Ουκρανία πόλεμος: Καλώς ήρθατε στον Ψυχρό Πόλεμο του 21ου αιώνα

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν υπέπεσε σε τέσσερις λανθασμένες εκτιμήσεις πριν ξεκινήσει την εισβολή του στην Ουκρανία. Υπερεκτίμησε τη ρωσική στρατιωτική ικανότητα και αποτελεσματικότητα και υποτίμησε τη βούληση των Ουκρανών να αντισταθούν. Έκανε επίσης λάθος στην υπόθεσή του ότι μια διασπασμένη Δύση δεν θα μπορούσε να ενωθεί πολιτικά απέναντι στη ρωσική επίθεση και ότι οι Ευρωπαίοι και Ασιάτες σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών δεν θα υποστήριζαν ποτέ εκτεταμένες οικονομικές, εμπορικές και ενεργειακές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ωστόσο, υπολόγισε ένα πράγμα σωστά: Εκτίμησε ότι ο αποκαλούμενος «ο υπόλοιπος» –ο μη δυτικός– κόσμος δεν θα καταδίκαζε τη Ρωσία ούτε θα επέβαλλε κυρώσεις. Την ημέρα που ξέσπασε ο πόλεμος, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είπε ότι η Δύση θα διασφαλίσει ότι ο Πούτιν θα γίνει «παρίας στη διεθνή σκηνή», αλλά για μεγάλο μέρος του κόσμου, ο Πούτιν δεν είναι παρίας.

Την τελευταία δεκαετία, η Ρωσία καλλιεργεί δεσμούς με χώρες της Μέσης Ανατολής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής—περιοχές από τις οποίες η Ρωσία αποσύρθηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Και το Κρεμλίνο φλερτάρει επιμελώς την Κίνα μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Όταν η Δύση προσπάθησε να απομονώσει τη Ρωσία, το Πεκίνο παρενέβη για να υποστηρίξει τη Μόσχα, μεταξύ άλλων με την υπογραφή της τεράστιας συμφωνίας για τον αγωγό φυσικού αερίου «Δύναμη της Σιβηρίας».

Περισσότεροι από τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ψηφίσει τρεις φορές από την έναρξη του πολέμου για τον πόλεμο στην Ουκρανία: δύο φορές για την καταδίκη της εισβολής της Ρωσίας και μία για την αποβολή της από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αυτά τα ψηφίσματα εγκρίθηκαν. Αλλά υπολογίστε το μέγεθος των πληθυσμών σε εκείνες τις χώρες που απείχαν ή καταψήφισαν τα ψηφίσματα, που ανέρχεται σε περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού. Εν ολίγοις, ο κόσμος δεν είναι ενωμένος στην άποψη ότι η επιθετικότητα της Ρωσίας είναι αδικαιολόγητη, ούτε ένα σημαντικό μέρος του κόσμου είναι πρόθυμο να τιμωρήσει τη Ρωσία για τις ενέργειές της. Πράγματι, ορισμένες χώρες επιδιώκουν να επωφεληθούν από την τρέχουσα κατάσταση της Ρωσίας. Η απροθυμία των υπολοίπων να θέσουν σε κίνδυνο τις σχέσεις με τη Ρωσία του Πούτιν θα περιπλέξει την ικανότητα της Δύσης να διαχειριστεί τους δεσμούς με συμμάχους και άλλους, όχι μόνο τώρα, αλλά και όταν τελειώσει ο πόλεμος.

