Ένα κλικ στο www.archalandri.gr οδηγεί τους επισκέπτες στο σύγχρονο ψηφιακό Τοπικό Αρχείο του Χαλανδρίου, που συγκεντρώνει τεκμήρια και μαρτυρίες σχετικά με την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης. Η ηλεκτρονική πύλη του Τοπικού Αρχείου …γεννήθηκε μέσα από τη θεματική «Αδριάνειο Υδραγωγείο – Χαλάνδρι -Νερό», στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος Cultural H.ID.RA.N.T. Το ψηφιακό Τοπικό Αρχείο του Χαλανδρίου -από τους βασικούς στόχους του Cultural H.ID.RA.N.T- φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν ενιαίο χώρο αναφοράς και ελεύθερης πρόσβασης σε πηγές για το Αδριάνειο και την τοπική ιστορία, λειτουργώντας ως τροφοδότης, για την παραγωγή νέας γνώσης προερχόμενη από την πόλη και τους κατοίκους της. Η καινοτομία του εγχειρήματος έγκειται σε δύο σημεία, να συσταθεί ένα συλλογικό ψηφιακό τοπικό αρχείο, το οποίο θα διαχειριστεί και θα αναπτύξει περαιτέρω η τοπική κοινότητα, ανάλογα με τις ανάγκες και τα οράματά της. Το Τοπικό Αρχείο συγκεντρώνει και διασυνδέει, σε μία διαδικτυακή πύλη, τεκμήρια και μαρτυρίες (ψηφιακά αντίγραφα ή πρωτότυπα), ή και το ίχνος αυτών, που βρίσκονται διάσπαρτα σε άλλες ψηφιακές βάσεις, αρχεία δημόσιων φορέων, τοπικών ομάδων, ιδιωτικές συλλογές κ.α. Εκτός από την ψηφιακή βάση του Αρχείου, ο δικτυακός τόπος www.archalandri.gr φιλοξενεί επίσης θεματικές αφηγήσεις, που συνδυάζουν κείμενα, εικόνες και οπτικοακουστικό υλικό.
Μέσα από όλο αυτό το υλικό, ο επισκέπτης θα γνωρίσει το Αδριάνειο Υδραγωγείο ως ένα επίτευγμα χειρωνακτικής εργασίας και υδραυλικής τεχνογνωσίας των ρωμαϊκών χρόνων, του οποίου το ίχνος χάθηκε στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, για να επιστρέψει ως το κύριο μέσο υδροδότησης της πρωτεύουσας του Βασιλείου της Ελλάδας, μετά το 1834. Λειτούργησε ως αυτοσχέδιο καταφύγιο στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεχάστηκε και αποκτά νέα ζωή, μετά από 1.800 χρόνια, χάρη στο πρόγραμμα Cultural Hidrant… Αποκτά νέα ζωή, δίνοντας μαθήματα αθηναϊκής ιστορίας αλλά και υδραυλικής αειφορίας, ως υδάτινη κληρονομιά, ως μνημείο της αρχαίας και νεότερης Αθήνας, που ενεργοποιεί την οικολογική συνείδηση, την ιστορική μνήμη και γίνεται πρεσβευτής της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αναζωογόνησης του Χαλανδρίου. Στόχος, το Τοπικό Αρχείο του Χαλανδρίου να λειτουργήσει ως μηχανισμός καταγραφής, πρόσβασης σε πηγές αλλά και ως εργαστήριο παραγωγής γνώσης, γύρω από θέματα που αφορούν στην τοπική ιστορία (παρελθούσα και εν τω γίγνεσθαι) του Χαλανδρίου.
Συλλογική διαδικασία η συγκέντρωση του αρχειακού υλικού
Η συγκρότηση του αρχείου έγινε υπό την επίβλεψη του «Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο» (MedINA), που συνέλεξε και επιμελήθηκε τη συλλογή του αρχειακού υλικού, την οργάνωση του σε μία ψηφιακή βάση και την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Το MedINA κατέγραψε μεγάλο αριθμό πηγών (έγγραφα, άρθρα, χάρτες, φωτογραφίες, μελέτες κ.ά.) για την αρχαία και νεότερη ιστορία του Αδριάνειου Υδραγωγείου. Επίσης, οι συνεργάτες του πήραν συνεντεύξεις από ανθρώπους με ειδική γνώση, προσωπική εμπειρία και ενδιαφέρον για το Αδριάνειο και την ιστορία του Χαλανδρίου (καθηγητές του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, αρχαιολόγους, στελέχη της ΕΥΔΑΠ κ.ά.)
