Μόλις 100 μέρες απομένουν για τις ευρωεκλογές του Ιουνίου και στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ξεκινήσει ήδη η προεκλογική της εκστρατεία. Στις εκλογές σε ολόκληρη την ήπειρο θα εκλεγούν 720 βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Πρόκειται για αύξηση από τις 705 έδρες σήμερα, προκειμένου να καλυφθούν οι δημογραφικές αλλαγές σε πολλά κράτη μέλη. Το Κοινοβούλιο είναι το μόνο θεσμικό όργανο στην ΕΕ που εκλέγεται απευθείας από τους ψηφοφόρους. Τα άλλα δύο κύρια όργανα εκλέγονται έμμεσα: η σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαιτεί την έγκριση των ευρωβουλευτών, ενώ το Συμβούλιο αποτελείται από υπουργούς των κρατών-μελών που ορίζονται από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις τους. Τα τρία θεσμικά όργανα συνεργάζονται –όχι πάντα με σύμπνοια– για να προωθήσουν τη νομοθεσία σε ένα ευρύ πεδίο τομέων, όπως η δράση για το κλίμα, η ψηφιακή ρύθμιση, η μετανάστευση και το άσυλο, η ενιαία αγορά, η προστασία του περιβάλλοντος και ο κοινός προϋπολογισμός.
Πότε θα γίνουν οι εκλογές;
Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα διεξαχθούν μεταξύ 6 και 9 Ιουνίου και θα διοργανωθούν σύμφωνα με τους εκλογικούς κανόνες κάθε κράτους μέλους. Οι ψηφοφόροι θα επιλέξουν τους εκπροσώπους της χώρας τους σε ανοιχτές, ημι-ανοιχτές και κλειστές λίστες. Μια πρόταση για εισαγωγή διακρατικών καταλόγων δεν βρήκε αντίκρισμα. Η ψηφοφορία ξεκινά στην Ολλανδία την Πέμπτη 6 Ιουνίου και ακολουθεί η Ιρλανδία την Παρασκευή 7 Ιουνίου. Η Λετονία, η Μάλτα και η Σλοβακία θα συμμετάσχουν το Σάββατο 8 Ιουνίου, ενώ οι υπόλοιπες χώρες θα ψηφίσουν την Κυριακή 9 Ιουνίου. Η Τσεχία και η Ιταλία θα επιτρέψουν την ψηφοφορία σε συνεχόμενες ημέρες: Παρασκευή και Σάββατο για τους Τσέχους και Σάββατο και Κυριακή για τους Ιταλούς.
Από ποια ηλικία μπορεί να ψηφίσει κανείς;
Όπως και την ημέρα των εκλογών, αυτό εξαρτάται επίσης από την εθνικότητα σας. Στην πλειονότητα των κρατών-μελών, οι ψηφοφόροι μπορούν να ψηφίζουν από την ηλικία των 18 ετών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, μερικές χώρες έχουν μειώσει το όριο σε μια προσπάθεια να ενισχύσουν τη συμμετοχή. Στην Ελλάδα επιτρέπεται να ψηφίζουν άτομα ηλικίας 17 ετών και άνω. Και στο Βέλγιο, τη Γερμανία, τη Μάλτα και την Αυστρία, το όριο ηλικίας έχει οριστεί στα 16.
Αντίθετα, οι υποψήφιοι του Κοινοβουλίου θα πρέπει να έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον τα 18 έτη, σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία, έως τα 25 έτη στην Ελλάδα και την Ιταλία. Όλοι οι πολίτες της ΕΕ έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν αξίωμα σε άλλη χώρα της ΕΕ εάν είναι κάτοικοι εκεί.
Αυτό σημαίνει ότι θα ψηφίσουν περισσότεροι;
Αυτό είναι ένα από τα φλέγοντα ερωτήματα στις Βρυξέλλες. Οι εκλογές για την ΕΕ χαρακτηρίζονται για δεκαετίες από τα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής. Το 2019, το ποσοστό διαμορφώθηκε στο 50,66%, η πρώτη φορά που ξεπέρασε το όριο του 50% από το 1994. Φέτος, το μπλοκ ελπίζει να φτάσει ξανά το όριο του 50%. Στην πράξη, αυτό θα σημαίνει 185 εκατομμύρια ψηφοδέλτια από τα 370 εκατομμύρια πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου. Η νεολαία θεωρείται βασικό δημογραφικό στοιχείο για την αύξηση της προσέλευσης. Αυτό εξηγεί γιατί οι αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν βάλει στο στόχαστρο (υπερβολικά φιλόδοξο) την Τέιλορ Σουίφτ και άλλες διασημότητες για να πείσουν την Gen Z και τους millennials να πάνε να ψηφίσουν.
