Όταν ο κύκλος των φίλων συρρικνώνεται, οι σύντροφοι πεθαίνουν, η υγεία πλέον δεν βοηθά, ή δεν υπάρχουν χρήματα για να πάνε ένα εστιατόριο ή ένα σινεμά, οι ηλικιωμένοι πολύ γρήγορα βυθίζονται στη μοναξιά. Ένα συναίσθημα που ξέρει πολύ καλά η Χέλγκα Μύλερ από το προάστιο Τέμπελχοφ του Βερολίνου. Η κόρη της ζει μόνιμα στην Αθήνα, οι φίλοι της είναι άρρωστοι, έχουν πεθάνει ή έχουν μετακομίσει μακριά. «Κάθε μέρα βγαίνω έξω, κάνω τα ψώνια και τη γυμναστική μου αλλά δεν έχω με ποιον να μιλήσω» εξομολογείται η 85χρονη.
Ωστόσο τα πράγματα έχουν αλλάξει εδώ και δύο χρόνια για τη συνταξιούχο που περιμένει τώρα πως και πως τη συζήτηση της εβδομάδας. Η οργάνωση «Φίλοι των Ηλικιωμένων», που δραστηριοποιείται σε πολλές μεγάλες πόλεις στη Γερμανία, την έφερε σε επαφή με τον Γιάν Ρούμλερ που συμμετέχει ενεργά σε αυτό το πρόγραμμα. «Θέλω ο χρόνος μου να έχει νόημα και να δίνω στους άλλους», λέει ο 50-χρονος μάγειρας, ο οποίος έχει συνταξιοδοτηθεί πρόωρα. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς τη χαρά της Χέλγκα, όταν ο Ρούμλερ την πηγαίνει βόλτα.
Σε πολιτικό επίπεδο
Το θέμα της μοναξιάς βρίσκεται ολοένα και περισσότερο στο επίκεντρο της συζήτησης τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και σε επιστημονικό. Τον Ιούνιο του 2022, η Γερμανίδα υπουργός Οικογένειας, Λίζα Πάους, από το κόμμα των Πρασίνων, ενέκρινε την «Στρατηγική Απέναντι στην Μοναξιά». «Ο στόχος είναι να διαφωτιστούν οι άνθρωποι στη Γερμανία και να αντιμετωπιστεί η μοναξιά πιο ουσιαστικά» εξηγεί ο Άξελ Βέμπερ από το «Δίκτυο Γνώσης για τη Μοναξιά», το οποίο προσφέρει επιστημονική υποστήριξη στο Υπουργείο.
Αύξηση του αισθήματος μοναξιάς μέσα στην πανδημία
Μια έρευνα που έλαβε χώρα από τη συγκεκριμένη οργάνωση αναφέρει πως προ πανδημίας περίπου το 14% των ανθρώπων στη Γερμανία ένιωθαν μόνοι, ενώ το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 42% το 2021. Ωστόσο στην έρευνα αυτή καταμετρήθηκαν και τα άτομα που ανέφεραν πως ένιωσαν μοναξιά τουλάχιστον κάποιες φορές. «Μια μειονότητα νιώθει μοναξιά σε μόνιμη βάση. Οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν σιγουριά» αναφέρει η ερευνήτρια Μάικε Λούμαν από το Πανεπιστήμιο του Ρουρ στο Μπόχουμ. Υποθέτει πως περίπου 5% του πληθυσμού υποφέρουν από χρόνια μοναξιά.
«Είμαστε κοινωνικά ζώα, φτιαγμένοι ώστε να συμβιώνουμε μαζί»
Δεν είναι ακόμη γνωστό πώς έχει εξελιχθεί ο αριθμός των ανθρώπων που νιώθουν μοναξιά μετά την πανδημία του κορωνοϊού. «Δεν υπάρχει μετρήσιμος ορισμός. Στην επιστήμη η μοναξιά ορίζεται ως μια κατάσταση κατά την οποία οι κοινωνικές σχέσεις δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των ανθρώπων. Αυτό το σημείο είναι διαφορετικό για κάθε άτομο», υπογραμμίζει η ερευνήτρια. Ούτε μπορεί να ειπωθεί πως το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. «Δεν γνωρίζουμε πόσοι ήταν οι μοναχικοί άνθρωποι πριν 20,30 ή 50 χρόνια» συνεχίζει η Λούμαν. Η έρευνα για τη μοναξιά είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο στη Γερμανία. Σήμερα πολλοί άνθρωποι μένουν μόνοι χωρίς αυτό να συνεπάγεται πως νιώθουν μοναξιά.
