Δημοσιογράφος Μαριούπολη: «Μπορείς να πεθάνεις ανά πάσα στιγμή, ντρεπόμουν που έφευγα»

Συγκλονίζει η αφήγηση του δημοσιογράφου του Associated Press, Mstyslav Chernov, ο οποίος μαζί με τον φωτογράφο Evgeniy Maloletka κάλυψε επί 20 ημέρες την πολιορκία της Μαριούπολης από τις ρωσικές δυνάμεις. “Μας κυνηγούσαν οι Ρώσοι. Είχαν μια λίστα με ονόματα, συμπεριλαμβανομένων και των δικών μας και πλησίαζαν. Ήμασταν οι μόνοι διεθνείς δημοσιογράφοι που είχαν απομείνει στη Μαριούπολη και είχαμε καταγράψει την πολιορκία της από τα ρωσικά στρατεύματα για περισσότερες από δύο εβδομάδες. Δίναμε ρεπορτάζ μέσα στο νοσοκομείο όταν ένοπλοι άρχισαν να ψάχνουν τους διαδρόμους. Οι χειρουργοί μας έδωσαν λευκές ποδιές για να τις φορέσουμε ως καμουφλάζ.

Ξαφνικά, τα ξημερώματα, μια ντουζίνα στρατιώτες ξέσπασαν: “Πού είναι οι δημοσιογράφοι;”

Κοίταξα τα περιβραχιόνια τους, μπλε για την Ουκρανία και προσπάθησα να υπολογίσω τις πιθανότητες να είναι Ρώσοι μεταμφιεσμένοι. Ωστόσο βγήκα μπροστά και παρουσιάστηκα. “Είμαστε εδώ για να σας βγάλουμε έξω”, είπαν.

Οι τοίχοι του χειρουργείου έτρεμαν από τα πυρά πυροβολικού και πολυβόλων και φαινόταν πιο ασφαλές να μείνεις μέσα. Όμως οι Ουκρανοί στρατιώτες είχαν εντολή να μας πάρουν μαζί τους. Τρέξαμε στο δρόμο εγκαταλείποντας τους γιατρούς που μας είχαν κρύψει και βοηθήσει, τις έγκυες γυναίκες που είχαν βομβαρδιστεί και τους ανθρώπους που κοιμόντουσαν στους διαδρόμους γιατί δεν είχαν πού αλλού να πάνε. Ένιωθα απαίσια που τους άφησα όλους πίσω.

Εννιά λεπτά, ίσως δέκα, μια αιωνιότητα περνώντας μέσα από δρόμους και βομβαρδισμένες πολυκατοικίες. Μια οβίδα πέφτει κοντά, πέσαμε στο έδαφος. Ο βομβαρδισμός συνεχίζεται, τα σώματά μας τεντωμένα και να κρατάμε την αναπνοή μας. Σοκ μετά από το κρουστικό κύμα που τράνταξε το στήθος μου, τα χέρια μου κρύωσαν.

“Μας πήγαν σε ένα σκοτεινό υπόγειο”

Φτάσαμε σε μια είσοδο και θωρακισμένα αυτοκίνητα μας πήγαν σε ένα σκοτεινό υπόγειο. Μόνο τότε μάθαμε από έναν αστυνομικό γιατί οι Ουκρανοί είχαν διακινδυνεύσει τη ζωή στρατιωτών για να μας βγάλουν από το νοσοκομείο. “Αν σε πιάσουν, θα σε βγάλουν στην κάμερα και θα σε κάνουν να πεις ότι όλα όσα γύρισες είναι ψέματα”, είπε. “Όλες οι προσπάθειές σας και ό,τι έχετε κάνει στη Μαριούπολη θα είναι μάταιες”.

Ο αξιωματικός, που κάποτε μας είχε παρακαλέσει να δείξουμε στον κόσμο την ετοιμοθάνατη πόλη του, τώρα μας παρακάλεσε να φύγουμε. Μας οδήγησε προς τα χιλιάδες αυτοκίνητα που ετοιμάζονταν να φύγουν από τη Μαριούπολη.