Ωστόσο, η προσπάθεια συγκέντρωσης του αρχειακού υλικού αποτέλεσε μία συλλογική διαδικασία που διήρκησε ενάμιση χρόνο. Σε αυτήν συνεργάστηκαν τοπικές συλλογικότητες και φορείς της πόλης, επιστημονικά ιδρύματα και δημόσιοι φορείς. Η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Δήμου Χαλανδρίου προσέφερε πάνω από 50 αποσπάσματα συνεντεύξεων κατοίκων του Χαλανδρίου που φωτίζουν τη βιωματική σχέση της πόλης με το στοιχείο του νερού και το Αδριάνειο υδραγωγείο. Ο Σύλλογος Προστασίας της Ρεματιάς υπέδειξε ανάλογο υλικό που έχει προκύψει μέσα από πρωτοβουλίες για την ανάδειξη του φυσικού και υδάτινου στοιχείου της περιοχής. Ο Δήμος Χαλανδρίου παρέδωσε σημαντικό σώμα ασπρόμαυρων φωτογραφιών από τη ζωή του Χαλανδρίου κατά το Μεσοπόλεμο έως τη δεκαετία του ’50, και η ΕΥΔΑΠ ιστορικά τεκμήρια (φωτογραφίες, χαρτογραφικές αποτυπώσεις, μηκοτομές κ.ά.) από το αρχείο της, σχετικά με το Αδριάνειο και την ιστορία υδροδότησης της Αθήνας. Τέλος, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής και η Διεύθυνση Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων παραχώρησαν έγγραφα και φωτογραφίες που αποτυπώνουν την προσπάθεια διάσωσης του Αδριάνειου Υδραγωγείου, μετά από δεκαετίες βίαιης οικοδόμησης που έκρυψαν την πορεία και τα ορατά του στοιχεία (φρεάτια), παραδίδοντας στη λήθη τον ανθεκτικό αυτό υδάτινο και πολιτιστικό πόρο στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.
Η διαδικασία δημιουργίας του αρχείου και της ψηφιακής πλατφόρμας υποστηρίχτηκε, επίσης, από εργαστήρια με τη συμμετοχή τοπικών φορέων, των σχολικών κοινοτήτων του Χαλανδρίου, των εταίρων του προγράμματος και ειδικών επιστημόνων. Μέσα από τα εργαστήρια, του MedINA και άλλων εταίρων του προγράμματος, δόθηκε η δυνατότητα ανάδειξης της πολιτιστικής αξίας του Αδριάνειου Υδραγωγείου, χαρτογράφησης άλλων σημείων και θεμάτων που ενδιαφέρουν την τοπική κοινωνία. Δόθηκε η δυνατότητα γνωριμίας με το περιεχόμενο του Τοπικού Αρχείου και συζήτησης για τη σημασία και το μέλλον του. Αποτέλεσμα αυτής της ερευνητικής ώσμωσης είναι η παραγωγή της μεγάλης «ψηφιακής ιστορίας» για το Αδριάνειο Υδραγωγείο από την ομάδα του MedINA.
Στα χέρια της τοπικής κοινωνίας
Για την ενίσχυση του συμμετοχικού και δημιουργικού χαρακτήρα του Τοπικού Αρχείου, υπάρχει πρόβλεψη στην πλατφόρμα (ιστότοπο) να φιλοξενούνται νέες θεματικές αφηγήσεις («ψηφιακές ιστορίες») που επιθυμούν να συνθέσουν τοπικοί φορείς, σχολικές ομάδες, κάτοικοι του Χαλανδρίου, ειδικοί επιστήμονες. Για να γίνει αυτό ετοιμάζονται από το MedINA δύο εκπαιδευτικά εγχειρίδια (video toolkits), αναφορικά με τον τρόπο χειρισμού της ψηφιακής βάσης του αρχείου και ενός εύχρηστου, συνδρομητικού εργαλείου που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ενδιαφερόμενοι για να παράξουν «ψηφιακές ιστορίες». Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται η τοπική κοινωνία να ανοίξει «διάλογο» με το αρχείο, να θέσει τα δικά της ερωτήματα έρευνας και να εμπλουτίσει το περιεχόμενο του με τεκμήρια και μαρτυρίες. Το αρχείο φιλοδοξεί έτσι να αποτελέσει ένα δυναμικό εργαλείο ιστορίας και μνήμης που θα αξιοποιήσει πρωτίστως η τοπική κοινωνία.
Κρίσιμος παράγοντας για να παραμείνει το αρχείο ένας «ζωντανός» και χρήσιμος θεσμός είναι η συμμετοχή των πολιτών στον φορέα που θα αναλάβει τη διαχείριση του. Ο πυρήνας της «Κοινότητας του Αρχείου» θα προκύψει μέσα από διαδικασίες διαβούλευσης που σχεδιάζονται στο επόμενο διάστημα στο πλαίσιο του προγράμματος Cultural Hidrant. Σκοπός του συλλογικού αυτού φορέα θα είναι η συντήρηση και ανανέωση των υποδομών του αρχείου, αλλά και η υποστήριξή του με δίκτυα συνεργασίας και πολιτιστικά γεγονότα που θα τροφοδοτούν με νέο υλικό το Τοπικό Αρχείο δημιουργώντας αφορμές διαλόγου και δημιουργικής δράσης.
Πώς μπορείτε να …γράψετε ιστορία
Όσοι/ες θα ήθελαν να συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του Αρχείου ή να συμμετέχουν στις διαδικασίες συγκρότησης του φορέα διαχείρισης του, μπορούν να μας γνωστοποιήσουν το ενδιαφέρον τους μέσω του πεδίου «Επικοινωνία» της πλατφόρμας.
