Και τι απαντά η επιστήμη
Όλοι έχουμε δει τις λευκές γραμμές που αφήνουν τα αεροσκάφη στον ουρανό. Οι γραμμές αυτές ονομάζονται ίχνη συμπύκνωσης (contrails) και εμφανίζονται όταν οι θερμοί υδρατμοί συμπυκνώνονται και παγώνουν γύρω από την εξάτμιση ενός αεροσκάφους – τουλάχιστον αυτό λέει η επιστήμη. Τα τελευταία χρόνια, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων πιστεύει ότι αυτά τα ίχνη συμπύκνωσης είναι στην πραγματικότητα χημικά ίχνη (chemtrails). Πρόκειται για μια δημοφιλή θεωρία συνωμοσίας σε ολόκληρο τον κόσμο που υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις μάς ψεκάζουν με χημικά χρησιμοποιώντας αεροπλάνα – παρά τα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο.
Πώς ξεκίνησε η θεωρία των ψεκασμών
Η θεωρία των ψεκασμών υπάρχει από το 1996 και έχει τις ρίζες της σε μεγάλο βαθμό σε μία ερευνητική εργασία της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας από το ίδιο έτος, με τίτλο «Ο Καιρός ως Πολλαπλασιαστής Ισχύος: Ιδιοκτησία του Καιρού το 2025» (Weather as a Force Multiplier: Owning the weather in 2025). Περιγράφει ένα «μελλοντικό σύστημα τροποποίησης του καιρού για την επίτευξη στρατιωτικών στόχων» με τη χρήση «αεροδιαστημικών δυνάμεων» και «δεν αντικατοπτρίζει την τρέχουσα στρατιωτική πολιτική, πρακτική ή ικανότητα», έχει δηλώσει σχετικά η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ.
Στην πιο βασική της εκδοχή, η θεωρία συνωμοσίας των ψεκασμών υποστηρίζει ότι οι γραμμές στον ουρανό δεν δημιουργούνται από υδρατμούς, αλλά είναι ένα σημάδι ότι η κυβέρνηση, η πλούσια ελίτ ή κάποιο μείγμα των δύο, απελευθερώνουν τοξικά χημικά στον αέρα. Οι απόψεις σχετικά με τον σκοπό αυτών των υποτιθέμενων τοξικών χημικών ουσιών ποικίλλουν. Κάποιοι πιστεύουν ότι χρησιμοποιούνται για να δηλητηριάσουν την ανθρωπότητα, άλλοι λένε ότι είναι για τον έλεγχο του μυαλού, άλλοι θεωρούν ότι έτσι η κυβέρνηση ελέγχει τον καιρό.
Δεν υπάρχει μια ενιαία επίσημη εκδοχή της θεωρίας, σύμφωνα με τη Sijia Xiao, υποψήφια διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, η οποία το 2021 διεξήγαγε μια μελέτη που διερεύνησε τη θεωρία συνωμοσίας των ψεκασμών και πήρε συνεντεύξεις από 20 οπαδούς και πρώην οπαδούς της. Αντ’ αυτού, τα άτομα «επιλέγουν πτυχές που τους βρίσκουν σύμφωνους, αναμειγνύοντας προσωπικές ερμηνείες ή υιοθετώντας επιλεκτικά τμήματα της θεωρίας».
Πώς απογειώθηκε η δημοφιλία της
Η ιδέα ότι η κυβέρνηση ψεκάζει την ανθρωπότητα με χημικά δεν είναι εντελώς αστήρικτη. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η βρετανική κυβέρνηση πραγματοποίησε περισσότερες από 750 εικονικές επιθέσεις χημικού πολέμου στο ευρύ κοινό, σύμφωνα με ερευνητές. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εκτέθηκαν σε μείγμα θειούχου ψευδάργυρου και θειούχου κάδμιου, μια χημική ουσία που επιλέχθηκε λόγω του μικρού μεγέθους της –παρόμοιο με αυτό των μικροβίων – και επειδή λάμπει κάτω από υπεριώδες φως, καθιστώντας εύκολο τον εντοπισμό της. Η χημική ουσία θεωρούνταν τότε μη τοξική, αν και η επανειλημμένη έκθεση θα μπορούσε να προκαλέσει καρκίνο. Οι ΗΠΑ έκαναν το ίδιο τη δεκαετία του 1950 και του 1960 για να δοκιμάσουν τη διασπορά βιολογικών όπλων.
Παρόλο που αυτές οι δοκιμές έγιναν πριν από δεκαετίες, η θεωρία έχει ανθίσει τόσο πολύ ώστε το 2016, η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ δημοσίευσε ένα έγγραφο 14 σελίδων που εξηγούσε τα ίχνη συμπύκνωσης, περιγράφοντας τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούσε η Πολεμική Αεροπορία και επιχειρώντας να αμφισβητήσει τη συνωμοσία.
