Στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο Ο πολιτισμός του χρυσόψαρου, ο Bruno Patino, διευθυντής σύνταξης του τηλεοπτικού καναλιού Arte France, αναλύει με ποιους τρόπους είμαστε σχεδόν όλοι εθισμένοι στις οθόνες, ποιες είναι οι συνέπειες της απόσπασης προσοχής στον εγκέφαλο και στη συμπεριφορά μας, και κατά συνέπεια στις κοινωνίες μας. Το χρυσόψαρο στριφογυρίζει στο βάζο του. Φαίνεται σαν να ξανα-ανακαλύπτει τον κόσμο σε κάθε στροφή. Οι μηχανικοί της Google κατάφεραν να υπολογίσουν τη μέγιστη διάρκεια της προσοχής του: 8 δευτερόλεπτα. Μελέτη της Microsoft Καναδά που διεξήχθη το 2015 σε 2000 συμμετέχοντες με τίτλο Attention spans, Consumer insights είναι συγκλονιστική: αξιολόγησε την προσοχή της γενιάς των μιλένιαλ που μεγάλωσε συνδεδεμένη με οθόνες μόλις στα …9 δευτερόλεπτα.
Mε άλλα λόγια όλοι οι νέοι άνθρωποι που χρησιμοποιούν οθόνες έχουν μετατραπεί σε χρυσόψαρα, κλειδωμένα στο βάζο των οθονών των έξυπνων κινητών τους, αλυσοδεμένοι στο καρουσέλ των ειδοποιήσεών και των στιγμιαίων μηνυμάτων τους. Η οικονομία της στιγμιαίας προσοχής καταστρέφει σιγά-σιγά όλα τα σημεία αναφοράς μας. Η σχέση μας με τα μέσα ενημέρωσης, τον δημόσιο χώρο, τη γνώση, την αλήθεια, την πληροφορία, τίποτα δεν ξεφεύγει από την οικονομία της στιγμιαίας προσοχής που προτιμά τα αντανακλαστικά από τον προβληματισμό, και το πάθος από τη λογική. Η συνέχιση της φιλοσοφίας είναι αδύνατη πλέον έναντι των ψηφιακών σημάτων.
Ο Patino καταλήγει ότι, ωστόσο, έφτασε πλέον η στιγμή της αντίδρασης σ’ αυτήν την νοσηρή κατάσταση, η στιγμή του αγώνα και της ανατροπής, όχι για να απορρίψουμε τον ψηφιακό πολιτισμό, που αναμφίβολα έχει πολλά ευεργετήματα, αλλά για να μεταμορφώσουμε την οικονομική, κερδοσκοπική του φύση και να την μετατρέψουμε σε σχέδιο που εγκαταλείπει τον εφιάλτη για να ανορθώσει εκ νέου τα ανθρώπινα ιδεώδη.
Εξαρτημένοι και ηλίθιοι…
Δυστυχώς οι οθόνες, έχουν σχεδιαστεί για να μας κάνουν εξαρτημένους και ηλίθιους, με την κυριολεκτική έννοια της λέξεως, εφόσον αποδεδειγμένα εξ αιτίας της κατάχρησής τους μειώνονται οι νοητικές μας ικανότητες.
Ο Patino εξηγεί πώς συντελείται αυτή η έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων: όλες οι πλατφόρμες εφαρμογών και κοινωνικών δικτύων, καθώς και τα ψηφιακά ΜΜΕ σήμερα κάνουν το παν για να αποσπάσουν την προσοχή του χρήστη στις διαφημίσεις που φιλοξενούν ώστε οι χρήστες να συνεχίσουν να επισκέπτονται όσο το δυνατόν περισσότερες κατά τη διάρκεια της περιήγησής τους, κάτι που μοιραία οδηγεί σε περιορισμό της συγκέντρωσης της προσοχής και διάσπασή της. Όταν όμως η εστίαση της προσοχής μας μειωθεί στα 9 δευτερόλεπτα, τα προβλήματα που τίθενται πλέον είναι τρομερά.
