Κατάργηση αμβλώσεων ΗΠΑ: Μπορεί η αδιανόητη απόφαση να σώσει την αμερικανική δημοκρατία;
Με μια ιδιαίτερη ανάρτηση, ο Ευάγγελος Βενιζέλος σχολιάζει την απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις. Ο πρώην υπουργός στην ανάρτησή του με τίτλο «Η Ιστορία ως γυναίκα» διερωτάται αν «η αδιανόητη απόφαση για τις αμβλώσεις μπορεί να σώσει την αμερικανική δημοκρατία και να λειτουργήσει καταλυτικά για τον πόλεμο στην Ουκρανία;». Ο Ευ. Βενιζέλος υπενθυμίζει ότι στις 4.5.2022 με αφορμή τη διαρροή του σχεδίου της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις, είχε γράψει ένα σχόλιο (σ.σ. δημοσιεύεται παρακάτω). «Δυστυχώς το σχέδιο ήταν ακριβές και δημοσιεύθηκε πλέον επισήμως ως απόφαση.
‘Πρόκειται για ιστορική ανατροπή’
Για δραματική οπισθοχώρηση που θα διχάσει ακόμη βαθύτερα την ήδη διχοτομημένη αμερικανική κοινωνία και θα επηρεάσει καταλυτικά τις πολιτικές εξελίξεις στην αμερικανική δημοκρατία. Ενδέχεται, με μεγάλο κόστος για το επίπεδο προστασίας των δικαιωμάτων, η απόφαση να λειτουργήσει εντέλει θετικά για τον πολιτικό προσανατολισμό των ΗΠΑ. Ενδέχεται να συμβεί μια ενδιαφέρουσα ετερογονία των σκοπών. Επίσης είναι, κατά τη γνώμη μου, προφανής η διασταύρωση της απόφασης και των κοινωνικών και πολιτικών της επιπτώσεων με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη σύγκρουση Δύσης και Ρωσίας. Η σύγκρουση αφορά κατά βάθος τις αντοχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και την ύπαρξη της Δύσης ως στρατηγικής οντότητας. Η κρίση επειδή δοκιμάζει τις αντοχές των δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών θα κριθεί στο εσωτερικό τους. Κυρίως στο εσωτερικό της αμερικανικής δημοκρατίας.
Εδώ μπορεί να εμφανιστεί η δεύτερη και μεγαλύτερη ετερογονία των σκοπών της ακραία συντηρητικής πλειοψηφίας των μελών του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Για τις νομικές πτυχές της απόφασης παραπέμπω στο αρχικό μου σχόλιο που αναρτήθηκε στις 4.5.2022. Θα ειπωθούν πολλά διεθνώς στους κύκλους των ομοτέχνων μου. Άλλωστε η νομική διάσταση υπερκαλύπτεται από την αξιακή, την πολιτική και εντέλει την γεωπολιτική διάσταση.
‘Η Ιστορία κυοφορεί και αυτή και θα δώσει τη δική της απάντηση’
Η Ιστορία κυοφορεί και αυτή και θα δώσει τη δική της απάντηση στους έξι δικαστές (με τις αποχρώσεις της γνώμης του Προέδρου Ρόμπερτς ) του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Η Ιστορία προσωποποιημένη ως γυναίκα θα τους τιμωρήσει. Ιδιαίτερα έντονη συζήτηση έχει προκαλέσει διεθνώς το σχέδιο απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις που φέρεται να συνέταξε, εκφράζοντας τη γνώμη της πλειοψηφίας, ο δικαστής Alito.
Με βάση το σχέδιο ανατρέπεται η νομολογία του Δικαστηρίου ως προς τη θεμελίωση του δικαιώματος της γυναίκας στην άμβλωση στο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα, θεμελίωση που θέτει συνταγματικό φραγμό σε πολιτειακούς νόμους που απαγορεύουν ή περιορίζουν δραστικά το δικαίωμα στην άμβλωση και ποινικοποιούν τις σχετικές πράξεις. Αν το σχέδιο καταστεί απόφαση, θα πρόκειται για μια από τις πιο δραματικές και οπισθοδρομικές μεταστροφές της αμερικανικής νομολογίας τα τελευταία πενήντα χρόνια.