Το 2021, μια ανάρτηση στο Facebook έγινε viral υποστηρίζοντας ότι ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν «χειραγωγούσε» τον καιρό μέσω των χημικών ιχνών και προκάλεσε βαθύ ψύχος στο Τέξας για μία εβδομάδα εκείνο τον Φεβρουάριο. Ενώ στο Χ (πρώην Twitter), χιλιάδες άνθρωποι ακολουθούν λογαριασμούς που είναι αφιερωμένοι στην παρακολούθηση και την ανάρτηση αποδείξεων αυτών των ψεκασμών. Έρευνα του 2017 διαπίστωσε ότι περίπου το 10% των Αμερικανών πίστευαν «εντελώς» τη συνωμοσία, ενώ πάνω από το 30% τη θεωρούσαν τουλάχιστον «κάπως αληθινή».
Ο σκεπτικισμός και τα social media
Η πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας συχνά ανάγεται στον σκεπτικισμό απέναντι σε πρόσωπα εξουσίας, επισημαίνει η Xiao, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επίσης συμβάλει στη μεγέθυνση του προβλήματος. Η αλγοριθμική δομή των τελευταίων, σημαίνει ότι οι άνθρωποι βλέπουν πληροφορίες που ενισχύουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις τους. Οι πρώην οπαδοί που ερωτήθηκαν απέδωσαν τη συνεχιζόμενη πίστη τους εν μέρει στην «τεράστια ποσότητα πληροφοριών υπέρ της συνωμοσίας» στις ροές τους στα social media, δήλωσε ο Coye Cheshire, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Μπέρκλεϊ, που συμμετείχε επίσης στη μελέτη. Τα επιστημονικά στοιχεία που καταρρίπτουν τις θεωρίες απλά δεν θα έφταναν στις ροές ή στις ομάδες τους.
Η εύπλαστη φύση της θεωρίας συνωμοσίας βοηθάει στην ενίσχυσή της, εξηγεί ο Cheshire. «Όπως μας είπαν, η θεωρία συνωμοσίας μπορεί να προσαρμοστεί ώστε να ταιριάζει σε κάθε νέα πληροφορία, αφού οι αδιάσειστες αποδείξεις δεν φαίνεται να έρχονται ποτέ».
«Για παράδειγμα, ακόμη και αν οι οπαδοί της εν λόγω θεωρίας δεν είναι σίγουροι ότι τα χημικά ίχνη χρησιμοποιούνται στην πραγματικότητα για τον έλεγχο του πληθυσμού, η αφήγηση μπορεί εύκολα να μετατοπιστεί στη χειραγώγηση του καιρού και την αλλαγή του κλίματος, χωρίς να απαιτούνται νέες πληροφορίες ή αποδείξεις». Επίσης, το γεγονός ότι μπορούμε να δούμε τα ίχνη με τα ίδια μας τα μάτια, η ορατότητα και η παρουσία τους στην καθημερινή ζωή, βοηθάει στο να προσελκύσει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον η συγκεκριμένη θεωρία, πρόσθεσε ο Xiao.
Αν και η θεωρία μπορεί να φαίνεται ανόητη σε κάποιους, οι βαθύτερες ανησυχίες των οπαδών της πηγάζουν από «εύλογα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα που χρήζουν προσοχής», επισημαίνει η Xiao. Η δυσπιστία προς την κυβέρνηση, οι ανησυχίες για περιβαλλοντικά ζητήματα ή ακόμη και οι αγώνες ενάντια σε χρόνιες ασθένειες μπορούν να προσδώσουν αξιοπιστία στη θεωρία των ψεκασμών, υποδηλώνοντας ότι κάτι άλλο τα προκαλεί όλα αυτά.
Τι απαντούν οι ειδικοί
Οι επιστήμονες είναι κατηγορηματικοί ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη ψεκασμών. Ακόμα και αν υπήρχε κυβερνητική συνωμοσία σε σχέση με τα ίχνη συμπύκνωσης των αεροσκαφών, ένα τέτοιο πρόγραμμα μεγάλης κλίμακας θα ήταν δύσκολο να συγκαλυφθεί, δεδομένου του μεγάλου αριθμού εμπλεκομένων, υποστηρίζουν ερευνητές του Χάρβαρντ. Σε όλο τον κόσμο, επιστήμονες έχουν διεξάγει έρευνες που καταρρίπτουν τη θεωρία των ψεκασμών, περιγράφοντας εκτενώς την ύπαρξη των ιχνών συμπύκνωσης και τις διαφοροποιήσεις τους. Ακόμη και ο Έντουαρντ Σνόουντεν, ο πληροφοριοδότης που διέρρευσε απόρρητες πληροφορίες από την Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, έχει δηλώσει ότι οι ψεκασμοί «δεν υπάρχουν».
Παρόλα αυτά, οι οπαδοί δεν έχουν πειστεί. Η πίστη στη θεωρία έχει γίνει τόσο ισχυρή, που μετεωρολόγοι σε όλο τον κόσμο έχουν αναφέρει αύξηση των παρενοχλήσεων και των απειλών, συνήθως μετά από ακραία καιρικά φαινόμενα, ιδίως από οπαδούς της θεωρίας που τους κατηγορούν ότι αποκρύπτουν πληροφορίες.
Με πληροφορίες από: The truth behind those white streaks trailing behind jets in the sky by Leah Asmelash, CNN