Κατά συνέπειαν, τα κοινωνικά δίκτυα και οι οθόνες εμπεριέχουν τους σπόρους μιας τρομερής, νέου είδους ανισότητας, μέσω δημιουργίας νέων «καστών». Εκείνης των ‘συγκεντρωμένων’, ‘προσεκτικών’ και εκείνης των ηλιθίων με μνήμη χρυσόψαρου που στερούνται των ικανοτήτων της σκέψης και της διανόησης. Το 2018, η Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο παρουσίαζε την Ελλάδα δεύτερη σε επίπεδο εθισμού μετά την Αγγλία…
Καλ, είδος υπό εξαφάνιση
Ο Καλ Νιούπορτ, millennial προγραμματιστής, συγγραφέας και καθηγητής της επιστήμης των υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Τζορτζτάουν, δεν έχει λογαριασμό στα social media. Αν και ήταν φοιτητής τις μέρες ακριβώς που έκανε την εμφάνισή του το Facebook στα πανεπιστήμια, δεν το είδε με καλό μάτι. «Όταν βρισκόμουν στο δεύτερο έτος όλο το campus μιλούσε για μια ιδέα που είχε ξεκινήσει ένας Μαρκ από το Χάρβαρντ. Δεν μου φάνηκε χρήσιμη και δεν συμμετείχα στον πανικό. Καθώς όμως προχωρούσα στη ζωή έβλεπα τους ανθρώπους γύρω μου να εθίζονται σε αυτό το πράγμα και με τη διαύγεια που μου δίνει η θέση του παρατηρητή, συνειδητοποίησα ότι αυτό μπορεί να είναι επικίνδυνο». Το μέσο που τότε του φαινόταν άχρηστο, σήμερα το θεωρεί και επιβλαβές και αποκτά μεγαλύτερη σημασία όταν αυτό το λέει ένας πολύ μορφωμένος νέος.
Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι θα προόδευαν αν άφηναν τα μέσα
«Το πρώτο που θέλω να πω είναι ότι παρόλο που δεν έχω λογαριασμό σε κανένα μέσο, είμαι καλά. Εχω φίλους, ξέρω τι γίνεται στον κόσμο, έχω δουλειές από άλλες χώρες. Είμαι σταθερά προσανατολισμένος σε νέες ιδέες και τάσεις και έχω πολλές διεξόδους για διασκέδαση. Νομίζω ότι δεν είμαι απλώς Οκ, είμαι καλύτερα. Είμαι πιο ευτυχισμένος και έχω ισορροπία στη ζωή μου. Νομίζω ότι έχω περισσότερη επαγγελματική επιτυχία ακριβώς επειδή δεν χρησιμοποιώ τα social media», υποστηρίζει ο Καλ Νιούπορτ. «Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι θα προόδευαν αν άφηναν τα μέσα. Αν δηλαδή έχω ένα όραμα για το μέλλον, αυτό θα ήταν να υπάρχουν λιγότεροι χρήστες».
Μήπως είναι ακραίο να αποστασιοποιηθούμε από την τεχνολογία;
«Διαφωνώ. Τα μέσα αυτά δεν είναι η ίδια η τεχνολογία. Αξιοποιούν τις υπάρχουσες τεχνολογίες, αλλά στην πραγματικότητα είναι μικροί κουλοχέρηδες που βάζουμε στην τσέπη. Σκεφτείτε το. Το timeline έχει την ίδια λογική με τα φρουτάκια του καζίνου». Οπως έχει πει και ο Τζάρον Λάνιερ, φιλόσοφος υπολογιστών και πατέρας του όρου «εικονική πραγματικότητα», τα social media είναι κερδοσκοπικές εταιρείες. Μας προσφέρουν καθρεφτάκια όπως στους ιθαγενείς με αντάλλαγμα μερικά λεπτά από την προσοχή μας και πληροφορίες από τα προσωπικά μας δεδομένα, τα οποία στη συνέχεια συσκευάζονται και πωλούνται.