Είναι υποχρεωτική η ψηφοφορία;
Η ψηφοφορία είναι υποχρεωτική μόνο σε τέσσερα κράτη μέλη: Βέλγιο, Βουλγαρία, Λουξεμβούργο και Ελλάδα. Αυτή η διάταξη εφαρμόζεται με επιείκεια και δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε υψηλότερους αριθμούς. Το 2019, στην Ελλάδα σημειώθηκε συμμετοχή 58,69% και στη Βουλγαρία μόλις 32,64%.
Μπορώ να ψηφίσω από το εξωτερικό;
Κατά γενικό κανόνα: ναι, μπορείτε. Αλλά αυτό αλλάζει από χώρα σε χώρα. Όλα τα κράτη μέλη, εκτός από την Τσεχία, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα, την Ολλανδία, την Αυστρία και τη Σλοβακία, επιτρέπουν στους πολίτες τους να ψηφίζουν σε πρεσβείες και προξενεία στο εξωτερικό, ένα βήμα που συχνά απαιτεί προεγγραφή. (Η Βουλγαρία και η Ιταλία ενεργοποιούν αυτήν την επιλογή μόνο σε άλλη χώρα εντός της ΕΕ.) Την ίδια στιγμή, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Εσθονία, η Ισπανία, η Λετονία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Ουγγαρία, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Σλοβενία, η Φινλανδία και η Σουηδία επιτρέπουν στους ψηφοφόρους να στείλουν τα ψηφοδέλτιά τους ταχυδρομικώς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα έξοδα αποστολής μπορούν να επιστραφούν. Επιπλέον, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ολλανδία επιτρέπουν τη χρήση πληρεξουσίων: ένα άτομο που δεν μπορεί να προσέλθει στις κάλπες μπορεί να ορίσει άλλο άτομο για να ψηφίσει εκ μέρους τους.
Η Εσθονία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που προσφέρει ηλεκτρονική ψηφοφορία. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια μειοψηφία κρατών μελών που δεν έχουν καμία επιλογή να ψηφίσουν από το εξωτερικό: η Τσεχία, η Ιρλανδία, η Μάλτα και η Σλοβακία.
Πότε θα ξέρουμε τα αποτελέσματα;
Τα αποτελέσματα των εκλογών δεν θα ανακοινωθούν μέχρι το βράδυ της Κυριακής 9 Ιουνίου. Αυτό εμποδίζει τις χώρες που ψηφίζουν νωρίτερα, να επηρεάσουν το αποτέλεσμα εκείνων που ψηφίζουν αργότερα. Οι υπηρεσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σκοπεύουν να δημοσιεύσουν τις πρώτες επιμέρους εκτιμήσεις στις 18:15 το απόγευμα της Κυριακής και την πρώτη πλήρη σύνθεση του ευρωκοινοβουλίου στις 20:15. Αυτά τα δεδομένα θα συνδυάζουν τις εκτιμώμενες ψήφους και τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις. Έως τις 23:00 το βράδυ, μόλις έχουν κλείσει οι κάλπες σε όλα τα κράτη μέλη, θα έχουμε μια αξιόπιστη, ολοκληρωμένη ματιά στη σύνθεση του επόμενου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Τι θα γίνει μετά τις εκλογές;
Λίγο μετά το πέρας των εκλογών, οι εθνικές αρχές θα κοινοποιήσουν στο Κοινοβούλιο ποιος έχει εκλεγεί (και ποιος έχει αποκλειστεί), ώστε αυτό να αρχίσει να συγκροτείται. Οι ευρωβουλευτές πρέπει να οργανωθούν σε πολιτικές ομάδες σύμφωνα με την ιδεολογία και τις προτεραιότητές τους. Αυτές οι ομάδες πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον 23 νομοθέτες από τουλάχιστον επτά χώρες. Όσοι θα μείνουν εκτός θα θεωρούνται «μη εγγεγραμμένοι» και θα έχουν μικρότερη προβολή σε συζητήσεις και επιτροπές.
Στο νυν ευρωκοινοβούλιο συμμετέχουν επτά ομάδες: Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), Σοσιαλιστές και Δημοκράτες (S&D), Renew Europe, Πράσινοι/Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία, Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR), Ταυτότητα και Δημοκρατία (ID) και Αριστερά.
