Κορονοϊός Μάιος – Ελλάδα: Η “επόμενη μέρα” του πολέμου με τον “αόρατο αλλά και άγνωστο εχθρό”, τον SARS-CoV-2, που ξεκινά αύριο είναι πιο δύσκολη. Κερδίσαμε την πιο κρίσιμη μάχη περιορισμού της επιδημίας, αλλά όχι τον πόλεμο, δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιάννης Τούντας. Η Πολιτεία, συνεχίζει, αντιμετώπισε με επιτυχία το πρώτο κύμα της επιδημίας στη χώρα μας. Τώρα καλείται να ανταποκριθεί ταυτόχρονα σε περισσότερες προκλήσεις, με μεγαλύτερη την περαιτέρω διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Ταυτόχρονα και ο πολίτης θα πρέπει να δείξει υπευθυνότητα με την τήρηση μέτρων ατομικής υγιεινής. “Τώρα που βγαίνουμε από το σπίτι θα συναντήσουμε τον ιό και από εμάς και μόνο εξαρτάται να μην μολυνθούμε”, αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ο κ. Τούντας, δεν αποκλείει η χαλάρωση των μέτρων να οδηγήσει σε αύξηση των κρουσμάτων, ωστόσο εκτιμά ότι δεν υπάρχει λόγος γενικευμένου συναγερμού όσο ο δείκτης Ro διατηρείται κάτω από 1. “Στη χώρα μας, το Rο εκτιμήθηκε πρόσφατα σε 0,47, γεγονός ιδιαίτερα ενθαρρυντικό σε ό,τι αφορά την πιθανή ολοκλήρωση του επιδημικού κύματος εντός του Μαΐου”. Σημειώνει ότι αυτό που μας διδάσκει αυτή η πανδημία είναι ότι η πρόληψη είναι τρόπος ζωής και το πιο αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης ανάλογων επιδημιών στο μέλλον είναι η αλλαγή στη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα.
Ερ: Είναι πιο δύσκολη η επόμενη μέρα;
Απ: Η επόμενη μέρα, η οποία ξεκινά με την πρώτη χαλάρωση των μέτρων, θα είναι πιο δύσκολη. Κερδίσαμε μέχρι σήμερα την κρίσιμη μάχη του περιορισμού της επιδημίας σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα εξάπλωσης, χάρις στην άμεση ιχνηλάτηση και απομόνωση των πρώτων κρουσμάτων, καθώς και στην έγκαιρη λήψη των αναγκαίων μέτρων, αλλά και χάρη στη συμμόρφωση των πολιτών σε αυτά. Δεν έχουμε όμως κερδίσει ακόμα τον πόλεμο. Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα, γιατί τώρα καλούμαστε να δώσουμε ταυτόχρονα πολυμέτωπες μάχες. Τη μάχη για την προστασία της υγείας μας χωρίς την ασπίδα της παραμονής στο σπίτι. Τη μάχη για την επαναλειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος χωρίς να γνωρίζουμε ακόμα με ακρίβεια το πώς επιδρά ο ιός στα παιδιά. Τη μάχη για την επανεκκίνηση της οικονομίας χωρίς να έχουμε θεραπεύσει πλήρως τις πληγές της δεκαετούς κρίσης. Τη μάχη για τη διάσωση μέρους της τουριστικής περιόδου χωρίς να υπάρχει προηγούμενη σχετική τεχνογνωσία.
Ερ: Τι πρέπει να προσέξει περισσότερο ο πολίτης;
Απ: Ο πολίτης, όπως ήδη ειπώθηκε, θα πρέπει πρωτίστως να μεριμνήσει για το τρίπτυχο ΧΑΜ. Καλό και συχνό πλύσιμο Χεριών. Τήρηση των αναγκαίων Αποστάσεων. Σωστή χρήση της Μάσκας. Όσο ήμασταν κλεισμένοι στο σπίτι ήμασταν ασφαλείς γιατί είχαμε αφήσει τον ιό απ΄ έξω. Τώρα που βγαίνουμε από το σπίτι θα συναντήσουμε τον ιό και από εμάς και μόνο εξαρτάται να μην μολυνθούμε. Και ο μόνος τρόπος για να προστατευθούμε είναι η ευλαβική τήρηση των οδηγιών και των εκάστοτε μέτρων. Η Πολιτεία δεν θα μπορεί συνεχώς να μας επιτηρεί όλους. Εμείς πρέπει να επιδείξουμε το μέγιστο αίσθημα ευθύνης και ευσυνειδησίας.
Και επειδή ο υπεύθυνος πολίτης είναι ο σωστά ενημερωμένος πολίτης, θα πρέπει να εμπιστευόμαστε τις πληροφορίες που προέρχονται από τους αρμόδιους εθνικούς και διεθνείς φορείς και να μη δίνουμε σημασία στις ανευθυνότητες που κατακλύζουν το διαδίκτυο. Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να προετοιμαστούμε κατάλληλα, σωματικά και ψυχικά, για έναν πιθανό μαραθώνιο μετ΄ εμποδίων.
