1821 Ελλάδα: Το πρώτο εθνικό κράτος στην Ευρώπη

Ανάμεσα σε όλα αυτά που η Ελληνική Επανάσταση του 1821 μας κληροδότησε βρίσκεται και μια σημαντική πρωτιά σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο. Και αυτή είναι ότι οι Έλληνες είναι οι πρώτοι κάτοικοι του Παλαιού Κόσμου που συγκρότησαν έθνος κράτος. Αναφέρουμε τον Παλαιό Κόσμο, την Ευρώπη δηλαδή, γιατί στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού είχε ήδη προηγηθεί η Αμερικανική Επανάσταση του 1776, καθώς και μια σωρεία εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην Λατινική Αμερική τη δεύτερη δεκαετία του 19^ου αιώνα για την αποτίναξη της ισπανικής κυριαρχίας.

Σε κάθε περίπτωση δεν ήταν οι Έλληνες αυτοί που εφηύραν το εθνικό κράτος, που σαν μορφή κρατικής οργάνωσης θα κατέκλυε την Ευρώπη τον 19^ο και 20^ο αιώνα. Ήταν όμως οι πρώτοι που το έκαναν πράξη. Το ιδεολογικό του υπόβαθρο βρισκόταν κατά κύριο λόγο στα κείμενα των Γάλλων διαφωτιστών του 18^ου αιώνα και των Ελλήνων μιμητών τους, αλλά από την θεωρία στην πράξη χρειάστηκε να κυλήσει πολύ αίμα. Εξάλλου οι Έλληνες δεν την είχαμε την ένωση στο αίμα μας. Στη μέχρι τότε ιστορία μας ουδέποτε λειτουργήσαμε εντός μίας ελληνικής κρατικής οντότητας.

Η αρχαιότητα και οι Μέσοι αιώνες

Η αρχαιότητα κύλησε ανάμεσα στους σπαραγμούς μεταξύ των μικροσκοπικών οντοτήτων των πόλεων κρατών αρχικά και αργότερα των σπαραγμάτων της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η ρωμαϊκή κατάκτηση και η βυζαντινή αυτοκρατορία που τη διαδέχθηκε έθεσαν τους Έλληνες σε συγκεκριμένες κρατικές οντότητες, αλλά αυτές ήταν πολυεθνικές. Για την δε Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ισχύει το κοινολεκτούμενο: Οι Έλληνες ήταν Βυζαντινοί, οι Βυζαντινοί δεν ήταν (μόνο) Έλληνες. Απλώς το κράτος άκμασε σε πολιτισμικό χώρο του ελληνισμού και το να μιλάς ελληνικά και να είσαι χριστιανός ορθόδοξος αρκούσε για να είσαι πολίτης του.

Μια ημερομηνία κλειδί

Οι Έλληνες, λοιπόν, ήταν αυτοί που ίδρυσαν πρώτοι έθνος κράτος στην Ευρώπη. Και ακολούθησαν μέσα στον 19^ο αιώνα οι Βέλγοι, οι Γερμανοί, οι Ιταλοί, οι Σέρβοι, οι Ρουμάνοι και οι Μαυροβούνιοι. Αλλά το κύμα του εθνικισμού δεν είχε τελειώσει και στις αρχές του 20^ου αιώνα ιδρύουν έθνος κράτος οι Βούλγαροι, αργότερα οι Αυστριακοί, οι Ούγγροι και όλα τα εθνικά παρεπόμενο των Α΄ και Β΄ Παγκοσμίων Πολέμων, με τη διαδικασία να φθάνει ως τον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο. Για την ίδρυση του ελληνικού κράτους η ημερομηνία κλειδί δεν είναι η (ούτως ή άλλως αμφισβητήσιμη) έναρξη της 25^ης Μαρτίου. Δεν είναι μάχη. Δεν είναι καν κάτι που έγινε σε ελληνικό έδαφος, ούτε κάτι στο οποίο συμμετείχαν Έλληνες.

Η ημερομηνία κλειδί είναι η 3η Φεβρουαρίου 1830, ο τόπος είναι το Λονδίνο και συγκεκριμένα μια αίθουσα του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, Whitehall. Την ημέρα εκείνη, οι υπουργοί Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας υπέγραψαν το λεγόμενο Πρωτόκολλο του Λονδίνου ή Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας, που αναγνώριζε για πρώτη φορά την Ελλάδα ως αυτεξούσιο και ανεξάρτητο κράτος, με όλα τα δικαιώματα –πολιτικά, διοικητικά, εμπορικά– που εκπορεύονταν από την ανεξαρτησία της.  Ήταν η πρώτη επίσημη, διεθνής διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, το οποίο θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής που όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός. Πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου κράτους υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Εκείνη ήταν η στιγμή που γεννήθηκε η Ελλάδα, παρόλο που θα χρειαζόντουσαν άλλα δύο χρόνια για τη διευθέτηση όλων των παραμέτρων.

Μια ανεπιθύμητη ναυμαχία

Τώρα το γιατί η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία αποφάσισαν μόνες τους αν η Ελλάδα θα είναι ανεξάρτητο κράτος ή όχι αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς αλυσίδας γεγονότων, κορυφαία στιγμή των οποίων υπήρξε η (μη προσχεδιασμένη) ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827. Όταν ο ενωμένος αγγλογαλλορωσικός στόλος κατίσχυσε των τουρκοαιγυπτίων στον κόλπο του Ναυαρίνου, σε μια ναυμαχία που οι Έλληνες δεν συμμετείχαν και με την οποία κόπηκε ο ανεφοδιασμός του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, οδηγώντας τον μοιραία στην αποχώρηση, το παιχνίδι άλλαξε χέρια. Ήταν πια στα χέρια των μεγάλων δυνάμεων να επιβάλλουν την λύση που θέλουν, δηλαδή το εύρος του νέου κράτους, το πολίτευμά του και τον βαθμό ανεξαρτησίας του.

Δείτε ακόμη

Ο αθυρόστομος «γιος της καλογριάς»

Δύο ερωτήματα διακοσίων ετών

Η ελληνική επανάσταση, η τουρκική «έκπληξη» και οι «αχάριστοι» Έλληνες