1821 τραγούδια: Ξεχωριστές δημιουργίες για τα κατορθώματα ή τις ήττες της επανάστασης, βουτηγμένες στο αίμα.
Τα κατορθώματα των ηρώων της Επανάστασης του 1821 και οι μεγάλες νίκες υμνήθηκαν από το δημοτικό τραγούδι. Αντίστοιχα θρηνήθηκαν οι ήττες, οι καταστροφές και ο θάνατος διακεκριμένων αγωνιστών. Πλασμένα στην ανωνυμία του λαϊκού θυμικού τα τραγούδια αυτά εξαπλώθηκαν, παραλλάχθηκαν και έμειναν ζωντανά μέχρι την απότομη μαχαιριά στη συνέχεια της λαϊκής παράδοσης, που λέγεται σύγχρονη εποχή και αστικός πολιτισμός. Τα τραγούδια αυτά διακρίνονται για την ακρίβεια στη διήγηση και την προσήλωση στα συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα. Δεν χρησιμοποιούν αφηρημένες έννοιες και κατά κανόνα δεν κάνουν χρήση του επιθέτου, με όλη την ενέργεια να βρίσκεται στο ρήμα. Συχνή είναι επίσης η χρήση διαλόγου. Ήταν τραγούδια καθιστά και δε χορεύονταν, με πλούσια μελωδία.
Σε κάθε περίπτωση τα τραγούδια της επανάστασης, που θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι μια υποκατηγορία από τα κλέφτικα τραγούδια, αποτελούν τον τελευταίο αχνό απόηχο της μακράς παράδοσης της ελληνικής επικής ποίησης. Μιας ποίησης, που έχει τις ρίζες της στην προομηρική εποχή και μεσαιωνική συνέχεια τα ακριτικά τραγούδια. Την ποίηση αυτή διατρέχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως το σταθερό επίθετο -όταν χρησιμοποιείται- το σταθερό μέτρο και οι επαναλαμβανόμενες σκηνές. Μέσα όμως σε όλη αυτή την πλούσια παράδοση, που ξεπήδησε μέσα από τα έντονα συναισθήματα και καταστάσεις που δημιουργεί μια επανάσταση, υπάρχουν λίγα τραγούδια που ξεχωρίζουν.
1821 τραγούδια: Ένα διψασμένο κοράκι
Ξεχωρίζουν για μια ροπή που έχουν προς το αίμα, το γκροτέσκο και το τρομακτικό. Δεν απουσιάζει από αυτά η λυρικότητα και η θεματολογία μάλλον δεν θα ξάφνιαζε στην εποχή τους όσο τώρα. Έτσι, το τραγούδι που γεννήθηκε μετά τη συντριβή των Τούρκων στο Βαλτέτσι το 1821, που άνοιξε τον δρόμο για την κατάκτηση της Τριπολιτσάς, ξεκινάει με ένα κοράκι που διψά για αίματα, βγάλμένο λες από τις σελίδες του Έντγκαρ Άλαν Πόε:
«Τι έχεις, καημένε κόρακα, που σκούζεις και φωνάζεις;
Μήπως διψάς για αίματα, για τούρκικα κεφάλια;
Πέρασε από τα Τρίκορφα και σύρε στο Βαλτέτσι,
όπου είν’ ο τόπος δυνατός και δυνατά ταμπούρια,
εκεί θα βρεις τα αίματα, τα τούρκικα κεφάλια».
1821 τραγούδια: Το ματωμένο αυλάκι
Αντίστοιχα μετά την ήττα των Ελλήνων το 1825 στη μάχη των Τρικόρφων από τις δυνάμεις του επελαύοντος Ιμπραήμ, δημιουργείται ένα ματωμένο αυλάκι:
«Στα Tρίκορφα μες στην κορφή
Kολοκοτρώνης ρίχν’ ορδή,
μες στα Tρίκορφα στη ράχη
πάει το αίμα σαν αυλάκι».
1821 τραγούδια: Τα ομιλούντα ακέφαλα πτώματα
Μετά την ήττα του Δράμαλη στα Δερβενάκια το 1822, τα άταφα και ακέφαλα πτώματα των Τούρκων συνομιλούν με τους διαβάτες:
«Στά Δερβενάκια κείτονται, κορμιά χωρίς κεφάλι,
στρώμα ‘χουνε τή μαύρη γης, προσκέφαλο τήν πέτρα,
κ’ έχουνε γιά παπλώματα τούς πάγους καί τά χιόνια.
Κι’ όσοι διαβάτες κι’ άν περνούν στέκουν καί τά ρωτάνε:
κορμιά, πούν τά κεφάλια σας κορμιά πούν τ’ άρματά σας;
– Οι κλέφτες μάς τά πήρανε, οι Κολοκοτρωναίοι».