«Αρα το να μη χρησιμοποιώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι οπισθοδρομικό, απλώς απορρίπτω ένα είδος παιχνιδιού», εξηγεί ο Νιούπορτ. «Όπως ας πούμε μπορεί να μη μου αρέσουν οι εφημερίδες, να προτιμώ τα περιοδικά ή να μη βλέπω σειρές στην τηλεόραση και να προτιμώ τα συνδρομητικά κανάλια. Οπότε δεν είναι και καμία πράξη αντίστασης το να αποφασίζω να μην παίξω φρουτάκια». Είναι πολλά χρόνια γνωστό, πως οι μεγαλύτερες εταιρείες κοινωνικών δικτύων προσλαμβάνουν ειδικούς που ονομάζονται «μηχανικοί προσοχής» και οι οποίοι δανείζονται τεχνικές από τα καζίνα του Λας Βέγκας προκειμένου να κάνουν αυτά τα προϊόντα όσο πιο εθιστικά γίνεται. Έχετε δει ποτέ ρολόι σε καζίνο; Πιστέψτε με, δεν θα δείτε ποτέ! Σε συνδυασμό με την έλλειψη παραθύρων, ο παίκτης χάνει την αίσθηση του χρόνου, μένει περισσότερο εντός του καζίνου, τζογάρει πιο πολύ, συνεπώς χάνει πιο πολλά χρήματα.
Γίνεται καριέρα χωρίς τα social;
«Ακούω συχνά ανθρώπους που φοβούνται ότι αν δεν κάνουν το όνομά τους ένα δυνατό μπραντ στα μέσα, ο κόσμος θα τους ξεχάσει, οι ευκαιρίες θα τους προσπερνούν, θα είναι σαν να μην υπάρχουν. Και πάλι διαφωνώ. Η αγορά δίνει σήμερα αξία στην ικανότητα να παράγεις πράγματα που είναι σπάνια και πολύτιμα. Αντίθετα, απορρίπτει δραστηριότητες που αντιγράφονται εύκολα και είναι συνηθισμένες. Η χρήση των social media είναι η επιτομή της δραστηριότητας που κοπιάρεται απ’ όλους και δεν παράγει αξία. Είναι κάτι που μπορεί να κάνει κάθε εξάχρονο με ένα smartphone στο χέρι. Η αγορά όμως δεν θα δώσει αξία σε αυτές τις συμπεριφορές. Αντίθετα θα ανταμείψει τη σοβαρή προσπάθεια και τις δεξιότητες που χρειάζονται για να δημιουργήσει κανείς έργα που είναι μοναδικά και παράγουν πλούτο».
Με άλλα λόγια, αν μπορούμε να γράψουμε έναν σοφό αλγόριθμο, μια δικογραφία που θα δώσει άλλη τροπή σε μια υπόθεση, αν εμπνευστούμε χίλιες λέξεις που θα καθηλώσουν έναν αναγνώστη, αν μπορούμε να κοιτάξουμε έναν ωκεανό από στοιχεία και βγάλουμε στατιστικές που θα αλλάξουν τη στρατηγική μιας εταιρείας, αν μπορούμε να κάνουμε αυτές τις δραστηριότητες που χρειάζονται «βαθιά εργασία» και παράγουν αποτέλεσμα και είναι σπάνιες και πολύτιμες, ο κόσμος θα μας βρει. Θα μπορέσουμε να γράψουμε μόνοι μας το εισιτήριο για τη μοναδικότητα και να εφεύρουμε για τον εαυτό μας μια επιτυχημένη επαγγελματική ζωή ανεξάρτητα από το πόσους followers έχουμε στο Instagram. Με άλλα λόγια, είναι όλα μα όλα απόλυτα στημένα με στόχο πάντα την χειραγώγηση.
Τι απαντά σε όσους λένε πως τα δίκτυα τους χαλαρώνουν;
«Εχουμε πλέον πολλές μελέτες στα χέρια μας που αποδεικνύουν την επιβλαβή δράση των μέσων. Στόχος του σχεδιασμού τους είναι να διασπάσουν την προσοχή όσο περισσότερο γίνεται. Υπάρχει όμως ένας μεγάλος αριθμός ερευνών που τεκμηριώνει ότι αν περάσει κανείς ένα μεγάλο κομμάτι της μέρας του σε κατάσταση διασπασμένης προσοχής και εξακολουθεί κάθε μέρα να σταματάει αυτό που κάνει για να τσεκάρει το Facebook, τότε μπορεί μόνιμα να μειώσει την ικανότητά του να συγκεντρώνεται.
