Η κυριαρχία της γλώσσας στον ορισμό της εθνικής ταυτότητας
Ένας Σέρβος μπασκετμπολίστας με αλβανικό επώνυμο καθυβρίζει έναν Κοσοβάρο ομότεχνό του για την καταγωγή του, ένας Βούλγαρος υπουργός Άμυνας με ελληνικό επώνυμο ερίζει για τη βουλγαρικότητα της Βόρειας Μακεδονίας και ένας Έλληνας πολιτικός με επώνυμο που παραπέμπει στη Μολδαβία ιδρύει κόμμα εθνικής καθαρότητας. Όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα στην όμορφη νοτιονατολική γωνιά της Ευρώπης που φέρει το όνομα Βαλκάνια. Αυτό το υπέροχο αμάγαλμα εθνοτήτων, φυλών και πολιτισμών, που έζησε για πλήθος αιώνων ενοποιημένο και που χωρίστηκε βίαια από τον 19ο και εξής στο πλαίσιο της ίδρυσης των εθνικών κρατών.
Τα τελευταία βέβαια ταύτισαν την ύπαρξή τους με την έννοια της εθνικής καθαρότητας, η οποία ασφαλώς είναι ένα μύθευμα της νεωτερικότητας. Η ίδια η Ελλάδα, ας πούμε το 1940 πριν την ομογενοποίηση που επέφερε η σύγχρονη εποχή και τεχνολογία και χωρίς λαμβάνουμε υπόψιν τις προσμίξεις του παρελθόντος- περιελάμβανε Τούρκους, Πομάκους, Βούλγαρους, Σλαβομακεδόνες, Ρομά, Βλάχους, Αλβανούς Τσάμηδες και Αρβανίτες, Εβραίους, ακόμα και Ιταλοκερκυραίους και ολίγους μαύρους από την Αβυσσυνία στη Θράκη, κατάλοιπο της οθωμανικής εποχής.
Ο σοβάς της ιστορίας
Μια απλή έρευνα των επωνύμων της σύγχρονης Ελλάδας καταδεικνύει ότι ένα τεράστιο πλήθος από αυτά έχει τουρκική προέλευση και κατά δεύτερο λόγο αραβική, σλαβική και ιταλική κυρίως. Αυτό ασφαλώς δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι και οι φέροντες τα επώνυμα αυτά έχουν ανάλογη καταγωγή. Από την άλλη δεν συνηγορεί και καθόλου υπέρ της εθνικής καθαρότητας. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένα «καθαρό» έθνος. Εκτός ίσως από τους Ισλανδούς. Αν δεχθούμε ότι ήταν εθνικά «καθαροί» οι Βίκινγκς που έπλευσαν δυτικά και αποίκησαν έναν ακατοίκητο τόπο, στον οποίο έκτοτε δεν πήγε κανείς. Αλλά αυτά ισχύουν για τις απομονωμένες γωνιές του πλανήτη.
Για εμάς που βρισκόμασταν για αιώνες στο επίκεντρο των εξελίξεων, ισχύει πως αν ξήσουμε τον σοβά της ιστορίας μας, πάντα θα βρίσκουμε από κάτω άλλες νωπογραφίες. Και αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό, καθώς συνηγορεί στον πλουραλισμό της παράδοσής μας. Εξάλλου η ιστορία της εθνογενέσεως είναι η ιστορία της ηθελημένης ή αναγκαστικής απορρόφησης και αφομοίωσης μικρότερων ομάδων από μια μεγαλύτερη (και επιτυχημένη) ομάδα.
Ο Ηρόδοτος
Και προτού κανείς βιαστεί να μιλήσει για εθνομηδενισμό, ας δούμε πως όρισε το έθνος ο Ηρόδοτος τον 5ο π.Χ αιώνα: «Το ελληνικόν εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον και θεών ιδρύματα κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα». Δηλαδή «υπάρχει και το ελληνικό έθνος από το ίδιο αίμα και με την ίδια γλώσσα μ΄ εμάς, με το οποίο έχουμε κοινά ιερά των θεών και κοινές θυσίες και ήθη κοινά». Όμαιμον, ομόθρησκον, ομότροπον και ομόγλωσσον, λοιπόν.
Το όμαιμον θα πρέπει να το αποχαιρετίσουμε, το ομόθρησκον είναι υπό αίρεση, αν και συνδέεται κάπως με το ομότροπον, το οποίο έχει και γεωγραφικό χαρακτήρα. Μόνο, ατόφιο, αλώβητο, φωτεινό παραμένει το ομόγλωσσον. Γιατί στην ουσία το έθνος είναι η γλώσσα και η γλώσσα είναι η εθνική μνήμη.
Ο Ηρόδοτος
Ένας από εμάς
Δύσκολα θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε Έλληνα κάποιον που δεν μιλάει ελληνικά, αλλά φέρει μόνο την (υπό αίρεση πάντα) καταγωγή. Αντιθέτως ο ομιλών ελληνικά είναι κοντά μας, ανήκει στη γλωσσική μας κοινότητα. Ακόμη δε περισσότερο το παιδί των μεταναστών που μεγάλωσε στο λίκνο της γλώσσας μας, έστω κι αν φέρει πικρία από πιθανές ρατσιστικές αντιμετωπίσεις, θέλει δεν θέλει έχει «ποτιστεί» από τον γλωσσικό μας πολιτισμό. Γιατί επειδή τα ονόματα κείνται θέσει, κάθε γλώσσα είναι ένας μοναδικός τρόπος θέασης του κόσμου. Κι αυτός που βλέπει τον κόσμο όπως εμείς, είναι ένας από εμάς.