Ο κινεζικός γίγαντας

Η Κίνα οδηγεί τους υπόλοιπους στην άρνησή τους να καταδικάσουν τη Ρωσία. Χωρίς την κατανόηση ότι η Κίνα θα υποστήριζε τη Ρωσία σε ό,τι κι αν έκανε, ο Πούτιν δεν θα είχε εισβάλει στην Ουκρανία. Η κοινή δήλωση Ρωσίας-Κίνας στις 4 Φεβρουαρίου, που υπογράφηκε όταν ο Πούτιν επισκέφθηκε το Πεκίνο στην αρχή των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων, εξυμνεί τη συνεργασία τους «χωρίς όρια» και τη δέσμευσή τους να απωθήσουν τη δυτική ηγεμονία. Σύμφωνα με τον Κινέζο πρεσβευτή στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Κινέζος Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ δεν ενημερώθηκε για τα σχέδια του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία όταν οι δυο τους συναντήθηκαν στο Πεκίνο. Ό,τι και αν είπε ο Πούτιν στον Σι – είτε ήταν κλείσιμο του ματιού είτε κάτι πιο σαφές – πιθανότατα δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Όμως, όπως κι αν ερμηνεύσει κανείς αυτόν τον ισχυρισμό, είναι αναμφισβήτητο ότι η Κίνα έχει υποστηρίξει τη Ρωσία από τότε που ξεκίνησε η εισβολή. Το Πεκίνο απείχε από τις ψηφοφορίες του ΟΗΕ που καταδίκαζαν τη Ρωσία και καταψήφισε το ψήφισμα για την αποβολή της χώρας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης επαναλαμβάνουν τη ρωσική προπαγάνδα για την «αποναζιστικοποίηση» και την αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας και κατηγορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ για τον πόλεμο. Έχουν αμφισβητήσει εάν η σφαγή της Μπούτσα έγινε από ρωσικά στρατεύματα και έχουν ζητήσει μια ανεξάρτητη έρευνα.

Η αμφιβολία των Κινέζων

Αλλά υπάρχει κάποια αμφιβολία στη θέση της Κίνας. Ζήτησαν επίσης τον τερματισμό των εχθροπραξιών και επανέλαβαν ότι πιστεύουν στην εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία όλων των κρατών—συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Η Κίνα υπήρξε ο κορυφαίος εμπορικός εταίρος της Ουκρανίας και η Ουκρανία είναι μέρος του έργου Belt and Road, επομένως το Πεκίνο δεν μπορεί να καλωσορίσει την οικονομική καταστροφή που βιώνει η χώρα.

Ωστόσο, ο Κινέζος πρόεδρος Σι επέλεξε να συμμαχήσει με τον συνάδελφο του αυταρχικό Πούτιν καθώς μοιράζονται βαθιά παράπονα εναντίον μιας παγκόσμιας τάξης που κυριαρχούν οι ΗΠΑ που πιστεύουν ότι έχει παραμελήσει τα συμφέροντά τους. Είναι αποφασισμένοι να δημιουργήσουν μια μεταδυτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αν και διαφέρουν ως προς το πώς νομίζουν ότι πρέπει να μοιάζει αυτή η τάξη.

Η κινεζική θεώρηση

Για την Κίνα, θα ήταν μια τάξη βασισμένη σε κανόνες στην οποία η Κίνα θα έχει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στον καθορισμό της ατζέντας από ό,τι σήμερα. Για τον Πούτιν, από την άλλη πλευρά, θα ήταν μια ανατρεπτική παγκόσμια τάξη με λίγους κανόνες. Και οι δύο χώρες είναι αλλεργικές στις δυτικές επικρίσεις για τα εγχώρια συστήματα τους και το ιστορικό τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Κίνα και η Ρωσία χρειάζονται η μία την άλλη στην κοινή τους προσπάθεια να κάνουν τον κόσμο ασφαλή για την απολυταρχία. Ο Σι δεν θα ήθελε να δει τον Πούτιν ηττημένο. Ως εκ τούτου, παρά τη δυσφορία της για την κλίμακα της βίας και της βαρβαρότητας στην Ουκρανία και τους κινδύνους κλιμάκωσης σε έναν ευρύτερο πόλεμο, η Κίνα παραμένει απρόθυμη να μιλήσει εναντίον της Ρωσίας.

Ωστόσο, τα μεγάλα κινεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν συμμορφωθεί μέχρι στιγμής με τις δυτικές κυρώσεις. Εξάλλου, το οικονομικό διακύβευμα της Κίνας στις σχέσεις τόσο με την Ευρώπη όσο και με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολύ μεγαλύτερο από ό,τι με τη Ρωσία. Επιπλέον, δεδομένων των εκτεταμένων δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, το Πεκίνο πρέπει να αναρωτιέται ποια θα ήταν η αντίδραση της Δύσης εάν εισέβαλλε στην Ταϊβάν. Οι Κινέζοι αναμφίβολα μελετούν προσεκτικά τις κυρώσεις.