Κατά συνέπεια περιορίζει όλο και περισσότερο τη δυνατότητά του να κάνει τη βαθιά προσπάθεια που είναι ολοένα και πιο απαραίτητη για να ξεχωρίσει κανείς σε μια αυξανόμενα ανταγωνιστική οικονομία. Είμαι ιδιαίτερα ανήσυχος σχετικά με αυτό όταν παρατηρώ την επόμενη γενιά, η οποία ζει κυριολεκτικά μέσα σε αυτήν την τεχνολογία. Αν χάσουν την ικανότητά τους να συγκεντρώνονται, θα χάσουν το τρένο της εξέλιξης».
Η κατάθλιψη
«Ακόμη και σε όρους νευροφυσιολογίας, υπάρχει μια θεμελιώδης αναντιστοιχία ανάμεσα στον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας και στην έκθεση σε ερεθίσματα με παρεμβαλλόμενα δωράκια στο timeline. Ωστόσο είναι άλλο πράγμα να ξοδεύεις δύο ώρες στον κουλοχέρη στο Λας Βέγκας και άλλο να τον κουβαλάς μαζί σου όλη μέρα και να κατεβάζεις το χερούλι του από τη στιγμή που ξυπνάς μέχρι τη στιγμή που κοιμάσαι. Βραχυκυκλώνει τον εγκέφαλο και τώρα πια ανακαλύπτουμε ότι προκαλεί μετρήσιμα προβλήματα, όπως ένα μόνιμο βουητό άγχους στο πίσω μέρος του μυαλού».
Ο κώδωνας του κινδύνου για τέτοια θέματα είναι πάντα οι πανεπιστημιακοί χώροι. Οι υπεύθυνοι ψυχικής υγείας των αμερικανικών campus αναφέρουν ότι η παντοκρατορία του smartphone μαζί με την εξάπλωση των social media συνέπεσαν, προφανώς όχι τυχαία, με μια εκτίναξη των διαταραχών άγχους ανάμεσα στους φοιτητές. Με απλά λόγια, αυτά τα είδη συμπεριφορών δεν ταιριάζουν με την καλωδίωση του εγκεφάλου μας και μας αρρωσταίνουν.
Αν, λοιπόν, πειστεί κανείς ότι πρέπει να βγει, πώς θα τα καταφέρει;
«Τα social media είναι τόσο εθιστικά, ώστε για να απεξαρτηθείς χρειάζεται μια αληθινή διαδικασία αποτοξίνωσης. Τις πρώτες δύο εβδομάδες μπορεί να νιώθεις άσχημα, να έχεις στρες, να νομίζεις ότι σου λείπει ένα μέλος από το σώμα σου. Αλλά μετά η ζωή ξαναβρίσκει τον ρυθμό της και γίνεται καλύτερη από πριν. Και σίγουρα πιο παραγωγική. Από τον κόσμο χωρίς μέσα μπορώ να σας πω ότι ενώ είμαι καθηγητής σε ένα ερευνητικό ινστιτούτο και έχω γράψει πέντε βιβλία, σπάνια δουλεύω μετά τις 5 το απόγευμα.
Πιστεύω ότι εν μέρει αυτό οφείλεται στο γεγονός πως όταν φερόμαστε στην ικανότητα συγκέντρωσής μας με σεβασμό και δεν τη διασπούμε, της επιτρέπουμε να παραμένει ακέραια, οπότε σε στιγμές δουλειάς μπορεί να αποδώσει. Θα μας βοηθήσει να ολοκληρώνουμε τη μία εργασία μετά την άλλη και να το κάνουμε εντατικά. Η εντατικοποίηση εξοικονομεί χρόνο. Είναι απίστευτο πόσα μπορούμε να κάνουμε μέσα σε ένα οκτάωρο αν δώσουμε σε κάθε έργο ολόκληρη την προσοχή μας».
Υπάρχει ζωή χωρίς τα social media
«Αρκεί να ξεπεράσουμε το παραμύθι ότι είναι θεμελιώδης τεχνολογία που είμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούμε. Δεν είναι το θαύμα της επιστήμης. Είναι ένας κουλοχέρης στο κινητό μας. Και χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε τη ζημιά που κάνει. Δεν λέω ότι πρέπει να τα εγκαταλείψουμε όλοι. Πιστεύω όμως ότι πολύς κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερα αν δεν χρησιμοποιούσε αυτά τα μέσα. Αν έχετε αντιρρήσεις μπορείτε να μου τις γράψετε στο Twitter», λέει.