“Ήταν 15 Μαρτίου. Δεν είχαμε ιδέα αν θα τα καταφέρναμε ζωντανοί’

Ως έφηβος που μεγάλωσα στην Ουκρανία στην πόλη Χάρκοβο, μόλις 20 μίλια από τα ρωσικά σύνορα, έμαθα πώς να χειρίζομαι ένα όπλο ως μέρος του σχολικού προγράμματος. Φαινόταν άσκοπο. Η Ουκρανία, σκέφτηκα, ήταν περιτριγυρισμένη από φίλους. Έκτοτε καλύπτω τους πολέμους στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και το Ναγκόρνο Καραμπάχ, προσπαθώντας να δείξω στον κόσμο την καταστροφή από πρώτο χέρι. Αλλά όταν οι Αμερικανοί και μετά οι Ευρωπαίοι εκκένωσαν το προσωπικό της πρεσβείας τους από την πόλη του Κιέβου αυτόν τον χειμώνα και όταν κοίταξα χάρτες της συσσώρευσης ρωσικών στρατευμάτων ακριβώς απέναντι από την πόλη μου, η μόνη μου σκέψη ήταν: “Η φτωχή χώρα μου”.

Τις πρώτες μέρες του πολέμου οι Ρώσοι βομβάρδισαν την τεράστια πλατεία Ελευθερίας στο Χάρκοβο, όπου έκανα βόλτες μέχρι τα 20 μου. Ήξερα ότι οι ρωσικές δυνάμεις θα έβλεπαν την ανατολική πόλη-λιμάνι της Μαριούπολης ως στρατηγικό έπαθλο λόγω της θέσης της στην Αζοφική Θάλασσα. Έτσι, το βράδυ της 23ης Φεβρουαρίου, κατευθύνθηκα εκεί με τον επί χρόνια συνάδελφό μου Evgeniy Maloletka, Ουκρανό φωτογράφο του Associated Press, με το λευκό φορτηγάκι του Volkswagen.

Στο δρόμο, αρχίσαμε να ανησυχούμε για τη ρεζέρβα στα λάστιχα και βρήκαμε στο διαδίκτυο έναν άντρα κοντά μας πρόθυμο να μας πουλήσει στη μέση της νύχτας. Εξηγήσαμε σε αυτόν και σε έναν ταμία στο μπακάλικο ότι ετοιμαζόμασταν για πόλεμο. Μας κοιτούσαν σαν να ήμασταν τρελοί.

‘Τραβήξαμε για τη Μαριούπολη στις 3:30 π.μ. Ο πόλεμος ξεκίνησε μια ώρα αργότερα.”

Περίπου το ένα τέταρτο των 430.000 κατοίκων της Μαριούπολης έφυγε εκείνες τις πρώτες μέρες. Αλλά λίγοι άνθρωποι πίστευαν ότι ένας πόλεμος ερχόταν, και όταν οι περισσότεροι συνειδητοποιούσαν το λάθος τους, ήταν πολύ αργά. Με μία βόμβα κάθε φορά, οι Ρώσοι έκοψαν ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, προμήθειες τροφίμων και τέλος, το σημαντικότερο, το κινητό τηλέφωνο, τους πύργους του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Οι λίγοι άλλοι δημοσιογράφοι στην πόλη βγήκαν έξω πριν εξαφανιστούν οι τελευταίες συνδέσεις και εγκατασταθεί ένας πλήρης αποκλεισμός.

https://twitter.com/olgatokariuk/status/1504125497462173696

Η απουσία πληροφοριών σε έναν αποκλεισμό επιτυγχάνει δύο στόχους.

Το χάος είναι το πρώτο. Οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι συμβαίνει και πανικοβάλλονται. Στην αρχή δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί η Μαριούπολη διαλύθηκε τόσο γρήγορα. Τώρα ξέρω ότι ήταν λόγω της έλλειψης επικοινωνίας. Η ατιμωρησία είναι ο δεύτερος στόχος. Χωρίς καμία πληροφορία να βγαίνει από μια πόλη, χωρίς φωτογραφίες με κατεδαφισμένα κτίρια και ετοιμοθάνατα παιδιά, οι ρωσικές δυνάμεις μπορούσαν να κάνουν ό,τι ήθελαν. Αν δεν ήμαστα εμείς, δεν θα υπήρχε τίποτα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πήραμε τέτοιους κινδύνους για να μπορέσουμε να στείλουμε στον κόσμο αυτό που είδαμε και αυτό ήταν που έκανε τη Ρωσία να θυμώσει αρκετά για να μας κυνηγήσει.

