«Αν το κάνουμε σωστά, η πυρηνική ενέργεια θα μας βοηθήσει να πετύχουμε τους κλιματικούς μας στόχους», είχε δηλώσει τον Μάιο του 2023 ο δισεκατομμυριούχος Μπιλ Γκέιτς κάνοντας λόγο για «απίστευτα πλεονεκτήματα» της εν λόγω τεχνολογίας. Μερικούς μήνες μετά, στην 28η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα (COP28), δεκαετίες επιφυλάξεων απέναντι στην πυρηνική ενέργεια έχουν αρχίσει να υποχωρούν με ταχείς ρυθμούς σε διεθνές επίπεδο. Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, και ο ειδικός προεδρικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Πολιτειών για το κλίμα, Τζον Κέρι, ανακοίνωσαν ότι 20 χώρες υπέγραψαν στην COP28 τη «Διακήρυξη για τον τριπλασιασμό της πυρηνικής ενέργειας έως το 2050».
Η Διακήρυξη δεν είναι δεσμευτική αλλά αναδεικνύει τη δυναμική που δημιουργείται για την πυρηνική ενέργεια μέσα στα επόμενα χρόνια. Στο κείμενο, αναγνωρίζεται ο «καθοριστικός ρόλος» της εν λόγω τεχνολογίας «στην επίτευξη παγκόσμιων καθαρών μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου».
Συνολικά 22 χώρες υπέγραψαν τη Διακήρυξη, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Νότιας Κορέας, της Ουγγαρίας και της Ολλανδίας. Υπενθυμίζεται ότι η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας είχε αυξηθεί σημαντικά τη δεκαετία του ′70 και ′80, ιδίως στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, αλλά μειώθηκε απότομα τα επόμενα χρόνια μετά τα ατυχήματα στο Three Mile Island της Πενσυλβάνια το 1979 και στο Τσερνόμπιλ το 1986.
Μακρόν: «Η πυρηνική ενέργεια επέστρεψε»
Ωστόσο, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, λίγες ώρες μετά τη δημοσιοποίηση της Διακήρυξης των 22 κρατών, δήλωσε με ενθουσιασμό ότι «η πυρηνική ενέργεια επέστρεψε». Ο τριπλασιασμός της παραγωγικής ικανότητας «στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα στον κόσμο», πρόσθεσε και τόνισε ότι «χρειαζόμαστε την Παγκόσμια Τράπεζα, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα [και] τις πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης να συμπεριλάβουν την πυρηνική ενέργεια στις πολιτικές τους».
Ο Γάλλος πρόεδρος ισχυρίστηκε ότι η διεθνής χρηματοπιστωτική ενίσχυση του πυρηνικού κλάδου είναι ο μόνος τρόπος για να υποστηριχθεί η ανάπτυξη των πυρηνικών υποδομών στις αναπτυσσόμενες χώρες. «Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες θέλουν να επενδύσουν σε SMR [μικροί πυρηνικοί αντιδραστήρες], που είναι ασφαλείς και αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις για τα ορυκτά καύσιμα και μια καλή επένδυση για τη στρατηγική αυτονομία», σημείωσε ο Μακρόν.
Η Διακήρυξη καθιστά επίσης σαφές ότι προτίθεται να συνεργαστεί με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) για να διασφαλίσει ότι η ανάπτυξη πυρηνικών υποδομών «τηρεί τα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας, προστασίας και διασφαλίσεων».
Ο Μπιλ Γκέιτς στην «κούρσα» της πυρηνικής ενέργειας
Καθώς η πυρηνική ενέργεια δείχνει να αποκτά ένα ιδιαίτερο μομέντουμ, ο Μπιλ Γκέιτς έχει μπει στην εν λόγω αγορά εδώ και χρόνια, μέσω της επένδυσης στην εταιρεία TerraPower LLC. Η TerraPower χρηματοδοτείται επίσης από το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ και το Εθνικό Εργαστήριο του Λος Αλαμος.
