Από την Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
Η μαζική κουλτούρα είναι αντι-κουλτούρα
Ουμπέρτο Έκο
Ένα νέο πρόγραμμα εγκαινίασε το Υπουργείο Πολιτισμού της Γερμανίας, το γνωστό ως Kullturpass, ένα κουπόνι 200 ευρώ, που θα χορηγείται στους νέους μόλις συμπληρώσουν το 18ο έτος της ηλικίας τους και θα διαθέσουν για να παρακολουθήσουν συναυλίες, να επισκεφτούν μουσεία, ακόμη και να αγοράσουν βιβλία ή να κάνουν μαθήματα μουσικής. Ο σκοπός αυτού του προγράμματος είναι αφ’ ενός μεν να ενθαρρύνει την νέα γενιά ενηλίκων να βιώσει τον πολιτισμό και να εγκαταλείψει την συνήθεια του ‘μένω σπίτι’ και την απεξάρτησή της από τα social media και αφ’ ετέρου να δώσει οικονομική ώθηση στην καλλιτεχνική σκηνή, η οποία, όπως και άλλες δραστηριότητες δεν έχει ανακάμψει ακόμη απ’ τα αλλεπάλληλα lockdown.
Τι εννοούμε όμως αναφερόμενοι στον πολιτισμό μιας χώρας; Η έννοια της λέξης πολιτισμός ταυτίστηκε απ’ τον Αδαμάντιο Κοραή ‘με τα ανώτερα ‘προϊόντα’ του τρόπου ζωής μιας κοινότητας, προϊόντα που έχουν να κάνουν με την Υψηλή Τέχνη την Φιλοσοφία και τις Επιστήμες. Αργότερα η έννοια του Πολιτισμού διευρύνθηκε απ’ τον ιστορικό Lucien Fembire και αποδόθηκε ως ‘αρχή της διακριτικότητας, της ειλικρίνειας και της ευγένειας’. Είναι δηλαδή η έννοια της λέξης πολιτισμός διαφορετική για κάθε χώρα, κάθε χρονικό διάστημα, ανάλογα με τον τρόπο ζωής των ανθρώπων της και τις ανάγκες τους να εκφραστούν.
…πολιτισμός
Σήμερα η έννοια της λέξης πολιτισμός έχει σχεδόν υποκατασταθεί από την κακόηχη λέξη ‘κουλτούρα’ χωρίς ωστόσο να έχει οριστεί το ακριβές περιεχόμενό της. Οι εθνολόγοι Alfrent Klemper και Klaint Klakxon κατέγραψαν…164 διαφορετικούς ορισμούς της έννοιας αυτής! Σήμερα, οσοι χρησιμοποιούν τον όρο πολιτισμός και πολιτισμένη συμπεριφορά αναφέρονται στην ευγένεια και τους ευγενικούς τρόπους που εξουδετερώνουν την επιθετικότητα και τον παρορμητισμό και κάνουν ευχάριστη την επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους κι αυτό είναι κατάκτηση. Αντίθετα, ο όρος κουλτούρα αναφέρεται σε ειδική παιδεία που διαμορφώνει έναν τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που υποκρύπτει και ανατρεπτική διάθεση πολιτικών και κοινωνικών αντιλήψεων και ο χαρακτηρισμός κάποιου ως ‘κουλτουριάρη’ δεν τον τιμά τόσο όσο εκείνος απλά του ‘πολιτισμένου’ ανθρώπου.
Ακόμα όμως κι αν δεν σταθούμε σ’ αυτήν την ασαφή άλλωστε διάκριση των όρων κουλτούρα και πολιτισμός, αξίζει αυτή η πρωτοβουλία της γερμανικής κυβέρνησης που ακολουθούν Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία… ίσως και η χώρα μας κάποια στιγμή. Μόνο που θα πρέπει να ενθαρρύνονται οι δημιουργοί του πολιτισμικού προϊόντος κι οχι αυτοί που το …καταναλώνουν, οι θεατές δηλαδή, οι επισκέπτες στα Μουσεία, οι αναγνώστες βιβλίων… Δεν μπορούμε δηλαδή να αγοράζουμε προϊόντα από ένα κατάστημα της γειτονιάς μας μόνο και μόνο για να επιβιώνει και να μην κλείσει η επιχείρηση.
Στρατευμένη τεχνη
Η επιχείρηση θα κλείσει αν δεν πουλάει ποιοτικά προϊόντα και εμείς με την βοήθεια που της παρέχουμε μ’ αυτό το σκεπτικό απλά παρατείνουμε μια αναπόφευκτη εξέλιξη. Γιατί η Τέχνη, το Θέατρο, η Λογοτεχνία, η Ποίηση, παράγουν και πουλάνε πνευματικό προϊόν το οποίο οι χώρες που υιοθετούν την πρωτοβουλία του Kullturpass, ενδεχομένως και εμείς εδώ, στέλνουν τους νέους να το αγοράσουν, αδιακρίτως αν το προϊόν αυτό προάγει πράγματι τον πολιτισμό ή εξυπηρετεί κάποιες σκοπιμότητες και ιδεολογίες. Τότε αυτό δεν είναι τέχνη που προάγει τον πολιτισμό αλλά είναι αυτό που λέμε ‘στρατευμένη τεχνη’ και προωθεί ιδεοληψίες. Εκείνο που χρειάζεται η Τέχνη, στο τραγούδι η στο Θέατρο για παράδειγμα, δεν είναι ερμηνευτές ή ηθοποιοί που στο τέλος εισπράττουν την δόξα, το χρήμα, την αναγνώριση και το χειροκρότημα, αλλά οι πνευματικοί δημιουργοί, οι στιχουργοί, οι μουσικοσυνθέτες, οι σεναριογράφοι, οι σκηνοθέτες…
Ο τραγουδιστής, οσο καλή φωνή κι’ αν έχει δεν θα προσφέρει, οχι μόνο στον Πολιτισμό αλλά ούτε καν στα ιδιοτελή ατομικά του συμφέροντα αν δεν εχει την στήριξη ενός καλού ποιητή, στιχουργού και μουσικοσυνθέτη. Αμφιβάλλω αν οι περισσότεροι από εμάς που χειροκροτούμε σε μια συναυλία γνωρίζουμε τους δημιουργούς έστω και ενός απ’ τα τραγούδια που ακούμε… Θα πρέπει λοιπόν, αν είναι μέσα απ’ αυτά τα προγράμματα να προαχθεί ο Πολιτισμός, η ενίσχυση, ηθική και οικονομική, να παρέχεται στους δημιουργούς πνευματικών προϊόντων και οχι στους καταναλωτές…
Εξέλιξη
Με κάποιο αδιάβλητο τρόπο φυσικά που ο δημιουργός να προσφέρει ουσιαστικά στην πολιτισμική εξέλιξη, να αναδεικνύει την όμορφη και την θετική πλευρά της ζωής και της κοινωνίας, να εξυψώνει το πνεύμα και το αισθητήριο του απλού ανθρώπου, να ενθαρρύνει τους νέους να διακατέχονται από αίσθημα αισιοδοξίας στην ζωή τους, να προβάλλει πρότυπα για μίμηση, να τους δείχνει τον δρόμο της επιτυχίας και της προόδου, να μην τους δημιουργεί διλλήματα και προβληματισμούς και κυρίως, να μην εξυπηρετεί ιδεολογικές σκοπιμότητες και προσωπικά αδιέξοδα των δημιουργών…
