Ο πόλεμος που ξέσπασε μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς-Παλαιστινίων στις 7 Οκτωβρίου 2023 και απειλεί να βάλει φωτιά σε όλη τη Μέση Ανατολή αποτελεί την τελευταία έκφανση μιας μακραίωνης διαμάχης με πολλαπλά υπόβαθρα. Οι εκτός της σύρραξης σπεύδουν να πάρουν θέση υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς, έχοντας κατά κανόνα άγνοια της ιστορίας της περιοχής και βασιζόμενοι μόνο στις πρόσφατες πληροφορίες.
Χωρίς καμία διάθεση να πάρουμε μέρος στη διαμάχη, ας εξετάσουμε μερικές από τις παραμέτρους του φαινομενικά άλυτου αυτού προβλήματος.
Σε ποιον ανήκει η περιοχή
Η αλήθεια είναι πως και οι Εβραίοι και οι Άραβες ήρθαν σε δεύτερο χρόνο στην περιοχή, που κατοικούταν ήδη από άλλους λαούς, στην πλειοψηφία τους Σημίτες. Η ίδια η περιοχή δεν ονομαζόταν Παλαιστίνη, αλλά Ρετζένου από τους Αιγύπτιους ή Χαναάν από τους ίδιους τους Ισραηλίτες. Μετά τα μέσα της 2ης χιλιετίας προ Χριστού και στο πλαίσιο της γενικότερης αναστάτωσης που προκάλεσαν στην ευρύτερη ανατολική Μεσόγειο οι επονομαζόμενοι «Λαοί της θάλασσας» εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι αυτοί που από τους Αιγύπτιους ονομάστηκαν Πελεσέτ, ενώ από τους Ισραηλίτες Φιλισταίοι. Και είναι αυτοί που έδωσαν το όνομά τους στην περιοχή. Αν ακούσετε την αραβική προφορά της λέξης Παλαιστίνη είναι «Φιλεστίνε».
Με άλλα λόγια, το όνομα Παλαιστίνη δεν έχει καμία σχέση με Άραβες. Ο χρόνος μόνο στο πέρασμά του έκανε τους κατοίκους της συγκεκριμένης περιοχής να ονομαστούν Παλαιστίνιοι, ανεξάρτητα από τη φυλετική τους ταυτότητα. Οι ίδιοι οι σημερινοί Ισραηλίτες έπονται των Φιλισταίων στην περιοχή γεγονός, που διαφαίνεται και από τις μεταξύ τους έριδες στην Παλαιά Διαθήκη. Συμπερασματικά, ο όρος Παλαιστίνιος ξεκίνησε ως γεωγραφικός και όχι ως εθνοτικός.
Κατέλυσε το Ισραήλ το Παλαιστινιακό κράτος;
Ιστορικά Παλαιστινιακό κράτος δεν υπήρξε ποτέ και άρα το Ισραήλ με την ίδρυσή του δεν κατέλυσε κανένα Παλαιστινιακό κράτος. Πριν την ίδρυσή του η περιοχή τελούσε υπό βρετανική εντολή και ακόμη πιο πριν ανήκε για αιώνες στην οθωμανική αυτοκρατορία. Οι δε γεωγραφικές διακρίσεις στην περιοχή δεν βασίζονται σε εθνολογικές διαφορές, όπως πιστοποιούν και οι ευθείες γραμμές στη χάραξη των συνόρων στον χάρτη. Ουσιαστικά δεν υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ Ιράκ ή Συρίας ή Ιορδανίας ή Παλαιστίνης. Το γαλλοβρετανικό σύμφωνο Σάικς-Πικό διήρεσε τις πρώτες περιοχές το 1916, ενώ ο Τσώρτσιλ το 1922 με βάση τη ροή του Ιορδάνη ποταμού διαχώρισε την Ιορδανία από την Παλαιστίνη.
Βέβαια, τη στιγμή της ίδρυσης του Ισραήλ, επειδή οι Εβραίοι είχαν από καιρό διαφύγει στην Ευρώπη και αλλού, οι πληθυσμοί που κατοικούσαν στην περιοχή ήταν κυρίως Άραβες. Δηλαδή, πριν φύγουν οι Εβραίοι από εκεί, Άραβες και Εβραίοι κατοικούσαν στην Παλαιστίνη και άρα ήταν και οι δύο «Παλαιστίνιοι». Οι περισσότεροι Εβραίοι έφυγαν για να αποφύγουν τους διάφορους διωγμούς και άρα έμειναν κυρίως Άραβες στην περιοχή και επειδή υπήρξε χώρος, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εκεί και άλλοι Άραβες από άλλες γεωγραφικές τοποθεσίες. Γι’ αυτό και το όνομα Παλαιστίνιος πλέον δηλώνει μόνο τους Άραβες της περιοχής. Επειδή για αρκετούς αιώνες κατοικούσαν εκεί κυρίως αραβικοί πληθυσμοί. Έτσι σημερινοί Παλαιστίνιοι έχουν δίκιο όταν λένε ότι βρίσκονταν σ’ αυτήν την περιοχή πριν τους Εβραίους, αυτό όμως ισχύει αν ξεκινήσουμε τη μέτρηση από όταν έφυγαν οι Εβραίοι και μετά.