Αν δεν το κάνουμε τώρα, τότε πότε;
Το lockdown που είχε επιβληθεί σε πολλές χώρες του κόσμου εξαιτίας της επιδημίας του κορονοϊού σημαίνει ότι οι πιο φτωχοί άνθρωποι που δεν έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ περιθωριοποιούνται ακόμη περισσότερο, σύμφωνα με ερευνητές και οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες κάλεσαν τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες τηλεπικοινωνίας να κάνουν περισσότερα ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στο διαδίκτυο.
Τα μέτρα, που λαμβάνονται παγκοσμίως με στόχο το social distancing και τον περιορισμό των μετακινήσεων, καθώς και η τηλεργασία έχουν εκτοξεύσει τη χρήση των κινητών επικοινωνιών από πολίτες και επιχειρήσεις, δοκιμάζοντας τα όρια των τηλεπικοινωνιακών υποδομών. Η ταχεία αύξηση του αριθμού των ατόμων που εργάζονται από το σπίτι και η χρήση υπηρεσιών υψηλής χωρητικότητας, όπως οι τηλεδιασκέψεις, έχει προκαλέσει, παγκοσμίως, ανησυχίες σχετικά την πιθανότητα συμφόρησης των δικτύων.
Η Ισπανία καταγράφει ήδη αύξηση της κατανάλωσης δεδομένων κατά 40%, άνοδο της χρήσης κινητών τηλεφώνων κατά 50%, πενταπλασιασμό της χρήσης υπηρεσιών, όπως το WhatsApp, αλλά και αυξημένη χρήση εργαλείων τηλεργασίας. Ως αποτέλεσμα οι τηλεπικοινωνιακοί πάροχοι έχουν απευθύνει σε πολίτες και επιχειρήσεις συστάσεις για ορθολογική χρήση των δεδομένων. Πρακτικά, οι εταιρείες ζητούν από τους συνδρομητές τους να μειώσουν τη χρήση του Διαδικτύου, ώστε να διασφαλιστεί η διατήρηση της ποιότητας των υπηρεσιών. Μεταξύ άλλων συστήνουν τη λήψη μεγάλων εγγράφων σε ώρες εκτός αιχμής, τη συμπίεση αρχείων, την αποφυγή της αποστολής “μαζικών” ηλεκτρονικών μηνυμάτων και ακόμη και τη χρήση σταθερών γραμμών, όπου αυτό είναι δυνατό.
Ακόμη, υπάρχουν μεγάλες αλλαγές και στο πώς περνούν online τον χρόνο τους οι άνθρωποι: Το traffic παραμένει σταθερό στις ιστοσελίδες τζόγου και πορνογραφίας, ωστόσο οι επισκέψεις σε business ιστοσελίδες και ιστοσελίδες εκπαίδευσης έχουν αυξηθεί κατά πολύ, όπως και σε ιστοσελίδες παιχνιδιών, e-commerce και streaming. Πτώση έχει παρατηρηθεί στο online dating.
Για τους ανθρώπους που είναι σε καραντίνα, το ίντερνετ είναι η μοναδική πλέον διέξοδος και επικοινωνία με τον κόσμο… Θλιβερό;
Αλλάζουν όλα, αλλάζει και ο εγκέφαλος
Και δεν φτάνει που ο εθισμός μας στο διαδίκτυο και το… χαζοκούτι που έλεγαν και οι μαμάδες μας, έχει “ορκιστεί” να αποχαυνώσει την ανθρωπότητα – για λόγους που ίσως πραγματικά δεν μάθουμε ποτέ – μία πολύ ενδιαφέρουσα και επιστημονικά εμπεριστατωμένη έρευνα κυκλοφόρησε πρόσφατα από το theconversation, η οποία μάλιστα δημοσιεύτηκε και στο Neuropsychopharmacology Reviews και κάνει λόγο για σοβαρές επιπλοκές στη λειτουργία του εγκεφάλου από τις επιπτώσεις του κορονοϊού, είτε τον έχουμε, είτε όχι.