”Ποτέ μα ποτέ δεν ένιωσα ότι το σπάσιμο της σιωπής ήταν τόσο σημαντικό”

Οι θάνατοι ήρθαν γρήγορα. Στις 27 Φεβρουαρίου παρακολουθήσαμε έναν γιατρό να προσπαθεί να σώσει ένα κοριτσάκι που χτυπήθηκε από θραύσματα. Πέθανε. Ένα δεύτερο παιδί πέθανε και μετά ένα τρίτο. Τα ασθενοφόρα σταμάτησαν να παραλαμβάνουν τους τραυματίες επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να τους καλέσουν χωρίς σήμα και δεν μπορούσαν να πλοηγηθούν στους βομβαρδισμένους δρόμους. Οι γιατροί μας παρακάλεσαν να κινηματογραφήσουμε οικογένειες που φέρνουν τους δικούς τους νεκρούς και τραυματίες και μας άφησαν να χρησιμοποιήσουμε τη μειωμένη ισχύ της γεννήτριας για τις κάμερές μας. Κανείς δεν ξέρει τι συμβαίνει στην πόλη μας, είπαν.

Βομβαρδισμοί έπληξαν το νοσοκομείο και τα γύρω σπίτια. Έσπασε τα τζάμια του βαν μας, τρύπησε στο πλάι του και έσκασε ένα ελαστικό. Μερικές φορές τρέχαμε για να κινηματογραφήσουμε ένα φλεγόμενο σπίτι και μετά τρέχαμε πίσω εν μέσω των εκρήξεων. Υπήρχε ακόμα ένα μέρος στην πόλη για να έχουμε μια σταθερή σύνδεση, έξω από ένα λεηλατημένο παντοπωλείο στη λεωφόρο Budivel’nykiv. Μια φορά την ημέρα, οδηγούσαμε εκεί και σκύβαμε κάτω από τις σκάλες για να ανεβάσουμε φωτογραφίες και βίντεο στον κόσμο. Οι σκάλες δεν έκαναν πολλά για να μας προστατεύσουν, αλλά ένιωθα ασφάλεια από το να είμαστε έξω στην ύπαιθρο.

“Το σήμα εξαφανίστηκε στις 3 Μαρτίου’

Προσπαθήσαμε να στείλουμε το βίντεό μας από τα παράθυρα του 7ου ορόφου του νοσοκομείου. Από εκεί είδαμε να διαλύονται τα τελευταία κομμάτια της Μαριούπολης. Το υπερκατάστημα του Πορτ Σίτι λεηλατήθηκε και κατευθυνθήκαμε προς τα εκεί μέσα από πυρά πυροβολικού και πολυβόλα. Δεκάδες άνθρωποι έτρεξαν και έσπρωχναν καροτσάκια με ηλεκτρονικά, τρόφιμα, ρούχα. Μια οβίδα έσκασε στην ταράτσα του καταστήματος και με πέταξε στο έδαφος. Τεντώθηκα περιμένοντας ένα δεύτερο χτύπημα και έβριζα τον εαυτό μου εκατό φορές επειδή η κάμερά μου δεν ήταν ενεργοποιημένη για να το καταγράψει.

Και να που, μια άλλη οβίδα χτύπησε την πολυκατοικία δίπλα μου με ένα τρομερό βουητό. Συρρικνώθηκα πίσω από μια γωνία για κάλυψη. Ένας έφηβος πέρασε κυλώντας μια καρέκλα γραφείου φορτωμένη με ηλεκτρονικά είδη ενώ τα κουτιά έπεφταν στα πλάγια. “Οι φίλοι μου ήταν εκεί και η οβίδα χτύπησε 10 μέτρα από εμάς”, μου είπε. “Δεν έχω ιδέα τι τους συνέβη”. Επιστρέψαμε στο νοσοκομείο. Μέσα σε 20 λεπτά οι τραυματίες μπήκαν μέσα.

