Ουκρανία πόλεμος: Η προοπτική της πραγματικής γενοκτονίας να επιστρέψει στην Ευρώπη για πρώτη φορά μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια είναι πλέον πραγματική.
Καθώς οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν τη βάναυση εισβολή τους στην Ουκρανία, εμφανίζονται ανησυχητικά σημάδια σχετικά με την προοπτική γενοκτονίας. Ενώ ο όρος χρησιμοποιείται μάλλον ελεύθερα στα μέσα ενημέρωσης, ο κίνδυνος μια γενοκτονία να λάβει χώρα σε ευρωπαϊκό έδαφος για πρώτη φορά μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια είναι πλέον ορατός. Επομένως, αξίζει να επανεξετάσουμε τι συνεπάγεται ο νομικός όρος γενοκτονία, να θυμόμαστε γιατί οι δηλώσεις γενοκτονίας είναι σπάνιες και να εξετάζουμε τι μπορεί να προμηνύουν τα τρέχοντα γεγονότα στην Ουκρανία.
Τι είναι η Γενοκτονία;
Το άρθρο II της Σύμβασης για την Πρόληψη και Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, 9 Δεκεμβρίου 1948, προσδιορίζει τη φύση του εγκλήματος:
Στην παρούσα Σύμβαση, γενοκτονία σημαίνει οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα. Ως τέτοιες λογίζονται:
(α) Η δολοφονία μελών της ομάδας·
(β) Η πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης σε μέλη της ομάδας.
(γ) Η σκόπιμη πρόκληση στην ομάδα συνθηκών ζωής που υπολογίζεται ότι θα επιφέρουν τη φυσική της καταστροφή πλήρως ή κατά μέρος.
(δ) Η επιβολή μέτρων με σκοπό την πρόληψη γεννήσεων εντός της ομάδας·
(ε) Η αναγκαστική μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα.
Ο νόμος ήταν σε μεγάλο βαθμό έργο ενός άνδρα, του Ραφαέλ Λέμκιν, ενός Εβραίου δικηγόρου που διέφυγε από το ναζιστικό καθεστώς, αλλά έχασε την οικογένειά του στο Ολοκαύτωμα. Μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το διεθνές δίκαιο και οι εθνικοί νόμοι δεν παρείχαν στα κράτη ουσιαστικούς τρόπους να καταστήσουν άλλα κράτη υπεύθυνα για εγκλήματα πολέμου, ειδικά εάν αυτά τα εγκλήματα συνέβησαν εντός των συνόρων των τελευταίων. Παρά τη δημιουργία του συστήματος συλλογικής ασφάλειας των Ηνωμένων Εθνών, διάφοροι λόγοι εμπόδισαν την επικύρωση και εφαρμογή της Σύμβασης για τη Γενοκτονία από τις ΗΠΑ μέχρι το 1988. Ακόμη και τότε, το Κογκρέσο συμπεριέλαβε επιφυλάξεις που απειλούσαν τη λειτουργικότητα της Σύμβασης.
Η χρήση του όρου
Ενώ ο όρος «γενοκτονία» είναι πανταχού παρών τώρα, μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970 το έγκλημα εισήλθε στην αμερικανική συνείδηση και η αιτιότητα και η πρόληψη της γενοκτονίας έγιναν πεδίο μελέτης. Μετά την επιτυχία της ποινικής διαδικασίας της Νυρεμβέργης, μόνο το τέλος του Ψυχρού Πολέμου επέτρεψε να ξαναρχίσουν οι διεθνείς δίκες για εγκλήματα πολέμου. Ενώ η επιτυχία των πρόσφατων δικαστηρίων είναι αμφιλεγόμενη, η ικανότητα ανίχνευσης των πρώιμων ενδείξεων γενοκτονίας έχει προχωρήσει κατά πολύ.
Ποιοι είναι οι περιορισμοί;
Πολλοί παράγοντες περιορίζουν συχνά την προθυμία ενός κράτους να κηρύξει τις μαζικές φρικαλεότητες ως γενοκτονία. Πρώτον, η ορολογία της Συνέλευσης αποκλείει τις πολιτικές ομάδες. Αν και η δολοφονία με πολιτικά κίνητρα συμπεριλήφθηκε αρχικά από τον Lemkin, ο όρος εξαλείφθηκε για να εξασφαλιστεί η σοβιετική επικύρωση. Οι συνέπειες αυτής της παράλειψης είναι νομικά σημαντικές. Για παράδειγμα, ενώ οι δύο τελευταίες προεδρικές διοικήσεις χαρακτήρισαν τη μεταχείριση των Ουιγούρων από την Κίνα ως γενοκτονία, άλλες οντότητες δεν το έχουν κάνει. Εάν οι ενέργειες της Κίνας έχουν τις ρίζες τους, υποθετικά, στην ευθυγράμμιση των Ουιγούρων με το Πολιτικό Ισλάμ, το έγκλημα μπορεί να μην ανταποκρίνεται στον ορισμό του νόμου. Εάν η Ρωσία εμπλακεί σε εγκλήματα με πολιτικά κίνητρα τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, ενδέχεται επίσης να μην πληροί τα στοιχεία του Άρθρου II της Σύμβασης.