Η ινδική υποήπειρος

Το άλλο σημαντικό πλεονέκτημα κατά της κριτικής στη Ρωσία ήταν η Ινδία, η μεγαλύτερη δημοκρατία στον κόσμο και εταίρος των ΗΠΑ στον Τετραμερή Διάλογο για την Ασφάλεια. Η Ινδία απείχε από τα τρία ψηφίσματα του ΟΗΕ και αρνήθηκε να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία. Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι χαρακτήρισε «πολύ ανησυχητικές» τις αναφορές για φρικαλεότητες κατά αμάχων στην Μπούτσα της Ουκρανίας και ο πρεσβευτής της Ινδίας στα Ηνωμένα Έθνη είπε ότι η χώρα «καταδικάζει απερίφραστα αυτές τις δολοφονίες και υποστηρίζει την έκκληση για ανεξάρτητη έρευνα», ωστόσο ούτε ο Μόντι ούτε ο πρεσβευτής του ΟΗΕ κατηγόρησαν τη Ρωσία γι’ αυτά.

Ο Ινδός υπουργός Εξωτερικών S. Jaishankar είπε ότι η Ρωσία είναι «πολύ σημαντικός εταίρος σε διάφορους τομείς» και η Ινδία συνεχίζει να αγοράζει ρωσικά όπλα και πετρέλαιο. Πράγματι, η Ινδία προμηθεύεται τα δύο τρίτα των όπλων της από τη Ρωσία και είναι ο κορυφαίος πελάτης όπλων της Μόσχας. Η υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Βικτόρια Νούλαντ παραδέχτηκε ότι αυτό προέρχεται εν μέρει από την απροθυμία της Ουάσιγκτον να προμηθεύσει στην Ινδία -έναν ηγέτη στον αδέσμευτο κόσμο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου- περισσότερα όπλα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξετάζουν τώρα μια ισχυρότερη αμυντική συνεργασία με την Ινδία.

Ο εξισορροπητής

Ο Μόντι έχει αρκετούς λόγους για τους οποίους αρνείται να καταδικάσει τη Ρωσία. Ο παράγοντας Κίνα είναι βασικός. Η Ινδία βλέπει τη Ρωσία ως σημαντικό εξισορροπητή έναντι της Κίνας και η Ρωσία ενήργησε για να εκτονώσει τις ινδοκινεζικές εντάσεις μετά τις συνοριακές τους συγκρούσεις το 2020. Επιπλέον, η ψυχροπολεμική παράδοση της Ινδίας για ουδετερότητα και σκεπτικισμό απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει δημιουργήσει σημαντική συμπάθεια για τη Ρωσία στην Ινδία. Στο μέλλον, η Ινδία θα πρέπει να εξισορροπήσει την παραδοσιακή της σχέση ασφάλειας με τη Ρωσία έναντι της νέας στρατηγικής της εταιρικής σχέσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Quad.

Η επιστροφή στη Μέση Ανατολή

Μία από τις μεγάλες επιτυχίες του Πούτιν στην εξωτερική πολιτική κατά την τελευταία δεκαετία ήταν η επιστροφή της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, αποκαθιστώντας δεσμούς με χώρες από τις οποίες αποχώρησε η μετασοβιετική Ρωσία και δημιουργώντας νέους με χώρες που δεν είχαν προηγούμενους δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση. Η Ρωσία είναι τώρα η μόνη μεγάλη δύναμη που συνομιλεί με όλες τις χώρες της περιοχής -συμπεριλαμβανομένων των σουνιτικών χωρών όπως η Σαουδική Αραβία, των σιιτικών χωρών όπως το Ιράν και η Συρία και το Ισραήλ- και έχει δεσμούς με όλες τις ομάδες σε όλες τις πλευρές.

Αν και οι περισσότερες αραβικές χώρες ψήφισαν για να καταδικάσουν την εισβολή της Ρωσίας στην πρώτη ψηφοφορία του ΟΗΕ, ο Αραβικός Σύνδεσμος των 22 μελών στη συνέχεια δεν το έκανε. Πολλές αραβικές χώρες απείχαν από την ψηφοφορία για την αποβολή της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Οι ένθερμοι σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος και το Ισραήλ, δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία. Πράγματι, ο Πούτιν και ο διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν έχουν μιλήσει δύο φορές από την έναρξη του πολέμου.