Το «Δίκτυο Γνώσης για τη Μοναξιά» θέλει να συνδυάσει τις υπάρχουσες γνώσεις περί του θέματος και να τις επαυξήσει. Μεταξύ άλλων, σύμφωνα με τον Βέμπερ, οι επιστήμονες αναπτύσσουν ένα βαρόμετρο μοναξιάς προκειμένου να συγκεντρώσουν δεδομένα για το φαινόμενο σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες, τα οποία να μπορούν επίσης να συγκριθούν με την πάροδο του χρόνου.
Η μοναξιά μπορεί να σε αρρωστήσει
«Η μοναξιά πονάει. Στην περίπτωση της χρόνιας μοναξιάς, στον εγκέφαλο ενεργοποιούνται οι ίδιες περιοχές όπως και στην περίπτωση του πόνου», αναφέρει η ψυχολόγος Λούμαν. Δεν υπάρχει κλινική διάγνωση με την κλασική έννοια ούτε θεραπείες ή φάρμακα. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι η μοναξιά συνδέεται με μεγάλους κινδύνους. Η χρόνια μοναξιά μπορεί να προαγάγει τόσο ψυχικές όσο και σωματικές ασθένειες όπως κατάθλιψη, στεφανιαία νόσο, εγκεφαλικά επεισόδια ή καρδιακές προσβολές.
«Είμαστε κοινωνικά ζώα, φτιαγμένοι ώστε να συμβιώνουμε μαζί με άλλους σε ομάδες και να λειτουργούμε ιδιαίτερα καλά εκεί. Η μοναξιά δεν είναι προγραμματισμένη στο σώμα και την ψυχή μας» υπογραμμίζει η Εύα Πέτερς, ειδική στην ψυχοσωματική ιατρική και ψυχοθεραπεία στο Πανεπιστήμιο του Γκίσεν. Το αίσθημα της μοναξιάς σημαίνει ένα συνεχές άγχος για τον οργανισμό γιατί βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση. Το κοινωνικό περιβάλλον λείπει ως προστατευτικό για πιθανές επικίνδυνες καταστάσεις ενώ ένας άλλος κίνδυνος είναι η έλλειψη διανοητικής πρόκλησης. «Αν δεν υπάρχει αλληλεπίδραση και ερεθίσματα, ο εγκέφαλος ατροφεί σαν αχρησιμοποίητος μυς. Αυτή μπορεί να είναι η αρχή του Αλτσχάιμερ και της άνοιας», αναφέρει η ίδια.
Ουσιώδης η πρόληψη
Σύμφωνα με τη Λούμαν ένα από τα πιο σημαντικά μέτρα κατά της μοναξιάς είναι η πρόληψη. «Ειδικά με τους ηλικιωμένους, πρέπει να σκεφτείς πολύ προς αυτή την κατεύθυνση, να τους ενθαρρύνεις, αν μπορούν ακόμα να το κάνουν, να φροντίσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, να χτίσουν ένα δίκτυο». Η πολιτική επίσης έχει πολύ μεγάλο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, για παράδειγμα στον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου ώστε να είναι προσβάσιμος για όλους. Τέλος, η επιστήμων Λούμαν βλέπει στην ψηφιοποίηση μια ευκαιρία για τους ηλικιωμένους. Για παράδειγμα η Χέλγκα έμαθε για την οργάνωση «Φίλοι των Ηλικιωμένων» μέσω ενός περιοδικού. Η ίδια δεν έχει ούτε κινητό smartphone, ούτε σύνδεση στο διαδίκτυο.