”Για αρκετές ημέρες η μόνη σύνδεση που είχαμε με τον έξω κόσμο ήταν μέσω δορυφορικού τηλεφώνου””

Και το μόνο σημείο όπου αυτό το τηλέφωνο λειτούργησε ήταν στο ύπαιθρο, ακριβώς δίπλα σε έναν κρατήρα από οβίδα. Καθόμουν, μαζευόμουν για να μην δίνω στόχο και προσπαθούσα να πιάσω τη σύνδεση. Όλοι ρωτούσαν, πείτε μας πότε θα τελειώσει ο πόλεμος. Δεν είχα απάντηση. Κάθε μέρα, θα κυκλοφορούσε μια φήμη ότι ο ουκρανικός στρατός επρόκειτο να έρθει για να σπάσει την πολιορκία. Αλλά δεν ήρθε κανείς. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχα δει θανάτους στο νοσοκομείο, πτώματα στους δρόμους, δεκάδες πτώματα που έσπρωξαν σε έναν ομαδικό τάφο. Είχα δει τόσο πολύ θάνατο που γύριζα σχεδόν χωρίς να τον δεχτώ.

Ο βομβαρδισμός στο μαιευτήριο

Στις 9 Μαρτίου, δύο αεροπορικές επιδρομές έσπασαν τα παράθυρα του βαν μας. Είδα την φλόγα έναν μόνο καρδιακό παλμό πριν ο πόνος τρυπήσει το εσωτερικό του αυτιού μου, το δέρμα μου, το πρόσωπό μου. Βλέπαμε καπνό να ανεβαίνει από ένα μαιευτήριο. Όταν φτάσαμε, οι υπάλληλοι έκτακτης ανάγκης εξακολουθούσαν να τραβούν αιμόφυρτες έγκυες από τα ερείπια. Οι μπαταρίες μας είχαν σχεδόν εξαντληθεί και δεν είχαμε καμία σύνδεση για να στείλουμε τις εικόνες. Η απαγόρευση της κυκλοφορίας ήταν λίγα λεπτά μακριά. Ένας αστυνομικός μας άκουσε να μιλάμε για το πώς θα κάνουμε γνωστή την είδηση ​​της βόμβας στο νοσοκομείο.

https://twitter.com/EuromaidanPress/status/1504397127589400579

“Αυτό θα αλλάξει την πορεία του πολέμου”, είπε. Μας πήγε σε μια πηγή ρεύματος και μια σύνδεση στο διαδίκτυο. Είχαμε τραβήξει τόσους νεκρούς και νεκρά παιδιά, μια ατελείωτη σειρά. Δεν καταλάβαινα γιατί πίστευε ότι περισσότεροι θάνατοι θα μπορούσαν να αλλάξουν κάτι.

Εκανα λάθος. Στο σκοτάδι, στείλαμε τις εικόνες παραθέτοντας τρία κινητά τηλέφωνα με το αρχείο βίντεο χωρισμένο σε τρία μέρη για να επιταχύνουμε τη διαδικασία. Χρειάστηκαν ώρες, πολύ πέρα ​​από την απαγόρευση κυκλοφορίας. Ο βομβαρδισμός συνεχίστηκε αλλά οι αξιωματικοί που είχαν ανατεθεί να μας συνοδεύσουν στην πόλη περίμεναν υπομονετικά. Τότε η σύνδεσή μας με τον κόσμο έξω από τη Μαριούπολη διακόπηκε ξανά.

“Επιστρέψαμε σε ένα άδειο υπόγειο ξενοδοχείου με ένα ενυδρείο γεμάτο με νεκρά χρυσόψαρα”

Στην απομόνωση μας, δεν γνωρίζαμε τίποτα για την αυξανόμενη ρωσική εκστρατεία παραπληροφόρησης για την απαξίωση του έργου μας. Η ρωσική πρεσβεία στο Λονδίνο δημοσίευσε δύο tweets, χαρακτηρίζοντας τις φωτογραφίες του AP ψεύτικες και ισχυριζόταν ότι μια έγκυος γυναίκα ήταν ηθοποιός. Ο Ρώσος πρέσβης κράτησε αντίγραφα των φωτογραφιών σε συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και επανέλαβε ψέματα για την επίθεση στο μαιευτήριο.