Ένας δεύτερος περιορισμός αφορά τη γλώσσα στο πρώτο άρθρο της Σύμβασης, το οποίο απαιτεί από τα συμβαλλόμενα μέρη να λαμβάνουν μέτρα για την πρόληψη και την τιμωρία της γενοκτονίας, αφού εντοπιστεί. Αν και ασαφής, αυτή η απαίτηση εμπόδισε την κυβέρνηση Κλίντον να αναγνωρίσει τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994. Με μια κίνηση που θεωρείται πλέον αστειότητα. σε ένα σημείο η κυβέρνηση περιέγραψε τη συνεχιζόμενη δολοφονία των 800.000 εθνοτικών Τούτσι ως «πράξεις γενοκτονίας» σε αντίθεση με τη «γενοκτονία» – αποκλειστικά για να αποτρέψει περαιτέρω εκκλήσεις για αμερικανική επέμβαση. Παρόμοιες ανησυχίες καθυστέρησαν μια κήρυξη γενοκτονίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τα πρώτα τέσσερα χρόνια του εμφυλίου πολέμου στη Βοσνία και τις πρόσφατες επιθέσεις του ISIS κατά των Γιαζίντι.
Μια λιγότερο συζητημένη πτυχή της γενοκτονίας αφορά τις πολιτικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τη χρήση του όρου. Από τη στιγμή που σε μια αντίπαλη ομάδα προσαφθεί η κατηγορία της γενοκτονίας, γίνεται πολιτικά δυσάρεστο να διαπραγματευτεί κανείς μαζί της. Σε αντίθεση με την αόριστη απαίτηση «κάντε κάτι» στη Σύμβαση, το πιεστικό αποτέλεσμα του όρου γενοκτονία μπορεί να είναι αρκετά πραγματικό. Ως γνωστόν, ο Αμερικανός διπλωμάτης Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ είπε κάποτε πώς η χειραψία του Ράντοβαν Κάρατζιτς και του Ράτκο Μλάντιτς —δύο ανδρών που ευθύνονται για τη γενοκτονία της Βοσνίας— τον προσέβαλε. Η κήρυξη γενοκτονίας μπορεί επομένως να είναι αντιπαραγωγική, καθώς περιορίζει την ικανότητα διαπραγμάτευσης και τερματισμού της σύγκρουσης. Επίσης, αποθαρρύνει τους φερόμενους δράστες από το να παραδοθούν, παρατείνοντας έτσι τη βία.
Προειδοποιητικά σημάδια
Πολλές έρευνες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για να εντοπιστούν τα προειδοποιητικά σημάδια της γενοκτονίας. Μια κοινή πρωτοβουλία του Κέντρου Simon-Skjodt για την Πρόληψη της Γενοκτονίας στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ και του Κέντρου Διεθνούς Κατανόησης Dickey στο Dartmouth College συντάσσει μια ετήσια έκθεση που προσδιορίζει τις χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο. Γνωστό ως Έργο Έγκαιρης Προειδοποίησης, η ομάδα βασίζεται σε 30 μεταβλητές που βασίζονται σε γεγονότα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και παρέχει μια ποιοτική αξιολόγηση.
Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη της Γενοκτονίας και την Ευθύνη Προστασίας χρησιμοποιεί το Πλαίσιο Ανάλυσης Εγκλημάτων Φρικαλεότητας, το οποίο προσδιορίζει δεκατέσσερις παράγοντες κινδύνου. Το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης του Sentinel Project, με έδρα τον Καναδά, ανέπτυξε επίσης μια λίστα παραγόντων κινδύνου, η οποία εξετάζει επαναληπτικά τους πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες και τους παράγοντες συγκρούσεων και αναταραχών. Η αξιολόγηση κινδύνου οδηγεί σε τρεις πρόσθετες φάσεις, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης της λειτουργικής διαδικασίας, της αξιολόγησης τρωτότητας και της πρόβλεψης. Ένας περιεκτικός, αν και λίγο χρονολογημένος, κατάλογος οργανώσεων τρίτων που δεσμεύονται για την ανίχνευση και την πρόληψη της γενοκτονίας είναι διαθέσιμος στη μονογραφία του Stephen Wisniew, την οποία δημιούργησε ως φοιτητής της Σχολής Προηγμένων Στρατιωτικών Σπουδών.