Το Ισραήλ δεν ήρθε ξαφνικά
Γενικά είναι διάχυτη η αντίληψη ότι οι Ισραηλινοί ήρθαν μια ωραία πρωία του 1948 και πέταξαν του Άραβες έξω, ιδρύοντας το κράτος τους. Αυτό δεν ισχύει, γιατί το κύμα επιστροφής των Εβραίων στην περιοχή είχε ξεκινήσει ήδη από τα μέσα του 19ου, με την ανάπτυξη του ιδεολογικού κινήματος του Σιωνισμού, που ευαγγελιζόταν την επιστροφή των Εβραίων στην αρχαία κοιτίδα τους και την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1939, όταν και ήρθε στην Παλαιστίνη το μεγαλύτερο κύμα Εβραίων επειδή προσπαθούσαν να διαφύγουν απ’ τους Γερμανούς που τους δίωκαν. Ήδη στην περιοχή υπήρχαν Εβραίοι από παλιότερα και με τις χρηματικές ενισχύσεις Εβραίων του εξωτερικού αγόραζαν γη και κατάφεραν να αποκτήσουν οικονομική κυριαρχία στην περιοχή.
Το χρονικό της βίας
Η αθρόα προσέλευση Εβραίων στην περιοχή αναγκαστικά δημιούργησε εντάσεις ανάμεσα στους δύο πληθυσμούς, οι οποίες ωστόσο παρέμεναν σε τοπικό επίπεδο. Τα όποια λάθη από την πλευρά των Ισραηλινών έγινε σίγουρα από τη στιγμή που οργανώθηκαν κρατικά, καθώς πράγματι προχώρησαν σε εκτοπίσεις πληθυσμών. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν και το εξής: Μόλις έναν χρόνο πριν την ίδρυση του κράτους, το 1947, τα Ηνωμένα Έθνη βλέποντας τις εντάσεις ανάμεσα σε Εβραίους και Άραβες να αυξάνονται λόγω της απόφασης των πρώτων να ιδρύσουν κράτος, πρότεινε στους δύο λαούς να έχει ο καθένας το δικό του ξεχωριστό κράτος: ένα κράτος Ισραηλινών και ένα κράτος Παλαιστινίων. Οι Εβραίοι το δέχτηκαν αλλά οι Άραβες όχι γιατί δεν ήθελαν να συμβιβαστούν με την έλευση των Εβραίων στα μέρη στα οποία κατοικούσαν για αιώνες. Αν εκείνη τη στιγμή οι Άραβες δέχονταν την πρόκληση, πιθανότατα θα είχαν αποφευχθεί πολλές διαμάχες.
Δεν το δέχτηκαν όμως , το Ισραήλ προχώρησε στην ίδρυση κράτους και την αμέσως επόμενη μέρα μια συμμαχία αποτελούμενη από 6 αραβικά κράτη (Λίβανος, Συρία, Ιράκ, Σαουδική Αραβία, Υπεριορδανία, Αίγυπτος -και λίγο αργότερα και η Υεμένη) επιτέθηκαν στο Ισραήλ και ξεκίνησε όλος ο πόλεμος με πολλές απώλειες και για τις δύο πλευρές, αλλά με το Ισραήλ να υπερισχύει. Ακολούθησαν αρκετές συρράξεις με πιο αξιοσημείωτες αυτές του Πολέμου των Έξι Ημερών και του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ, από τις οποίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το Ισραήλ έβγαινε τελικά νικηφόρο
Το μερίδιο του δικαίου
Και οι δύο λαοί διεκδικούν πως έχουν το δίκιο με την πλευρά τους. Κι αυτό είναι αλήθεια, αλλά μόνο κατά μέρος. Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο λαοί είχαν μερίδιο του δικαίου. Από τη μια πλευρά οι Άραβες ήθελαν να μείνουν στα μέρη που ζούσαν για αιώνες αλλά από την άλλη οι Εβραίοι έπρεπε κι αυτοί κάπου να αποκτήσουν τη δική τους κρατική οντότητα. Αν οι Εβραίοι είχαν φύγει από την Παλαιστίνη από δική τους επιλογή εγκαταλείποντάς την, τότε οι Παλαιστίνιοι Άραβες θα είχαν όλο το δίκιο με το μέρος τους. Αλλά οι Εβραίοι έφυγαν επειδή τους κυνηγούσαν, αναγκάστηκαν να φύγουν. Το ότι οι Άραβες κατοικούσαν εκεί επί αιώνες πριν την επιστροφή των Εβραίων είναι αληθές, αλλά πρέπει να λάβει κανείς υπόψιν και όλες τις διώξεις των Εβραίων που τους οδήγησαν στην προσφυγιά και διασπορά.
Αυτός που μου μοιάζει
Το Ισραήλ είναι ξεκάθαρα ένα στρατιωτικό κράτος, με αμυντικό όμως πλέον προσανατολισμό. Πέρα από αυτό όμως είναι και ξεκάθαρα ένα δυτικό κράτος. Έχει στο κοινοβούλιό του μουσουλμάνους και γυναίκες. Γυναίκες οι οποίες δεν είχαν καμία ελπίδα σε τέτοιες θέσεις σε ένα πιθανό παλαιστινιακό κράτος. Το 1950 το Ισραήλςκαθιέρωσε τον νόμο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, που συμπεριλάμβανε και τις γυναίκες, αναγκάζοντας τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς να στείλουν τα κορίτσια τους για σπουδές και απελευθερώνοντάς τα έτσι από την πατριαρχία του σπιτιού τους. Στο πανεπιστήμιο των Ιεροσολύμων υπήρχαν από 1989 αυστηρότατοι νόμοι κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης. Στο Ισραήλ η διαφορετικότητα είναι ανεκτή το ίδιο όπως σε κάθε δυτικό κράτος.
Δικαιολογεί αυτός ο φιλελευθερισμός τη βία; Όχι, όπως δεν τη δικαιολογεί και ο αραβικός συντηρητισμός. Ποιος έχει δίκιο; Αυτός που αδικήθηκε τελευταίος; Για μένα όχι. Ανάμεσα σε δύο λαούς που έχουν εξίσου δίκιο και άδικο, ποιον θα διάλεγα; Αυτόν που μου μοιάζει.