Στο μεταξύ, στη Μαριούπολη, κατακλυστήκαμε από κόσμο που μας ρωτούσε για τα τελευταία νέα από τον πόλεμο. Τόσοι πολλοί άνθρωποι ήρθαν σε μένα και μου είπαν, παρακαλώ να με κινηματογραφήσεις ώστε η οικογένειά μου έξω από την πόλη να καταλάβει ότι είμαι ζωντανός. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, κανένα ουκρανικό ραδιόφωνο ή τηλεοπτικό σήμα δεν λειτουργούσε στη Μαριούπολη. Το μόνο ραδιόφωνο που μπορούσες να ακούσεις μετέδιδε ρωσικά ψέματα — ότι οι Ουκρανοί κρατούσαν όμηρο τη Μαριούπολη, πυροβολούσαν κτίρια, ανέπτυξαν χημικά όπλα. Η προπαγάνδα ήταν τόσο δυνατή που κάποιοι με τους οποίους μιλήσαμε την πίστεψαν παρά τα στοιχεία των δικών τους ματιών.

“Το μήνυμα επαναλαμβανόταν συνεχώς, σε σοβιετικό στυλ: η Μαριούπολη είναι περικυκλωμένη. Παράδωσε τα όπλα σου.”

Στις 11 Μαρτίου, σε μια σύντομη κλήση χωρίς λεπτομέρειες, ο συντάκτης μας, μας ρώτησε αν μπορούσαμε να βρούμε τις γυναίκες που επέζησαν από την αεροπορική επιδρομή του μαιευτηρίου για να αποδείξουν την ύπαρξή τους. Συνειδητοποίησα ότι το βίντεο πρέπει να ήταν αρκετά ισχυρό για να προκαλέσει την απάντηση της ρωσικής κυβέρνησης. Τους βρήκαμε σε ένα νοσοκομείο στην πρώτη γραμμή, άλλους με μωρά και άλλους σε τοκετό. Μάθαμε επίσης ότι μια γυναίκα έχασε το μωρό της και μετά τη ζωή της.

Ανεβήκαμε στον 7ο όροφο για να στείλουμε το βίντεο από τον αδύναμο σύνδεσμο του Διαδικτύου. Από εκεί, παρακολούθησα το ένα τανκ μετά το άλλο να παρατάσσονται δίπλα στο συγκρότημα του νοσοκομείου, το καθένα σημειωμένο με το γράμμα Ζ που είχε γίνει το ρωσικό έμβλημα για τον πόλεμο.

“Ήμασταν περικυκλωμένοι: δεκάδες γιατροί, εκατοντάδες ασθενείς και εμείς.”

Οι Ουκρανοί στρατιώτες που προστάτευαν το νοσοκομείο είχαν εξαφανιστεί. Και το μονοπάτι προς το βαν μας, με τα τρόφιμα, το νερό και τον εξοπλισμό μας, καλύφθηκε από έναν Ρώσο ελεύθερο σκοπευτή που είχε ήδη χτυπήσει έναν γιατρό που επιχείρησε να βγει έξω.

Οι ώρες περνούσαν στο σκοτάδι, καθώς ακούγαμε τις εκρήξεις έξω. Τότε ήταν που ήρθαν οι στρατιώτες να μας πάρουν, φωνάζοντας στα Ουκρανικά.

Η έξοδος από τη Μαριούπολη

Δεν έμοιαζε σαν σωτηρία. Έμοιαζε σαν να μεταφερόμαστε από τον έναν κίνδυνο στον άλλο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή πουθενά στη Μαριούπολη δεν ήταν ασφαλές και δεν υπήρχε ανακούφιση. Μπορείς να πεθάνεις ανά πάσα στιγμή. Ένιωσα απίστευτα ευγνώμων στους στρατιώτες, αλλά και μουδιασμένος. Και ντρεπόμουν που έφευγα. Στοιβαχτήκαμε σε ένα Hyundai με μια τριμελή οικογένεια και μπήκαμε σε ένα μποτιλιάρισμα μήκους 5 χιλιομέτρων έξω από την πόλη. Περίπου 30.000 άνθρωποι κατάφεραν να βγουν από τη Μαριούπολη εκείνη την ημέρα — τόσοι πολλοί που οι Ρώσοι στρατιώτες δεν είχαν χρόνο να κοιτάξουν προσεκτικά τα αυτοκίνητα με τα παράθυρα καλυμμένα με ταινίες.