Χρησιμοποιώντας το πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, τα γεγονότα στην Ουκρανία τις τελευταίες δύο εβδομάδες πρέπει να σημάνουν τον κώδωνα του κινδύνου. Πρώτον, ο Πούτιν σκόπιμα «αλλοτριώνει» τη δυτική κυβέρνηση της Ουκρανίας και τους ψηφοφόρους της. Το να τους χαρακτηρίζουν ως Ναζί, να τους κατηγορούν για ανάπτυξη πυρηνικών όπλων και βιολογικών παραγόντων και να τους απεικονίζουν ως υπαρξιακές απειλές για τη Ρωσία είναι εγχειρίδια απόπειρας απανθρωποποίησης. Η ίδια η απανθρωποποίηση είναι συχνά το πρώτο κρίσιμο βήμα στο δρόμο προς τις φρικαλεότητες. Η κατηγορία του ναζισμού είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, δεδομένων των ρωσικών απωλειών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα, υποδηλώνει ότι ο Πούτιν είναι απίθανο να συναντηθεί με τον Ζελένσκι και τους συμμάχους του, κάτι που αποτελεί περαιτέρω ένδειξη απανθρωποποίησης. Η έκκληση του Πούτιν για «φυσική αυτοκάθαρση» της ρωσικής κοινωνίας στο πλαίσιο των εσφαλμένων αντιλήψεων για την «ανώτερη φυλή» είναι ιδιαίτερα ανατριχιαστική.
Η αναφερόμενη εισροή μισθοφόρων και παραστρατιωτικών από τη Ρωσία είναι ένας άλλος δείκτης. Στην Πολωνία και τη Σοβιετική Ένωση (1941-44), τη Ρουάντα (1994) και τη Βοσνία (1992-1994), οι ομάδες δολοφονίας αποτελούνταν συχνά από μη συμβατικές μονάδες. Η μαζική ροή προσφύγων -είτε είναι μια συντονισμένη προσπάθεια για εθνοκάθαρση είτε όχι- κινδυνεύει να μετατρέψει αυτές τις ομάδες σε απάτριδες. Η άρνηση του κράτους υπήρξε εργαλείο των δραστών γενοκτονίας από τους Ναζί έως τους Βιρμανούς διώκτες των Ροχίνγκια σήμερα. Ένας άλλος σημαντικός δείκτης είναι η σύνταξη «καταλόγων δολοφονίας». Σε επιστολή του Πρέσβη Κρόκερ προς την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι Ηνωμένες Πολιτείες σημείωσαν την παραγωγή καταλόγων εχθρών από τη Ρωσία που εντόπιζαν τους αντιπάλους στην Ουκρανία. Τέτοιες λίστες ήταν μια τακτική που χρησιμοποιήθηκε στην Καμπότζη και τη Ρουάντα για τον εντοπισμό ατόμων που προορίζονταν για τοποθέτηση σε στρατόπεδα ή δολοφονίες.
Μία ομάδα αντιμετωπίζει αυξημένο κίνδυνο
Η διευρυνόμενη απειλή για την LGBT κοινότητα της Ουκρανίας αξίζει ιδιαίτερης προσοχής. Τα τελευταία χρόνια ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει την καταστολή των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων ως τρόπο να συγκεντρώσει υποστήριξη από ακροδεξιά στοιχεία στην Ευρώπη και την Αμερική. Ενόψει της εισβολής του περασμένου μήνα, οι ενέργειες του Πούτιν έγιναν όλο και πιο άθλιες. Τον περασμένο Απρίλιο, απαγόρευσε επισήμως τους γάμους ομοφυλόφιλων μέσω μιας σειράς συνταγματικών τροποποιήσεων. Τον Οκτώβριο χαρακτήρισε τη διδασκαλία της ρευστότητας των φύλων έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά τον τύπο της ρητορικής που παρατηρείται πολύ συχνά πριν από μαζικές θηριωδίες και γενοκτονίες. Ο κατάλογος εκτελέσεων του Πούτιν φέρεται να περιλαμβάνει μέλη της κοινότητας LGTB της Ουκρανίας, καθιστώντας την τη μόνη μειονότητα που προσδιορίζεται συγκεκριμένα ως εχθρός.
Τι έπεται;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, σε συνεργασία με τα μέσα ενημέρωσης, τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλες ΜΚΟ θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στις προσπάθειες εντοπισμού και δημοσιοποίησης των προειδοποιητικών σημάτων της γενοκτονίας. Ενώ πολλές ομάδες κινδυνεύουν, η ουκρανική ηγεσία, οι υποστηρικτές της και η LGBT κοινότητα εμφανίζονται οι πιο ευάλωτοι. Αν και η υλική της εμβέλεια παραμένει περιορισμένη στα απαριθμημένα στοιχεία, η Σύμβαση για τη Γενοκτονία παραμένει ένα ισχυρό νομικό και πολιτικό εργαλείο για την καταπολέμηση του «εγκλήματος όλων των εγκλημάτων».
Πηγή: https: lieber.westpoint.edu
