε σύνταξη. Αυτό τουλάχιστον ισχύει σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες για το 70% και βάλε του πληθυσμού: Με την εξαίρεση των πολύ πλουσίων, η περιουσία του μέσου πολίτη είναι το σπίτι που μένει και η προσδοκία να πάρει κάποια σύνταξη.
Τι άλλαξε από το 1960;
Το μεγάλο πρόβλημα για το σπίτι παραμένει η έλλειψη ρευστότητας – ένα πρόβλημα που αυξήθηκε από το 2010 με την επέλαση της φορολογίας ακινήτων. Η αντικατάσταση των λιρών από συντάξεις σίγουρα έλυσε το πρόβλημα της παράνομης ληστείας από ληστές (αν και όχι της νόμιμης από την εφορία). Όμως το θέμα της ρευστότητας εντάθηκε: Αν δούμε την κοινωνική ασφάλιση ως αποταμίευση, αυτή οδηγεί μόνο σε μηνιαίες πληρωμές σε βάθος χρόνου – μετά την συνταξιοδότηση.
Η έλλειψη ρευστότητας που συνοδεύει απαρχαιωμένα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης δεν δημιουργεί πρόβλημα όταν κάποιος μένει ακίνητος – αν δεν μετακινείται από δουλειά σε δουλειά ή από τοποθεσία σε τοποθεσία. Δεν δημιουργεί πρόβλημα αν, δηλαδή, το πρότυπο απασχόλησης είναι της δεκαετίας του 1960 –της βιομηχανικής εποχής και των ελληνικών ταινιών. Αν κάποιος έπιανε δουλειά μετά την εκπαίδευση και ήταν σίγουρος ότι θα έπαιρνε σύνταξη από την ίδια δουλειά 35 χρόνια αργότερα, η έλλειψη ρευστότητας είναι μικρό πρόβλημα.
Το πρότυπο αυτό έχει παρέλθει
Η κατηγορία ατόμων που έχει την μεγαλύτερη ανάγκη ρευστότητας και θίγεται περισσότερο είναι αυτοί με την μεγαλύτερη κινητικότητα, τα πιο ανήσυχα πνεύματα: Στην Ελλάδα σήμερα το μεγαλύτερο πρόβλημα θα το έχουν οι νέοι που ξενιτεύτηκαν ως τμήμα του brain drain.
Για τα νέα παιδιά του brain drain το παλαιάς κοπής σύστημα ασφάλισης είναι ένα ισχυρότατο εμπόδιο στην επιστροφή τους: όσο περισσότερο ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό τόσο εντονότερη η οικονομική τιμωρία της επιστροφής.
Αντιστρόφως, ένα σύγχρονο σύστημα ατομικών λογαριασμών ‘κουμπώνει’ αρμονικά με τις αποταμιεύσεις στις χώρες όπου ζουν. Ένα τέτοιο σύστημα που διαθέτει διαλειτουργικότητα επιτρέπει τον προγραμματισμό ζωής και την υλοποίηση της παλιννόστησης. Ένα σύστημα πολλαπλών πυλώνων προσφέρει, στο άτομο μεμονωμένα και στο σύστημα συνολικά, ένα νέο αποταμιευτικό εργαλείο. Επιτρέπει έτσι να επιστρατευτούν οι συντάξεις στον προγραμματισμό της ζωής μας.
Aς πάρουμε τα πράγματα με την σειρά. Φεύγοντας οι νέοι, εργάζονται κατά κανόνα σε χώρες με αναπτυγμένα συστήματα πολλαπλών πυλώνων συντάξεων. Στην Βρετανία, τις Σκανδιναβικές χώρες, την Γερμανία, τις ΗΠΑ ή την Αυστραλία, οι εργαζόμενοι συσσωρεύουν αποταμιεύσεις σε ατομικούς λογαριασμούς στο πλαίσιο επαγγελματικών Ταμείων συντάξεων ή ατομικών αποταμιευτικών σχημάτων. Όσο περισσότερο ζουν και εργάζονται εκεί, τόσο αυξάνεται το κομπόδεμα.
Αν μετακινηθούν σε άλλη χώρα, τίθεται το ερώτημα τι γίνονται αυτοί οι πόροι. Αν η μετακίνηση είναι προς άλλη χώρα με αντίστοιχο σύστημα, η μετεγκατάστασή τους διέπεται από κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι διευκολύνεται και δεν αποθαρρύνεται. Τουναντίον, οι ατομικοί λογαριασμοί λειτουργούν ως “γέφυρα” μεταξύ των διαφορετικών σταδίων ζωής και τόπων εγκατάστασης του εργαζόμενου.
Αν, όμως, θέλουν να μετακινηθούν κάπου όπου δεν υπάρχει τέτοιο σύστημα, στην χειρότερη περίπτωση κινδυνεύουν να χάσουν τα λεφτά τους, ενώ στην τυπική περίπτωση το κενό αυτό συνεπάγεται απώλειες – μεγάλες ή μικρές. Η απουσία αντίστοιχου μηχανισμού υποδοχής των αποταμιευτικών πόρων λειτουργεί αποτρεπτικά για την προοπτική επαναπατρισμού.
Στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία η μετακίνηση από χώρα σε χώρα τείνει να γίνει ο κανόνας – οπωσδήποτε για τους δυναμικούς ανθρώπους από τους οποίους καθορίζεται η αναπτυξιακή δυναμική. Κάθε καλά καταρτισμένος εργαζόμενος μπορεί να διαθέτει περιόδους απασχόλησης σε πολλές χώρες. Για αυτόν η μετακίνηση αποταμιευτικών κεφαλαίων τείνει να είναι απαραίτητο εργαλείο ζωής. Μη διαθέτοντας ένα τέτοιο μηχανισμό υποδοχής, η Ελλάδα αυτοαποκλείεται ως ελκυστικός προορισμός. Στα μέλη του Brain Drain, η απουσία αντίστοιχων αποταμιευτικών σχημάτων μετατρέπει την παλινόστηση σε πράξη πατριωτισμού, επιβάλλοντας να μπει το ατομικό συμφέρον σε δεύτερη μοίρα.
Η διατήρηση ενός παλαιομοδίτικου μονολιθικά κρατικού συστήματος μας αποκόπτει από τις διεθνείς εξελίξεις.
Η Ελλάδα για τα παιδιά του Brain Drain κινδυνεύει να καταλήξει τόπος διακοπών, γεμάτος συναισθηματισμούς και αναμνήσεις αλλά άσχετος με την σύγχρονη ζωή. Σχεδόν σαν γλυκερή ταινία.”