Κι αυτό διότι, σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα, ανεξάρτητα από το αν έχουμε μολυνθεί είναι πιθανό ο εγκέφαλός μας να έχει υποστεί βλάβες που προκύπτουν από τη νόσο, ή από την καραντίνα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, η απομόνωση και το άγχος που προκαλούνται από την πανδημία μπορούν να αλλάξουν τη χημεία του εγκεφάλου και να προκαλέσουν διαταραχές στη διάθεση.
Από τον κορονοϊό, πέραν της διαταραχής, κοινά συμπτώματα που προκαλούνται είναι η κόπωση, οι πονοκέφαλοι, η απώλεια μνήμης και η διάσπαση προσοχής. Η έρευνα δείχνει ότι ο ιός μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση στον εγκέφαλο μέσω του οσφρητικού λαμπτήρα στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου που είναι σημαντικός για την επεξεργασία της μυρωδιάς.
Εν συνεχεία, ο οσφρητικός βολβός στέλνει πληροφορίες σχετικά με την οσμή για περαιτέρω επεξεργασία σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως την αμυγδαλή και τον ιππόκαμπο που παίζουν σημαντικό ρόλο στα συναισθήματα, τη μάθηση και τη μνήμη. Παράλληλα, ο οσφρητικός βολβός είναι πλούσιος σε ντοπαμίνη, ουσία που με τη σειρά της είναι σημαντική για την ευχαρίστηση και την ενέργεια. Δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί, ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα, θεωρείται πιθανό ο κορονοϊός να αλλάζει τα επίπεδα της ντοπαμίνης και άλλων ουσιών που σχετίζονται με την προσοχή, τη μάθηση, τη μνήμη και τη διάθεση.
Τέτοια συμπτώματα δεν παρουσιάζουν μόνο άτομα που έχουν προβληθεί
Η ανησυχία για το μέλλον, ο φόβος για τη διάδοση της νόσου, η απομόνωση, μπορούν επίσης να αλλάξουν τη χημεία του εγκεφάλου και να εμφανιστούν με τη μορφή άγχους ή κατάθλιψης. Το άγχος για παράδειγμα μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή που με τη σειρά της να επηρεάσει τον εγκέφαλο, να συρρικνώσει τον ιππόκαμπο και να επηρεάσει τα συναισθήματά μας. Ουσίες όπως η σεροτονίνη και η κορτιζόλη μπορούν να επηρεαστούν και έπειτα να επηρεάσουν και τη διάθεσή μας, δημιουργώντας κατάθλιψη.
Υπάρχει θεραπεία;
Ήταν ήδη γνωστό ότι η μοναξιά και η απομόνωση έχουν τόσο ψυχικές, όσο και σωματικές επιπτώσεις: μεγαλύτερη πιθανότητα για καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά, άνοια, παχυσαρκία, κατάθλιψη, στρες, κακή διάθεση, αϋπνία, δυσκολία συγκέντρωσης. Μια έρευνα είχε εκτιμήσει ότι η παρατεταμένη μοναξιά ισοδυναμεί με το κάπνισμα 15 τσιγάρων τη μέρα, σύμφωνα με την ψυχίατρο δρα Σου Βάρμα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα βέβαια, όλα τα παραπάνω μπορούν να θεραπευτούν, ακόμη κι αν εμφανιστούν στην πιο βαριά μορφή, με απώλεια μνήμης ή κατάθλιψη.
Η εργασία, οπωσδήποτε η άσκηση, η σωστή διατροφή και ο ύπνος μπορούν να καταπολεμήσουν το εγκεφαλικό άγχος έχοντας ευεργετικές λειτουργίες για τον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, τον ιππόκαμπο και την αμυγδαλή. Παράλληλα, το διάβασμα μπορεί να βελτιώσει την προσοχή, τη μνήμη και να αυξήσει τα κίνητρα στον άνθρωπο.
Ας βάλουμε ένα στοίχημα με τον εαυτό μας. Θα τα καταφέρουμε ένα μήνα χωρίς ατελείωτες ώρες στα social media και στις οθόνες (ίσως και καθόλου);
Η ανθρωπότητα βρίσκεται πλέον σε επικίνδυνα και σκοτεινά μονοπάτια, με ατελείωτους εχθρούς που δεν είναι πλέον τόσο αόρατοι. Θα βγούμε από τη γυάλα;