Λίγες μόλις ημέρες μετά τη Διακήρυξη των 22 κρατών, η εν λόγω εταιρεία παραγωγής προηγμένων πυρηνικών αντιδραστήρων και η κρατική πυρηνική εταιρεία ENEC των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων ανακοίνωσαν ότι συμφώνησαν να μελετήσουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τέτοιων αντιδραστήρων στα Εμιράτα και στο εξωτερικό. Το μνημόνιο συνεργασίας έρχεται εν μέσω της προσπάθειας των Εμιράτων να επεκτείνουν τις πυρηνικές ενεργειακές τους ικανότητες με προηγμένους αντιδραστήρες. «Η διάθεση προηγμένων πυρηνικών τεχνολογιών στην αγορά είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των παγκόσμιων στόχων της απαλλαγής μας από τον άνθρακα», δήλωσε ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της TerraPower, Κρις Λεβέσκ.
Τα ΗΑΕ διαθέτουν επί του παρόντος έναν κλασικό πυρηνικό σταθμό, κοντά στο Αμπου Ντάμπι, ο οποίος άρχισε να παράγει ηλεκτρική ενέργεια το 2020. Οι προηγμένοι αντιδραστήρες που παρέχει η TerraPower είναι μικρότεροι, ευκολότεροι στην κατασκευή και πιο ισχυροί από τις παραδοσιακές μονάδες.
«Η πυρηνική ενέργεια δεν είναι πανάκεια»
Η «στροφή» πολλών ηγετών στην COP28 προς την πυρηνική ενέργεια προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, αντιδράσεις από οργανώσεις και ακτιβιστές που τόνισαν, μεταξύ άλλων, ότι «η πυρηνική ενέργεια δεν αποτελεί πανάκεια». Σε δελτίο Τύπου της, η Greenpeace επέκρινε την «εμμονή του Μακρόν υπέρ της πυρηνικής ενέργειας» η οποία «κρύβει την έλλειψη σοβαρότητάς του όσον αφορά τη δράση για το κλίμα».
Ο Ντέιβιντ Τονγκ, ερευνητής της Oil Change International, χαρακτήρισε τη Διακήρυξη ως αποκομμένη από την πραγματικότητα της πυρηνικής ενέργειας καθώς είναι πολύ δαπανηρή και πολύ αργή. «Πρόκειται για μια ιδιοτελή πολιτική υπόσχεση που δεν αντικατοπτρίζει τον ρόλο που η πυρηνική ενέργεια είναι πιθανό να διαδραματίσει στην ενεργειακή μετάβαση […] Υπάρχει πολύ μικρή ανάπτυξη στην πυρηνική ενέργεια και σίγουρα τίποτα δεν υποδηλώνει τριπλασιασμό».
“Η πυρηνική ενέργεια αποτελεί επικίνδυνο αντιπερισπασμό”
Ο Μασαγιόσι Γιόντα, ένας ακτιβιστής της 350.org στην Ιαπωνία, επικαλέστηκε την πυρηνική καταστροφή στη Φουκουσίμα το 2011 και δήλωσε ότι η πυρηνική ενέργεια αποτελεί επικίνδυνο αντιπερισπασμό από τον στόχο της απαλλαγής της ανθρωπότητας από τον άνθρακα. «Είναι απλώς [μια τεχνολογία] πολύ δαπανηρή, πολύ επικίνδυνη, πολύ αντιδημοκρατική και πολύ χρονοβόρα. Εχουμε ήδη φθηνότερες, ασφαλέστερες, δημοκρατικότερες και ταχύτερες λύσεις για την κλιματική κρίση, και αυτές είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση», είπε χαρακτηριστικά μιλώντας στους New York Times.
Σε πολιτικό επίπεδο, αντιδράσεις έχουν καταγραφεί τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. «Παρά τους κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας, η ιδέα [μιας διεθνούς Διακήρυξης] είναι γελοία […] και αξίζει σε κάποιον που ενδιαφέρεται περισσότερο για το μέλλον της βιομηχανίας της πυρηνικής ενέργειας παρά για τη σωτηρία της ανθρωπότητας», δήλωσε το Σάββατο ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, ιδρυτής του ακροαριστερού κόμματος «Ανυπότακτη Γαλλία» (La France Insoumise).
Αντίθετη με την υπερβολική προσήλωση στην πυρηνική ενέργεια εμφανίστηκε στο Europe 1 η ευρωβουλευτής των Πρασίνων και πρόεδρος της Επιτροπής Μεταφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Καρίμα Ντέλι, τονίζοντας ότι «ακόμη και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας το λέει ξεκάθαρα: πρέπει να βασιστούμε στις […] ανανεώσιμες πηγές ενέργειας».