Ερ: Τα παιδιά σταδιακά και ελεγχόμενα επιστρέφουν στο σχολείο. Μπορεί να αποκατασταθεί η επαφή με παππούδες και γιαγιάδες;
Απ: Ο ιός SARS-CoV-2 δεν είναι μόνο αόρατος εχθρός αλλά και άγνωστος. Καθημερινά μαθαίνουμε περισσότερα. Σίγουρα τα παιδιά νοσούν πολύ λιγότερο, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμα πόσο λιγότερο μολύνονται και σε πιο βαθμό μπορούν να μεταδώσουν τον ιό. Μέχρι να αποσαφηνιστούν τα ζητήματα αυτά, τα παιδιά θα πρέπει να έρχονται σε επαφή με ηλικιωμένα άτομα της οικογένειας με προσοχή, χωρίς υπερβολές και με αυστηρή τήρηση των οδηγιών ατομικής υγιεινής, ειδικά εάν πρόκειται για παιδιά που αρχίζουν να κυκλοφορούν έξω από το σπίτι σε επαφή με άλλα άτομα. Η χρήση της μάσκας στις περιπτώσεις αυτές, όσο και εάν είναι δύσκολη για μικρά παιδιά, θα εξασφάλιζε επιπρόσθετη προστασία.
Ερ: Η χαλάρωση των μέτρων θα αλλάξει την καμπύλη των κρουσμάτων και ποιο είναι το σημείο συναγερμού;
Απ: Η χαλάρωση των μέτρων είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε αύξηση των κρουσμάτων, όπως εξάλλου συμβαίνει σε όλες σχεδόν τις χώρες που το επιχείρησαν ήδη. Η αναμενόμενη αύξηση δεν πρέπει να μας ανησυχήσει ιδιαίτερα, εφόσον βέβαια θα είναι περιορισμένη και δεν θα πυροδοτήσει ένα νέο επιδημικό κύμα. Η παρακολούθηση των επιδημιολογικών δεδομένων για την αξιολόγηση της πορείας της επιδημίας είναι ένα σύνθετο και δύσκολο εγχείρημα γιατί δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των πραγματικών κρουσμάτων, αλλά ούτε είμαστε σε θέση να τον καταγράφουμε σε καθημερινή βάση.
Η αδυναμία αυτή οφείλεται στην ύπαρξη πολλών ασυμπτωματικών κρουσμάτων, στις περιορισμένες και αντικρουόμενες απόψεις περί ανοσίας, και στην έλλειψη αξιόπιστων εξετάσεων. Υπάρχουν όμως, έμμεσες επιδημιολογικές μέθοδοι, όπως ο αριθμός Rο, ο οποίος εκφράζει τον αριθμό των υγειών ατόμων που μολύνει ένα μολυσμένο άτομο. Η επιδημία αναπτύσσεται εκθετικά όταν ο αριθμός αυτός είναι πάνω από 2-2,4. Όταν αρχίσει να μειώνεται αρχίζει η πτωτική τάση της επιδημίας και όταν είναι κάτω από 1 η επιδημία τείνει να ολοκληρώσει τον κύκλο της. Στη χώρα μας, το Rο εκτιμήθηκε πρόσφατα σε 0,47, γεγονός ιδιαίτερα ενθαρρυντικό σε ό,τι αφορά την πιθανή ολοκλήρωση του επιδημικού κύματος εντός του Μαΐου. Όσο διατηρείται ο αριθμός αυτός κάτω από 1 δεν υπάρχει λόγος γενικευμένου συναγερμού.
Συναγερμοί, όμως, μπορεί να υπάρξουν όταν θα προκύπτουν τοπικές εστίες αναζωπύρωσης, ιδιαίτερα στις κλειστές δομές, οι οποίες θα πρέπει να ελέγχονται άμεσα. Για αυτό και χρειάζεται να ενταθεί ο έλεγχος στις δομές αυτές. Εκτός όμως, από το Rο, θα πρέπει να παρακολουθούμε και άλλους δείκτες, όπως είναι όχι τόσο ο αριθμός, όσο ο ρυθμός αύξησης ή μείωσης των διαγνωσμένων κρουσμάτων (εφόσον δεν μεταβάλλεται η διαγνωστική στρατηγική), των νοσηλευόμενων, των διασωληνόμενων, των θανάτων. Ο χρόνος διπλασιασμού αυτών των δεδομένων αποτελεί, επίσης, σημαντικό επιδημιολογικό δείκτη.
Ερ: Σε ποιες προκλήσεις πρέπει να ανταποκριθεί η Πολιτεία και ποιες παρεμβάσεις πρέπει να κάνει για να διασφαλίσει την δημόσια υγεία;
Απ: Η Πολιτεία αντιμετώπισε με επιτυχία το πρώτο κύμα της επιδημίας στη χώρα μας. Τώρα καλείται να ανταποκριθεί ταυτόχρονα σε περισσότερες προκλήσεις. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η περαιτέρω διασφάλιση της δημόσιας υγείας, για το σύνολό του πληθυσμού και ειδικότερα για τις πιο ευάλωτες ομάδες, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και οι άνεργοι. Τα νοσοκομεία του ΕΣΥ, παρά τα διαχρονικά προβλήματα υποχρηματοδότησης, υποστελέχωσης, αναχρονιστικής διοίκησης, κατάφεραν να ενισχυθούν εγκαίρως και χάρη στην αξιοθαύμαστη αυταπάρνηση των στελεχών τους, μπόρεσαν να προσφέρουν την αναγκαία περίθαλψη στους νοσούντες. Τώρα όμως, που η επιδημία πολύ πιθανόν να περάσει σε ενδημική φάση, το βάρος των πολιτικών υγείας θα πρέπει να μετατοπιστεί στην κοινότητα, εκεί που θα κυκλοφορεί ο ιός για άγνωστο διάστημα ακόμα.
