1821 Επανάσταση Ανδρούτσος: Ο αγωνιστής που συνέδεσε το όνομά του με τη νίκη στο χάνι της Γραβιάς πέθανε δολοφονημένος από τους συμπολεμιστές του.
Στο ποτάμι των τραγικών ιστοριών που προκαλεί ένας πόλεμος και δη μια επανάσταση, όπως αυτή των Ελλήνων το 1821, υπάρχουν ίσως λίγες ιστορίες που είναι τόσο τραγικές όσο αυτή του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Ο Ανδρούτσος υπήρξε μία από τις σημαίνουσες μορφές του Αγώνα στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας και συνέδεσε το όνομά του με την ιστορική νίκη στο Χάνι της Γραβιάς. Η μάχη αυτή έσωσε την επανάσταση από βέβαιο κίνδυνο, καθώς ο Ομέρ Βρυώνης με 8.000 άνδρες βάδιζε ακάθεκτος προς την εξεγερμένη Πελοπόννησο. Το 1822 βρέθηκε φρούραρχος της Ακρόπολης υπερασπιζόμενος τον ιερό βράχο από την πολιορκία των Τούρκων. Δεν γνώριζε τότε ότι τρία χρόνια αργότερα θα πέθαινε εκεί δολοφονημένος από τους πρώην συντρόφους του.
Στις 5 Ιουνίου 1825 το άψυχο σώμα του Οδυσσέα βρέθηκε τα βράχια της Ακρόπολης. Αρχικά η δολοφονία του παρουσιάστηκε ως δυστύχημα κατά την απόπειρα του να αποδράσει. Είχε συλληφθεί από τον παλιό του φίλο και πρωτοπαλίκαρό του Γιάννη Γκούρα, ύστερα από διαταγή του Ιωάννη Κωλέττη και Μαυροκορδάτου, οι οποίοι τον κατηγόρησαν ως «προδότη». Η αλήθεια αποκαλύφθηκε πολλά χρόνια αργότερα από έναν αυτόπτη μάρτυρα. Ο Ανδρούτσος είχε βασανιστεί μέσα στο κελί του από πέντε άντρες, οι οποίοι στη συνέχεια τον έριξαν από τα τείχη της ακροπόλεως.
1821 Επανάσταση Ανδρούτσος: Ο καπετάν Ανδρίτσος
Πατέρας του Οδυσσέα, ο καπετάν Ανδρίτσος, ήταν μια από τις μεγάλες μορφές του κλεφταρματολισμούο και είχε παρόμοιο τέλος με τον γιο του. Ο Ανδρίτσος μεγάλωσε στη Λειβαδιά και την Αταλάντη και συχνά δημιουργούσε προβλήματα στους Τούρκους που ζούσαν στην περιοχή. Σε ηλικία 16 ετών δολοφόνησε τον μπέη της Αταλάντης και βγήκε στα βουνά για να αποφύγει τη σύλληψη. Τότε εντάχθηκε σε ένοπλο σώμα κλεφταρματολών και σε ηλικία 25 ετών έγινε επικεφαλής 300 ανδρών, που δρούσαν στην ορεινή Βοιωτία και Λοκρίδα. Ο Ανδρίτσος και οι άντρες του έγιναν φόβος και τρόμος των Τούρκων και είχαν ως ορμητήριο το μοναστήρι του Οσίου Λουκά στον Ελίκωνα.
Για να αποφύγει το μένος των Τούρκων κατέφυγε στα Επτάνησα, όπου γνωρίστηκε με τον Λάμπρο Κατσώνη και από κοινού πια έκαναν επιθέσεις στον οθωμανικό στόλο, λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα πλοία τους. Η δράση τους προκάλεσε την οργή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία έστειλε μεγάλο στόλο από τουρκικά πλοία στη Μάνη, όπου ο Ανδρίτσος είχε οχυρωθεί με τον Λάμπρο Κατσώνη, στο Πόρτο Κάγιο. Ο Ανδρίτσος κατάφερε και πάλι να ξεφύγει δια ξηράς και με 5 έμπιστους άνδρες του επιβιβάστηκε σε πλοίο προς την Αδριατική, όπου συνελήφθη από τους Βενετούς. Οι τελευταίοι τον παρέδωσαν στους Τούρκους. Παρέμεινε φυλακισμένος στην Κωνσταντινούπολη για πέντε χρόνια μέχρι τον θάνατό του από στραγγαλισμό.
1821 Επανάσταση Ανδρούτσος: Ο μικρός Λεωνίδας
Ο γιος του Οδυσσέα Ανδρούτσου γεννήθηκε το 1824 στην σπηλιά της Βελίτσας. Η μητέρα του τον έκρυβε σε φίλους και σπηλιές για να τον σώσει από τους ανθρώπους του Κωλέττη που είχε δώσει διαταγή να τον βρουν και να τον σκοτώσουν. Με την έλευση του Όθωνα, ο μικρός Λεωνίδας στάλθηκε στο Μόναχο της Βαυαρίας για να μεγαλώσει στο περιβάλλον του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄. Δυστυχώς όμως αρρώστησε βαριά το 1836 όταν ξέσπασε επιδημία χολέρας και πέθανε στις 11 Δεκεμβρίου σε ηλικία δώδεκα ετών. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος, που τον αγαπούσε σαν παιδί του, τον έθαψε με τιμές και κατέθεσε ένα ποσό στην τράπεζα, με την εντολή να γίνεται η συντήρηση του τάφου από τους τόκους των χρημάτων. Ο τάφος του υπάρχει ακόμα και σήμερα στο παλιό νεκροταφείο της πόλης του Μονάχου, απέναντι από τον τάφο ενός άλλου μεγάλου αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης, του Ηλία Κατσάκου Μαυρομιχάλη.
Το ταφικό μνημείο του Λεωνίδα Ανδρούτσου
Στο ταφικό μνημείο του Λεωνίδα Ανδρούτσου χαράχτηκε δίγλωσση επιγραφή στα ελληνικά και γερμανικά. Εκτός από τα προσωπικά στοιχεία και την ιστορία του μνημείου, φέρει την εξής επιγραφή:
«Ειμί θάλος πολυανθές, υπ’ ανδρών βλαστέν αρίστων,
οίτινες αντ’ αρετής έργ οδυνηρά πάθον.
Τον δε πάππον ελών νηλεώς εφόνευσ ο τύραννος,
ου βία αλλά δολω, φάρμακα λυγρά διδούς.
Τον δ ου γεννητήρα, τον εν πολέμοις αδάμαστον,
εχθροδαποί πύργον κρήμνισαν εκ μεγάλου.
Μήτηρ δε, η Παρνασσού ενί σπηλαίοις μ’έτικτεν,
ενθάδε δωδεκάτη κλαύσεν αποφθίμενον»
Απόδοση: Είμαι βλαστάρι ανθηρό, από άνδρες αρίστους βγαλμένο, οι οποίοι αντί για καλά, οδυνηρά έπαθαν. Τον παππού μου τον κυνήγησε και τον σκότωσε ο τύραννος όχι με τη δύναμη αλλά με δόλο, φαρμάκι δίδοντάς του ολέθριο. Τον πατέρα μου τον αδάμαστο στους πολέμους, μοχθηροί τον γκρέμισαν από πύργο ψηλό. Η μητέρα μου, που σε μια σπηλιά με γέννησε του Παρνασσού, κλαίει εδώ και τον δωδεκαετή καταστραμμένο.