Το σχέδιο διέρρευσε στο έγκυρο ψηφιακό περιοδικό Politico (στο πρώτο σχόλιο παρατίθεται ο σύνδεσμος*) χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η διάσκεψη (συνεπώς δεν υπάρχει δημοσιευμένη απόφαση του Δικαστηρίου) και προκάλεσε οξύτατες πολιτικές αντιδράσεις (και του ίδιου του Προέδρου Biden )».
Ακολουθεί η ανάρτηση Βενιζέλου στις 4.5.2022
Ιδιαίτερα έντονη συζήτηση έχει προκαλέσει διεθνώς το σχέδιο απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις που φέρεται να συνέταξε, εκφράζοντας τη γνώμη της πλειοψηφίας, ο δικαστής Alito. Με βάση το σχέδιο ανατρέπεται η νομολογία του Δικαστηρίου ως προς τη θεμελίωση του δικαιώματος της γυναίκας στην άμβλωση στο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα, θεμελίωση που θέτει συνταγματικό φραγμό σε πολιτειακούς νόμους που απαγορεύουν ή περιορίζουν δραστικά το δικαίωμα στην άμβλωση και ποινικοποιούν τις σχετικές πράξεις. Αν το σχέδιο καταστεί απόφαση, θα πρόκειται για μια από τις πιο δραματικές και οπισθοδρομικές μεταστροφές της αμερικανικής νομολογίας τα τελευταία πενήντα χρόνια.
Το σχέδιο διέρρευσε στο έγκυρο ψηφιακό περιοδικό Politico (στο πρώτο σχόλιο παρατίθεται ο σύνδεσμος*) χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η διάσκεψη (συνεπώς δεν υπάρχει δημοσιευμένη απόφαση του Δικαστηρίου) και προκάλεσε οξύτατες πολιτικές αντιδράσεις (και του ίδιου του Προέδρου Biden ). Τη Δευτέρα 9/5, ώρες 18.00 – 21.00, θα συζητήσουμε στο μεταπτυχιακό μας μάθημα Συνταγματικού Δικαίου στον Τομέα Δημοσίου Δικαίου της Νομικής Σχολής Θεσσαλονίκης γενικά για το θεμελιώδες ζήτημα: ερμηνεία του Συντάγματος και όρια του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων με αφορμή την κυκλοφορία του ομότιτλου βιβλίου μου μαθημάτων εμβάθυνσης στο Συνταγματικό Δίκαιο από τις Εκδόσεις Σάκκουλα. Το σεμινάριο θα μεταδίδεται και από τις σελίδες μου στο FB και στο YouTube https://youtu.be/_n7Lj7Af4KE για όποιον / όποια ενδιαφέρεται να το παρακολουθήσει.
Μερικές πρώτες πρόχειρες σημειώσεις, ενώ μελετάμε το σχέδιο:
Το σχέδιο Alito ( εάν θεωρηθεί ακριβές ) κωδικοποιεί τη μια από τις δυο βασικές αμερικανικές προσεγγίσεις ερμηνείας του Συντάγματος: τον λεγόμενο Originalism / Textualism σε αντίθεση με την προσέγγιση του living Constitution. Το σχέδιο εστιάζει στο επιχείρημα ότι στο αμερικανικό Σύνταγμα δεν προβλέπεται ρητά δικαίωμα στην άμβλωση. Τέτοιο δικαίωμα δεν περιλαμβάνεται ούτε στα δικαιώματα που μπορεί να θεωρηθούν ιστορικώς θεμελιωμένα και ενδογενή (υπό την έννοια αυτή «προσυνταγματικά» σύμφωνα με μια άποψη)
Συνεπώς, σύμφωνα με την αντίληψη που απηχεί το σχέδιο του δικαστή Alito, η στάθμιση ανάμεσα, αφενός στο δικαίωμα της γυναίκας στην αυτοδιάθεση του σώματός της και άρα στη διακοπή της κύησης, αφετέρου δε σε αλλά δικαιώματα και κυρίως στο δικαίωμα στη ζωή του εμβρύου ή σε άλλες συναφείς αξίες, δεν μπορεί να γίνει από το Δικαστήριο και μάλιστα σε ομοσπονδιακό επίπεδο, αλλά πρέπει να γίνεται δημοκρατικά, από το εκλογικό σώμα και τον νομοθέτη σε πολιτειακό επίπεδο.