Για τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να ενισχυθεί άμεσα η παραπαίουσα Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, να δημιουργηθούν νέοι θεσμοί και υπηρεσίες δημόσιας υγείας (ο νόμος για τη δημόσια υγεία που ψηφίστηκε λίγο πριν την επιδημία δεν επαρκεί) και να αναβαθμιστεί η εκπαίδευση του πληθυσμού στα θέματα υγείας. Το σημερινό ΕΣΥ, με τις παθογένειες του, δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί επαρκώς στα δεδομένα της νέας εποχής. Οφείλουμε να προχωρήσουμε στη δημιουργία ενός “νέου ΕΣΥ”.
Ερ: Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τον ιό, μέχρι να βρεθεί εμβόλιο;
Απ: Μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο πρέπει να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα. Η προσαρμογή αυτή απαιτεί αρκετές αλλαγές στις καθημερινές μας συνήθειες, στους εργασιακούς χώρους, στην εκπαίδευση, στις μεταφορές, στη ψυχαγωγία μας, στις διακοπές μας και σε πολλούς άλλους τομείς της δημόσιας και της ιδιωτικής δραστηριότητας. Θα πρέπει να προσαρμοστούμε και ψυχολογικά γιατί η συμβίωση με έναν νέο και εν πολλής άγνωστο κίνδυνο, προκαλεί άγχος και συνακόλουθα και κατάθλιψη, που εάν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, θα αποτελέσουν σοβαρή απειλή για την υγεία. Τις αναγκαίες προσαρμογές μπορούμε να τις κάνουμε γιατί το ανθρώπινο είδος κατάφερε να επιβιώσει και να κυριαρχήσει στον πλανήτη χάρη στην εξαιρετική δυνατότητά του να προσαρμόζεται σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Ερ: Τέσσερις μήνες μετά τι γνωρίζουμε για την πρόληψη από την covid 19;
Απ: Το πιο βασικό που μάθαμε είναι ότι η έγκαιρη λήψη μέτρων κοινωνικής απόστασης σώζει ζωές. Μάθαμε, επίσης, ότι η μάσκα είναι απαραίτητη όταν βρισκόμαστε σε κλειστούς χώρους με άλλα άτομα. Στην αρχή της επιδημίας, η χρήση της μάσκας δεν είχε τεθεί στις προτεραιότητες, αφενός γιατί δεν ήταν τόσο απαραίτητη όσο μέναμε στο σπίτι και αφετέρου γιατί η λαθεμένη χρήση της εγκυμονεί επιπλέον κινδύνους. Μάθαμε ακόμα, πως οι καπνιστές κινδυνεύουν περισσότερο και άρα τέρμα το τσιγάρο και πως όσοι είχαν κάνει εμβόλιο γρίπης και πνευμονόκοκκου, κινδυνεύουν λιγότερο. Με άλλα λόγια μάθαμε πως η πρόληψη είναι τρόπος ζωής, ο οποίος μπορεί πολύ πιο εύκολα να υιοθετηθεί με τη χρήση νέων τεχνολογιών, όπως το εξ΄αποστάσεως προληπτικό πρόγραμμα “Πνοή Ζωής”, που έχουμε διαμορφώσει στο Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής.
Η σχέση του ανθρώπου με τα ζώα επηρεάζει την ανάπτυξη επιδημιών
Το πιο αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης ανάλογων επιδημιών στο μέλλον είναι η αλλαγή στη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα. Ο 21ος αιώνας έχει ήδη χαρακτηριστεί ως ο αιώνας των νέων αναδυόμενων επιδημιών. Η ανάδυση νέων επιδημιών μετά το 1975, με εκατομμύρια θύματα σε όλο τον κόσμο, οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην αυξανόμενη ζήτηση για ζωική πρωτεΐνη παγκοσμίως, στο εμπόριο εξωτικών ειδών, στη βρώση άγριων ζώων και κυρίως στις συνθήκες εκτροφής των ζώων. Τα εντατικά συστήματα εκτροφής των τελευταίων δεκαετιών είναι η πιο έντονη αλλαγή στη σχέση ανθρώπων και ζώων εδώ και δέκα χιλιάδες χρόνια, όταν εξημερώνοντας τις αγελάδες και τα πρόβατα αποκτήσαμε τον ιό της ιλαράς. Εάν δεν αλλάξει η σχέση αυτή, η ανθρωπότητα δεν πρόκειται να απαλλαγεί εύκολα από τη μάστιγα των επιδημιών.