Η 10η κοινοβουλευτική περίοδος θα ξεκινήσει στις 16 Ιουλίου, ημερομηνία της πρώτης συνεδρίασης της Ολομέλειας. Εκείνη την ημέρα, οι 720 ευρωβουλευτές θα εκλέξουν τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου, 14 αντιπροέδρους και πέντε κοσμήτορες. Η πρώτη συνεδρίαση θα διαρκέσει έως τις 19 Ιουλίου και θα γίνει η επιλογή των επιτροπών και των υποεπιτροπών. Αλλά οι θέσεις προεδρίας, οι οποίες ορίζονται μετά από διαβουλεύσεις των κύριων ομάδων, θα ανακοινωθούν τις επόμενες ημέρες της ολομέλειας.
Τι γίνεται με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής;
Το 2014, η ΕΕ αποφάσισε να δοκιμάσει κάτι νέο για αλλαγή: πριν από τις κοινοβουλευτικές εκλογές, ζητήθηκε από κάθε κόμμα να ορίσει δημοσίως έναν κύριο υποψήφιο, ή Spitzenkandidat στα γερμανικά, για να προεδρεύει της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ισχυρότερου και με τη μεγαλύτερη επιρροή θεσμού του μπλοκ. Αυτή η προεπιλογή, είχε σκοπό να κάνει την Επιτροπή πιο δημοκρατική και πιο υπεύθυνη στα μάτια των ευρωπαίων ψηφοφόρων. Αφού το ΕΛΚ κέρδισε τις εκλογές με 221 έδρες, οι ηγέτες της ΕΕ σεβάστηκαν το νέο σύστημα και διόρισαν τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, τον κύριο υποψήφιο του κόμματος, ως πρόεδρο της Επιτροπής. Στη συνέχεια, το ευρωκοινοβούλιο το ενέκρινε με απόλυτη πλειοψηφία.
Ωστόσο, το 2019, τα πράγματα πήραν μια περίεργη τροπή: ο δηλωμένος υποψήφιος του ΕΛΚ, Μάνφρεντ Βέμπερ, παραμερίστηκε ανεπιτήδευτα από τους ηγέτες της ΕΕ (κυρίως από τον Γάλλο Εμμανουέλ Μακρόν). Η απόρριψη αυτή οδήγησε στην εμφάνιση-έκπληξη της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία ήταν εντελώς απούσα κατά τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα και τελικά επικράτησε με μικρή διαφορά. Οι εκλογές του 2024 έρχονται με μια προσπάθεια να αναβιώσει το σύστημα: φέτος, η Φον ντερ Λάιεν θα είναι επικεφαλής υποψήφια. Οι σοσιαλιστές, οι Πράσινοι και η Αριστερά έχουν επίσης λάβει μέτρα για να προωθήσουν έναν υποψήφιο για την προεδρία. Αλλά ορισμένες άλλες ομάδες, όπως η Renew Europe και η ID, συνεχίζουν να αποφεύγουν το σύστημα, καθώς δεν έχει βάση στις συνθήκες της ΕΕ.
Ανεξάρτητα από το πού προέρχεται ο υποψήφιος, το Κοινοβούλιο σκοπεύει να πραγματοποιήσει σύνοδο ολομέλειας μεταξύ 16 και 19 Σεπτεμβρίου για να επιτρέψει στον διορισμένο να εκφράσει την πολιτική του πρόταση και να κερδίσει την έγκριση, τουλάχιστον, 361 από τα 720 μέλη του. Εάν ο πρόεδρος της Επιτροπής εκλεγεί σε αυτή τη σύνοδο, το Κοινοβούλιο θα ξεκινήσει τις ακροάσεις των ορισθέντων Επιτρόπων σύμφωνα με τα χαρτοφυλάκια που τους έχουν ανατεθεί. Το 2019, τρία προτεινόμενα ονόματα απορρίφθηκαν κατά τη διαδικασία ελέγχου.
Μόλις όλοι οι υποψήφιοι Επίτροποι επιβιώσουν από τις ακροάσεις, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν για ώρες και να γίνουν σκληρές, το Κοινοβούλιο θα διενεργήσει ψήφο εμπιστοσύνης σε ολόκληρο το Σώμα των Επιτρόπων για πενταετή θητεία. Μόνο τότε θα αναλάβει καθήκοντα η νέα Επιτροπή και θα ξεκινήσει το νομοθετικό έργο.