Το σχέδιο φαίνεται να ακολουθεί τη γραμμή ενός «δικαστικού αυτοπεριορισμού» ως προς την ομοσπονδιακή δικαιοδοσία και ως προς τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων: η αντισυνταγματικότητα πρέπει να είναι πρόδηλη και η συνταγματικότητα πρέπει να γίνεται προσπάθεια να διασωθεί ερμηνευτικά. Βεβαίως αυτός ο «αυτοπεριορισμός» ( self restraint ) λειτουργεί εν προκειμένω ως πανηγυρική συντηρητική οπισθοχώρηση.
Το μείζον βέβαια ζήτημα είναι αν τέτοιες θεμελιώδεις σταθμίσεις ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να γίνονται «δημοκρατικά», «πλειοψηφικά» ή αν πρέπει να γίνονται στο όνομα του κράτους δικαίου, συνεπώς όπου χρειάζεται «αντιπλειοψηφικά», δηλαδή με αναγωγή στη φιλελεύθερη και όχι στη δημοκρατική διάσταση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα, όπως αυτό τον ΗΠΑ, κρίσιμο είναι επίσης πάντα το ζήτημα της κατανομής των αρμοδιοτήτων μεταξύ Ομοσπονδίας και Πολιτειών. Απλουστεύοντας, αν το Δικαστήριο διαπιστώσει ότι ένα ζήτημα βρίσκεται εκτός του πεδίου του ομοσπονδιακού Συντάγματος, η δικαιοδοσία αναγνωρίζεται στις πολιτείες που έχουν τα δικά του συντάγματα και ανώτατα δικαστήρια. Το ζήτημα είχε τεθεί με μεγάλη ένταση στη γνωστή υπόθεση της ομοσπονδιακής δικαιοδοσίας για την ασφάλιση υγείας ( Obamacare ).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει επίσης η προσπάθεια του σχεδίου Alito να θεμελιώσει τη δυνατότητα ανατροπής των «νομολογιακών προηγούμενων», να οριοθετήσει την αρχή του stare decisis. Για τον σκοπό αυτό αναδεικνύει τα κατά τη γνώμη του προδήλως εσφαλμένα στοιχεία των προηγούμενων θεμελιωδών αποφάσεων Roe και Casey του ΑΔ για τις αμβλώσεις. Το ζήτημα που ανοίγει – που είναι πάντα ανοικτό – είναι πολιτικό, κοινωνικό, ιδεολογικό, αξιακό. Όμως προφανώς είναι και θεμελιώδες ζήτημα νομικό, δικανικό, ερμηνευτικό που βρίσκεται στην καρδιά της συνταγματικής θεωρίας. Ευτυχώς στην Ευρώπη, σε μεγάλο βαθμό χάρη στην ΕΣΔΑ και τη νομολογία του ΕΔΔΑ, τέτοιες ανατροπές δεν είναι πιθανές.
Γίνεται επίσης φανερό με ανάγλυφο τρόπο ότι τα κρίσιμα ζητήματα ερμηνείας και εφαρμογής του Συντάγματος στις ΗΠΑ ( αλλά όχι μόνο ) δεν κρίνονται μεθοδολογικά ή δικανικά, αλλά με βάση τον συσχετισμό των πολιτικών ή πάντως αξιακών αντιλήψεων στο Δικαστήριο. Με βάση τα κριτήρια της επιλογής και το ιδεολογικό και πολιτικό προφίλ των μελών του Δικαστηρίου. Τη δεδηλωμένη ή έστω γνωστή από τη δικαστική και επιστημονική τους διαδρομή προδιάθεση, που συνδέεται ευθέως με τον Πρόεδρο που τους επέλεξε και την πλειοψηφία της Γερουσίας που ενέκρινε τον διορισμό τους. Υπάρχουν συχνά κυμαινόμενες ψήφοι ή εκπλήξεις.
Όμως σε γενικές γραμμές ο συσχετισμός είναι ιδεολογικοπολιτικός. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, χωρίς Συνταγματικό Δικαστήριο, με τρία πολυπρόσωπα ανώτατα δικαστήρια, με περιορισμένο χρόνο παρουσίας των δικαστών στο κάθε ανώτατο δικαστήριο (ιδίως στον ΑΠ), δεν υπάρχουν «καθαροί» και σταθεροί συσχετισμοί, υπάρχουν όμως αντιλήψεις και πεποιθήσεις που συγκροτούν το θεμέλιο δικανικών κρίσεων, μέσα στο κλίμα πολυπρόσωπων ολομελειών με ποικιλία προσωπικοτήτων και συνήθως ισχυρή επιρροή των προέδρων.