Το Ισραήλ

Η θέση του Ισραήλ καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη της Ρωσίας στο καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, όπου είναι παρούσες τόσο οι ρωσικές όσο και οι ιρανικές δυνάμεις. Το Ισραήλ διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία σύγκλισης με τη Ρωσία που του επιτρέπει να χτυπήσει ιρανικούς στόχους στη Συρία. Το Ισραήλ φοβάται ότι ο ανταγωνισμός της Ρωσίας θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ικανότητά του να υπερασπιστεί τα βόρεια σύνορά του. Έχει στείλει ένα νοσοκομείο πεδίου και άλλη ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία — αλλά όχι όπλα. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Naftali Bennett έστω και για λίγο ενήργησε ως μεσολαβητής μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αλλά οι προσπάθειές του αποδείχθηκαν ανεπιτυχείς.

Για πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής, η στάση τους απέναντι στη Ρωσία διαμορφώνεται επίσης από τον σκεπτικισμό τους για τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μερικές φορές αναξιόπιστο εταίρο στην περιοχή και τον εκνευρισμό τους για τις επικρίσεις των ΗΠΑ για τα ανθρώπινα δικαιώματα τους. Η μόνη πραγματικά φιλορωσική χώρα είναι η Συρία, της οποίας ο ηγέτης, ο Άσαντ, θα είχε φύγει από καιρό αν δεν υπήρχε η ρωσική στρατιωτική υποστήριξη.

Η Αφρική

Η επιστροφή της Ρωσίας στην Αφρική τα τελευταία χρόνια και η υποστήριξη που παρέχει η μισθοφόρος Ομάδα Wagner στους μαχόμενους ηγέτες εκεί έχουν δημιουργήσει μια ήπειρο που έχει σε μεγάλο βαθμό αρνηθεί να καταδικάσει ή να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία. Οι περισσότερες αφρικανικές χώρες απείχαν από την ψηφοφορία για την καταδίκη της εισβολής της Ρωσίας και πολλές ψήφισαν κατά της αποβολής της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Νότια Αφρική, ένα δημοκρατικό μέλος της ομάδας BRICS των αναδυόμενων οικονομιών, δεν έχει επικρίνει τη Ρωσία.

Για πολλές αφρικανικές χώρες, η Ρωσία θεωρείται ως κληρονόμος της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία τις στήριξε κατά τη διάρκεια των αντιαποικιακών αγώνων τους. Η Σοβιετική Ένωση ήταν ο κύριος υποστηρικτής του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου κατά την εποχή του απαρτχάιντ και η σημερινή ηγεσία της Νότιας Αφρικής αισθάνεται ευγνωμοσύνη προς τη Ρωσία. Όπως και στη Μέση Ανατολή, η εχθρότητα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες παίζει επίσης ρόλο στον επηρεασμό των αφρικανικών απόψεων για την εισβολή.

Η Λατινική Αμερική

Ακόμη και στην αυλή των Ηνωμένων Πολιτειών, η Ρωσία έχει τις μαζορέτες της. Η Κούβα, η Βενεζουέλα και η Νικαράγουα υποστήριξαν τη Μόσχα —όπως ήταν αναμενόμενο— αλλά άλλοι αρνήθηκαν επίσης να καταδικάσουν την εισβολή. Η Βραζιλία, μέλος των BRICS, δήλωσε στάση «αμεροληψίας» και ο πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρο επισκέφτηκε τον Πούτιν στη Μόσχα λίγο πριν την εισβολή και δήλωσε «αλληλεγγύη με τη Ρωσία». Η Βραζιλία εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές ρωσικών λιπασμάτων.