Ο κόσμος ήταν νευρικός. Μάλωναν, ούρλιαζαν ο ένας στον άλλο. Κάθε λεπτό γινόταν αεροπορική επιδρομή. Το έδαφος σείστηκε. Διασχίσαμε 15 ρωσικά σημεία ελέγχου. Σε όλα, η μητέρα που καθόταν στο μπροστινό μέρος του αυτοκινήτου μας προσευχόταν με μανία, αρκετά δυνατά για να την ακούσουμε.

Καθώς περνούσαμε μέσα από αυτούς – το τρίτο, το δέκατο, το 15ο, όλα επανδρωμένα με στρατιώτες με βαριά όπλα, οι ελπίδες μου ότι η Μαριούπολη επρόκειτο να επιβιώσει εξασθενούσαν. Κατάλαβα ότι και μόνο για να φτάσει στην πόλη, ο ουκρανικός στρατός θα έπρεπε να “σπάσει” τόσο πολύ έδαφος. Και δεν επρόκειτο να συμβεί.

Κατά τη δύση του ηλίου, φτάσαμε σε μια γέφυρα που κατέστρεψαν οι Ουκρανοί για να σταματήσουν τη ρωσική προέλαση. Μια αυτοκινητοπομπή του Ερυθρού Σταυρού με περίπου 20 αυτοκίνητα είχε ήδη κολλήσει εκεί. Γυρίσαμε όλοι μαζί από το δρόμο, μπήκαμε σε χωράφια και πίσω πάλι στον δρόμο. Οι φρουροί στο σημείο ελέγχου Νο. 15 μιλούσαν ρωσικά με την τραχιά προφορά του Καυκάσου. Διέταξαν ολόκληρη τη συνοδεία να σβήσει τους προβολείς. Μετά βίας μπορούσα να διακρίνω το λευκό Ζ που ήταν ζωγραφισμένο στα οχήματα.

Καθώς φτάσαμε στο δέκατο έκτο σημείο ελέγχου, ακούσαμε φωνές. Ουκρανικές φωνές. Ένιωσα μια συντριπτική ανακούφιση. Η μητέρα στο μπροστινό μέρος του αυτοκινήτου ξέσπασε σε κλάματα. Ήμασταν έξω.

“Ήμασταν οι τελευταίοι δημοσιογράφοι στη Μαριούπολη. Τώρα δεν υπάρχουν.”

Εξακολουθούμε να κατακλυζόμαστε από μηνύματα ανθρώπων που θέλουν να μάθουν την τύχη των αγαπημένων τους που φωτογραφίσαμε και κινηματογραφήσαμε. Μας γράφουν απελπισμένα και οικεία, σαν να μην είμαστε ξένοι, σαν να μπορούμε να τους βοηθήσουμε.

Όταν μια ρωσική αεροπορική επιδρομή έπληξε ένα θέατρο όπου εκατοντάδες άνθρωποι είχαν καταφύγει στα τέλη της περασμένης εβδομάδας, μπορούσα να προσδιορίσω ακριβώς πού έπρεπε να πάμε για να μάθουμε για τους επιζώντες, για να ακούσω από πρώτο χέρι πώς ήταν να εγκλωβίζεσαι για ατελείωτες ώρες κάτω από σωρούς ερειπίων. Γνωρίζω αυτό το κτίριο και τα κατεστραμμένα σπίτια γύρω του. Ξέρω ανθρώπους που είναι παγιδευμένοι κάτω από αυτό.

Και την Κυριακή, οι ουκρανικές αρχές δήλωσαν ότι η Ρωσία βομβάρδισε ένα σχολείο τέχνης με περίπου 400 άτομα στη Μαριούπολη. Αλλά δεν μπορούμε πλέον να φτάσουμε εκεί.