Ποιες όμως ηθικές αρχές έχουμε υιοθετήσει για τον εαυτό μας, που ορίζουν την ταυτότητά μας και ως ποιο βαθμό μπορούμε να τις υπηρετήσουμε;
Από την Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
Υπάρχει μόνον ένας τρόπος να βρεις την ευτυχία σε αυτήν τη ζωή κι αυτός είναι είτε να έχεις καθαρή συνείδηση είτε να μην έχεις καθόλου συνείδηση.
Ogden Nash, Αμερικανός ποιητής
Αν πρόκειται σε λίγο καιρό να σας πάρει η τράπεζα το σπίτι σας για πέντε χιλιάδες ευρώ και… τελείως αναπάντεχα πάνω στην απόγνωσή σας, βρείτε στον δρόμο σας έναν χαρτοφύλακα με… πέντε χιλιάδες ευρώ, ίσως και κάτι ψιλά, τι θα κάνετε; Πώς θα διαχειριστείτε αυτή την γενναιοδωρία της τύχης σας; Σας τα έστειλε ο Θεός για να σας βοηθήσει ή μήπως, όπως έλεγε η θεοσεβούμενη γιαγιά μου, σας τα έστειλε ο Θεός για να δοκιμάσει την εντιμότητά σας;
Υπάρχουν τρείς κατηγορίες ανθρώπων, ανάλογα με τον τρόπο που θα αντιδράσουν μπροστά σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο: Κάποιοι θα το διαπραγματευτούν με την συνείδησή τους, μια διαδικασία που μπορεί να κρατήσει ώρες ή και μέρες. Για την δεύτερη κατηγορία δεν υπάρχει δίλημμα. ούτε πρόβλημα συνείδησης. Θα τα ενθυλακώσουν (τσεπώσουν) και άντε γειά! Δεν τα έκλεψαν, τα βρήκαν, το αφοπλιστικό επιχείρημά τους για τους ζηλόφθονες.
Κανένα δίλλημα
Τέλος και για την τρίτη κατηγορία δεν υπάρχει δίλημμα, μόνο που αυτοί θα κινηθούν προς την αντίθετη απόφαση απ’ τους προηγούμενους. Χωρίς δεύτερη σκέψη θα αναζητήσουν με κάθε τρόπο τον κάτοχό τους και θα φροντίσουν να του επιστραφούν τα χρήματα. Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκει και η γυναίκα της Λαϊκής στου Παπάγου, από κείνες τις ηρωίδες γυναίκες που ξυπνάνε από τις τρείς τα χαράματα για το μεροκάματο και γυρνάνε στις πέντε το απόγευμα στο σπίτι και ξανά την άλλη μέρα…
Αναζήτησα με αυτη την αφορμή παρόμοιες περιπτώσεις ακραίας ανθρώπινης εντιμότητας και βρήκα δεκάδες, προφανώς υπάρχουν χιλιάδες που δεν παίρνουν έκταση, και με έκπληξη διαπίστωσα πως οι άνθρωποι αυτοί είχαν το ίδιο κοινό στοιχείο: ήταν άνθρωποι της βιοπάλης, του μεροκάματου, φτωχοί, ακόμα κι’ άστεγοι, που όταν βρέθηκαν μπροστά σε τέτοιες προκλήσεις της τύχης δεν ένιωσαν κάποιο δίλημμα, δεν συγκρούστηκαν με την συνείδησή τους, δεν πρόδωσαν τις ηθικές τους αξίες.
Αξίες που φαίνεται να ευδοκιμούν στα φτωχά, στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, ίσως γιατί το χρήμα φαίνεται να εμποδίζει την καλλιέργεια και την ανάπτυξή τους. Διαφορετικά πώς εξηγείται οι έντιμοι αυτοί ανθρωποι να μην θέλουν το χρήμα όταν εκείνο τους… θέλει και πέφτει κυριολεκτικά… στα πόδια τους;
Αξίες και όρια
Ποιες είναι όμως αυτές οι ηθικές αξίες και ποια τα όρια, η υπέρβαση των οποίων προδίδει τις αρχές μας και μας οδηγεί σε σύγκρουση με την συνείδησή μας; Η εντιμότητα, η ειλικρίνεια, το αίσθημα αλληλεγγύης και συνεργασίας, η πειθαρχία στον εαυτό μας και στους νόμους, η διάκριση ανάμεσα στα δικαιώματά μας και στις υποχρεώσεις μας, η φιλοπατρία… είναι μερικές απ’ τις αξίες που γονείς, δάσκαλοι, πνευματικοί ηγέτες αλλά και το ίδιο το κράτος προσπαθούν να μεταδώσουν στους νέους πολίτες για την καλύτερη λειτουργία της κοινωνίας.
Ποιες όμως ηθικές αρχές έχουμε υιοθετήσει εμείς, για τον εαυτό μας, που ορίζουν την ταυτότητά μας και ως ποιο βαθμό μπορούμε να τις υπηρετήσουμε; Θα επιστρέψουμε, χωρίς δεύτερη σκέψη, ένα χρηματικό ποσό που θα βρούμε και το έχουμε απόλυτη ανάγκη στο όνομα της εντιμότητας; Θα προσφέρουμε ενα μικρό ποσό στον ζητιάνο του δρόμου και ποιο θα είναι αυτό;
Με πόσο χρήμα εκδηλώνουμε τα φιλανθρωπικά μας αισθήματα και σε πόσους μπορούμε να δώσουμε;
Θα παίζαμε με τον σύντροφό μας, που πριν λίγες μέρες γνωρίσαμε κι έχουμε πολλά επενδύσει σ’ αυτήν την σχέση το Παιχνίδι της Αλήθειας; Θα απαντούσαμε δηλαδή και στις πιο αδιάκριτες ερωτήσεις του και εκείνος στις δικές μας, με το πρόσχημα να χτιστεί μια βαθιά σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ μας στο όνομα της ειλικρίνειας;
Η φιλοπατρία, ως ηθική αξία, έτσι με το χέρι στην καρδιά, για υπηρετηθεί πρέπει να πάνε κάποια παιδιά, τα δικά μας, όχι τα δικά τους, να σκοτωθούν; Είναι μερικά απ’ τα διλήμματα μπροστά στα οποία κάποιες φορές τελείως αναπάντεχα μας φέρνουν οι ηθικές μας αρχές και αξίες και μας αιφνιδιάζουν οταν πρέπει να τις υπηρετήσουμε γιατί μας βρίσκουν απροετοίμαστους…. Δεν υπάρχουν προκαθορισμένες κόκκινες γραμμές κοινές για όλους, που να ορίζουν το εύρος των ηθικών αξιών. Ο καθένας πρέπει να βάζει αυτά τα όρια σε σημεία δικής του επιλογής ώστε να μην παραβιάζεται η προσωπική του ελευθερία, να μην προσβάλλεται η αξιοπρέπειά του και να μην έρχεται σε σύγκρουση με την συνείδησή του…