Πιο ανησυχητική ήταν η άρνηση του Μεξικού να παρουσιάσει ένα κοινό βορειοαμερικανικό μέτωπο με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά και να καταδικάσει την εισβολή. Το κόμμα Morena του Προέδρου Andrés Manuel López Obrador διοργάνωσε ακόμη και μια Κοινοβουλευτική Ομάδα Φιλίας Μεξικού-Ρωσίας στην κάτω βουλή του Κογκρέσου της χώρας τον Μάρτιο, προσκαλώντας τον Ρώσο πρεσβευτή να μιλήσει στην κοινοβουλευτική ομάδα. Ο παραδοσιακός αριστερός αντιαμερικανισμός τύπου δεκαετίας του 1970 μπορεί να εξηγήσει ένα μεγάλο μέρος αυτού του εναγκαλισμού της Ρωσίας και προσφέρει στη Ρωσία νέες ευκαιρίες να σπείρει διχόνοια στη Δύση. Οι υπόλοιποι μπορεί να αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά είναι το φτωχότερο μισό, που αποτελείται από πολλές λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Το συνδυασμένο ΑΕΠ, η οικονομική ισχύς και το γεωπολιτικό βάρος της Δύσης υπερτερούν κατά πολύ της επιρροής εκείνων των χωρών που αρνήθηκαν να καταδικάσουν την εισβολή ή να επιβάλουν κυρώσεις στη Ρωσία.

Η διαμόρφωση της νέας παγκόσμιας τάξης

Παρόλα αυτά, οι τρέχουσες διαιρέσεις μεταξύ της Δύσης και των Υπόλοιπων θα διαμορφώσουν την όποια παγκόσμια τάξη προκύψει μετά το τέλος του πολέμου. Οι δύο βασικές χώρες είναι η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες θα εξασφαλίσουν ότι ο Πούτιν δεν θα είναι διεθνής παρίας μετά το τέλος της σύγκρουσης. Πράγματι, η Ινδονησία, η οποία φιλοξενεί την επόμενη Σύνοδο Κορυφής των G-20 τον Νοέμβριο, έχει δηλώσει ότι θα χαιρετίσει την παρουσία του Πούτιν. Ωστόσο, απηύθυνε πρόσκληση και στον Πρόεδρο της Ουκρανίας Volodymyr Zelensky.

Στον απόηχο αυτού του βάναυσου πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έχουν ενισχύσει τη στρατιωτική τους παρουσία στην Ευρώπη και πιθανότατα θα τοποθετήσουν μόνιμα στρατεύματα σε μία ή περισσότερες χώρες στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ. Εάν ένας από τους μακροχρόνιους στόχους του Πούτιν είναι να αποδυναμώσει το ΝΑΤΟ, ο πόλεμος του εναντίον της Ουκρανίας πέτυχε το ακριβώς αντίθετο, όχι μόνο αναζωογονώντας τη συμμαχία αλλά και δίνοντάς της νέο σκοπό μετά το Αφγανιστάν και, με την πιθανή ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, επεκτείνοντάς την. Το ΝΑΤΟ θα επιστρέψει σε μια πολιτική ενισχυμένου περιορισμού της Ρωσίας όσο ο Πούτιν παραμένει στην εξουσία και πιθανώς στη συνέχεια, ανάλογα με το ποιος είναι ο επόμενος Ρώσος ηγέτης.

Μια νέα ενσάρκωση

Αλλά σε αυτήν την εκδοχή του Ψυχρού Πολέμου του 21ου αιώνα, οι μη δυτικές χώρες θα αρνηθούν να πάρουν θέση όπως πολλοί κατά τη διάρκεια του αρχικού Ψυχρού Πολέμου. Το αδέσμευτο κίνημα των χρόνων του Ψυχρού Πολέμου θα αναδυθεί ξανά σε μια νέα ενσάρκωση. Αυτή τη φορά, οι υπόλοιποι θα διατηρήσουν τους δεσμούς τους με τη Ρωσία, ακόμη και όταν η Ουάσιγκτον και οι σύμμαχοί της αντιμετωπίζουν τον Πούτιν ως παρία.Η οικονομία της Ρωσίας θα μειωθεί και αν καταφέρει να δημιουργήσει ένα «κυρίαρχο Διαδίκτυο», θα απομοντερνιστεί και θα εξαρτηθεί ολοένα και περισσότερο από την Κίνα. Αλλά θα παραμείνει μια χώρα με την οποία ένας σημαντικός αριθμός κρατών θα εξακολουθεί να είναι αρκετά ικανοποιημένος με την επιχειρηματική δραστηριότητα – και αρκετά προσεκτικός να μην ανταγωνίζεται τη Μόσχα.

Πηγή: foreignpolicy.com