Φαλαινέζικα: Οι πολύπλοκες διάλεκτοι των κητωδών
Πίσω στο 2021, επιστήμονες «συνομίλησαν» για πρώτη φορά με μία φάλαινα. Σήμερα, είναι κοντά στην αποκρυπτογράφηση της γλώσσας τους, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Στα ανοικτά των ακτών της νοτιοανατολικής Αλάσκας, ένα ερευνητικό σκάφος με έξι επιστήμονες επέπλεε με σβηστές μηχανές, έχοντας συναντήσει μια ομάδα από μεγάπτερες φάλαινες. Μία από αυτές, την οποία ονόμασαν Τουέιν, αποσπάστηκε από την ομάδα και τους πλησίασε. Από το υποβρύχιο ηχείο του σκάφους, οι επιστήμονες έπαιξαν ένα ηχογραφημένο κάλεσμα των μεγάπτερων φαλαινών, και προς μεγάλη τους έκπληξη ο Τουέιν απάντησε με έναν παρόμοιο ήχο. Η Δρ. Μπρέντα ΜακΚάουαν, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Ντέιβις, η οποία εξέπεμψε το κάλεσμα, εξήγησε στο BBC News ότι «Για να κρατήσω το ζώο απασχολημένο, άρχισα να προσπαθώ να ταιριάξω τα κενά ανάμεσα στα καλέσματα. Αν ο Τουέιν περίμενε 10 δευτερόλεπτα, περίμενα κι εγώ 10 δευτερόλεπτα. Ταιριάξαμε στη συνομιλία μας, και ανταλλάξαμε καλέσματα 36 φορές σε διάστημα 20 λεπτών».
Πρόκειται για την πρώτη σκόπιμη αλληλεπίδραση ανθρώπου και φάλαινας στη «γλώσσα» των μεγάπτερων. Και οι επιστήμονες, μέλη της ερευνητικής ομάδας SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence, Αναζήτηση Εξωγήινης Νοημοσύνης), ελπίζουν να κατανοήσουν την επικοινωνιακή πολυπλοκότητα και τη νοημοσύνη των μεγάπτερων φαλαινών, κάνοντας ένα σημαντικό βήμα προς την επικοινωνία με μη ανθρώπινη νοημοσύνη. Η ερευνητική ομάδα SETI εικάζει ότι οι ήχοι των φαλαινών περιέχουν πολύπλοκα, ευφυή μηνύματα που μοιάζουν με τις γλώσσες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι ή ενδεχομένως οι εξωγήινοι. Ωστόσο, λέει η ΜακΚάουαν, η κατανόηση της επικοινωνίας των φαλαινών βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο. «Μια μεγάλη πρόκληση για εμάς είναι να ταξινομήσουμε αυτά τα σήματα και να προσδιορίσουμε το περιεχόμενό τους, ώστε να μπορέσουμε να εξακριβώσουμε το νόημα. Νομίζω ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μας βοηθήσει σε αυτό».
Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης
Στα ανοιχτά των ακτών της Ντομίνικα, στην Καραϊβική, μια άλλη ομάδα επιστημόνων, καταγράφει συνεχώς ήχους φυσητήρων, χρησιμοποιώντας μικρόφωνα σε σημαδούρες, ρομποτικά ψάρια και καταγραφείς που τοποθετούνται στις πλάτες των κητωδών. Πρόκειται για ειδικούς σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης και επεξεργασίας φυσικής γλώσσας, κρυπτογράφους, γλωσσολόγους, θαλάσσιους βιολόγους, ειδικούς σε θέματα ρομποτικής και υποβρύχιας ακουστικής, που ανήκουν στην πρωτοβουλία CETI (Cetacean Translation Initiative, Πρωτοβουλία Μετάφρασης Κητωδών), η οποία ξεκίνησε το 2020. «Είναι δύσκολο για εμάς να κρυφοκοιτάξουμε στον κόσμο τους. Κάθε φορά που κοιτάζουμε, βρίσκουμε βαθύτερη πολυπλοκότητα και δομή στην επικοινωνία τους» επισημαίνει ο επικεφαλής της ομάδας, θαλάσσιος βιολόγος Ντέιβιντ Γκρούμπερ.
Ο Γκρούμπερ πιστεύει ότι φτάνουμε σε ένα σημείο τεχνολογικής προόδου, όπου θα μπορούσαμε, ενδεχομένως, να αποκωδικοποιήσουμε την επικοινωνία των φαλαινών. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από τους φυσητήρες έχουν υποστεί επεξεργασία με αλγόριθμους μηχανικής μάθησης, και τα αποτελέσματα αναμένεται να δημοσιευτούν σε μελέτη εντός του 2024. Ο στόχος, λέει ο Γκρούμπερ, είναι να μπορέσουμε να ανακατασκευάσουμε «συζητήσεις πολλών συνομιλητών», με άλλα λόγια να δημιουργήσουν «μια συνομιλία χρησιμοποιώντας τις φωνές των ίδιων των φυσητήρων».
Οι γλώσσες των κητωδών
Οι φάλαινες μαγεύουν τους ανθρώπους εδώ και αιώνες. Εμφανίζουν συμπεριφορές που μοιάζουν με τις ανθρώπινες, καθώς συνεργάζονται τόσο μεταξύ τους, όσο και με άλλα είδη∙ διδάσκουν η μία στην άλλη χρήσιμες δεξιότητες∙ φροντίζουν τα μικρά τους και παίζουν. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, η κυρίαρχη αίσθηση στις φάλαινες δεν είναι η όραση, αλλά η ακοή. Το φως δεν φτάνει 200 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού, ενώ ο ήχος μπορεί να κινηθεί μακρύτερα και γρηγορότερα στο νερό απ’ ό,τι στον αέρα. Οι φάλαινες έχουν έναν μοναδικό λάρυγγα που τους επιτρέπει να παράγουν ήχους εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας, οι οποίοι μπορούν να διανύσουν τεράστιες αποστάσεις. Οι γαλάζιες φάλαινες, για παράδειγμα, εκπέμπουν συχνότητες μέχρι και 12,5 Hz, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως υπόηχοι και βρίσκονται κάτω από το κατώφλι της ανθρώπινης ακοής. Τα κητώδη έχουν εξελιχθεί πάνω από 50 εκατομμύρια χρόνια για να παράγουν και να ακούν μια ποικιλία πολύπλοκων ήχων.
Βασίζονται στους ήχους για να επικοινωνούν μεταξύ τους, να προσανατολίζονται, να βρίσκουν συντρόφους και τροφή, να υπερασπίζονται τις περιοχές και τους πόρους τους, και να αποφεύγουν τους θηρευτές. Oμάδες από διαφορετικά μέρη του ωκεανού έχουν τοπικές διαλέκτους, ενώ έχουν ακουστεί φάλαινες να μιμούνται τις διαλέκτους άλλων ομάδων. Τα «τραγούδια» της μεγαλόπτερης φάλαινας θεωρούνται από τα πιο πολύπλοκα στο ζωικό βασίλειο. Η πρώτη ηχογράφησή τους έγινε το 1952 από τον μηχανικό του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ Φρανκ Γουότλινγκτον. Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, ο θαλάσσιος βιολόγος Ρότζερ Πέιν παρατήρησε ότι οι ήχοι αυτοί ήταν οργανωμένοι σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Αυτό άλλαξε εντελώς την αντίληψή μας για τις φωνές των φαλαινών και προκάλεσε ένα ενδιαφέρον που θα οδηγούσε σε δεκαετίες έρευνας, φτάνοντας στα σημερινά επιτεύγματα του SETI και του CETI.
