Ζούμε σε μετα-ηρωικές κοινωνίες και στο ερώτημα του τίτλου λίγοι απαντούν «ναι» - Αλλά όταν ο πόλεμος πλησιάζει, τα πράγματα αλλάζουν
Πεσμένη με την κοιλιά στο έδαφος, σε ένα λασπώδες ολλανδικό δάσος, η Σαμπρίνα φαν ντεν Γκουρμπεργκ, ρίχνει βολές με ένα Colt c7. Η τριτοετής φοιτήτρια Ιατρικής συμμετέχει στο Dienjaar (Έτος Υπηρεσίας), ένα νέο πρόγραμμα που επιτρέπει στους νεαρούς Ολλανδούς να εγγραφούν για μια δοκιμαστική περίοδο διάρκειας ενός έτους στις ένοπλες δυνάμεις αντί για την κανονική τετραετή θητεία στράτευσης. Το πρόγραμμα είναι επιτυχημένο, προσελκύοντας τρεις αιτούντες για κάθε διαθέσιμη θέση, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να σχεδιάζει να αυξήσει 625 σε 1.000 ασκούμενους το επόμενο έτος, όπως αναφέρει σε εκτενές ρεπορτάζ του ο Economist. Θα πρέπει ωστόσο να γίνουν πολλά βήματα ακόμη για να ενισχυθούν οι ολλανδικές αμυντικές δυνάμεις, που σήμερα αριθμούν 49.000 στρατιώτες – μόλις το 1/5 των στρατιωτών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Πέρυσι, κατετάγησαν στον στρατό μόλις 3.600 Ολλανδοί έναντι προσδοκιών για 5.000 νέους στρατιώτες, παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει σήμερα τον μεγαλύτερο πόλεμο από το 1945. Δεν είναι μόνο η Ολλανδία που θέλει να ενισχύσει τον στρατό της. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες θέτουν παρόμοιους στόχους. Η Γερμανία θέλει να αυξήσει τις δυνάμεις της από τους 182.000 στρατιώτες σήμερα σε 203.000 έως το 2030 και η Γαλλία από τους 240.000 στους 275.000 στο ίδιο διάστημα. Η Πολωνία σκοπεύει να τους αυξήσει από 197.000 σε 220.000 έως τα τέλη του έτους και τελικά να φτάσει στους 300.000 στρατιώτες. «Το πρόβλημα είναι ότι οι σημερινοί προσανατολισμένοι στην καριέρα, ατομικιστές νέοι είναι απρόθυμοι να συμμετάσχουν. Και δεν είναι μόνο η Ευρώπη που δυσκολεύεται να στρατολογήσει νέους. Μέσα και γύρω από τα εστιακά σημεία συγκρούσεων του κόσμου, το ερώτημα πώς να φέρουμε περισσότερους ανθρώπους στον στρατό είναι ζωτικής σημασίας» σχολιάζει ο Economist.
Επιστροφή στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία;
Ορισμένες χώρες επανεξετάζουν μια παλιά λύση: υποχρεωτική στρατιωτική θητεία για όλους τους νέους (ή μόνο τους νέους άνδρες), συχνά για όσους τελειώνουν το σχολείο. Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου το 80% των χωρών είχαν κάποια μορφή υποχρεωτικής θητείας. Στα μέσα της δεκαετίας του 2010 το ποσοστό ήταν λίγο κάτω από το 40%. Η πρακτική έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων και πολλές χώρες συνέχισαν να βασίζονται σε αυτήν καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στη συνέχεια, οι δυνάμεις μαζικής στρατολόγησης αντικαταστάθηκαν ως επί το πλείστον από μικρότερες, επαγγελματίες εθελοντικές δυνάμεις. Από το 1995, 13 μέλη του ΟΟΣΑ έχουν καταργήσει τη στράτευση. Όλα εκτός από οκτώ από τα 32 μέλη του ΝΑΤΟ την έχουν επίσης καταργήσει. Όμως, χώρες όπως το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και η Ρωσία έχουν διπλασιάσει τους στρατούς τους.
Ρώσοι και Ουκρανοί δεν θέλουν άλλο πόλεμο
Η πιο επείγουσα συζήτηση γύρω από την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και την επιστράτευση γίνεται σε χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρή απειλή πολέμου ή βρίσκονται ήδη σε εμπόλεμη κατάσταση. Πάρτε για παράδειγμα την Ουκρανία. Πάνω από δύο χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας, χιλιάδες άντρες φεύγουν από τα σύνορα της χώρας ή κρύβονται για να αποφύγουν να τους επιδοθούν τα έγγραφα στρατολόγησης, αναφέρει ο Ecnomist. Στις 2 Απριλίου, η έλλειψη στρατευμάτων σήμαινε ότι η κυβέρνηση της Ουκρανίας αναγκάστηκε να μειώσει την ελάχιστη ηλικία στρατολόγησης από τα 27 στα 25. Η Ρωσία έχει επίσης προχωρήσει σε επιστράτευση, κινητοποιώντας αναγκαστικά εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες και ρίχνοντάς τους βίαια στην «κρεατομηχανή του πολέμου».
Σκέψεις για 3ετή θητεία στο Ισραήλ
Στο Ισραήλ τα στρατιωτικά καθήκοντα αποτελούν κεντρικό πυλώνα της ιθαγένειας. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, περίπου 300.000 Ισραηλινοί έσπευσαν να ενταχθούν στις ένοπλες δυνάμεις. Το Ισραήλ επιθυμεί να παρατείνει τη θητεία των ανδρών στρατεύσιμων σε τρία χρόνια (Οι γυναίκες υπηρετούν επί του παρόντος για 24 μήνες και οι νέοι άνδρες για 32 μήνες), αλλά και να επεκτείνει το όριο ηλικίας πρόσκλησης για τους εφέδρους στα 45 έτη. Ταυτόχρονα, η απαλλαγή των υπερορθόδοξων Εβραίων από τη στρατιωτική θητεία είναι αντικείμενο σκληρής πολιτικής αντιπαράθεσης.
Η περίπτωση Ταϊβάν και Νότιας Κορέας
Εν τω μεταξύ, στην Ασία, η Ταϊβάν θέλει να είναι προετοιμασμένη για έναν πιθανό πόλεμο με την Κίνα, καθώς οι σινοαμερικανικές εντάσεις επιμένουν. Η Ταϊβάν παρέτεινε τη στρατιωτική θητεία το 2022, από τέσσερις μήνες σε ένα χρόνο. Αλλά το νησί εξακολουθεί να έχει μόλις 169.000 ενεργούς στρατιώτες (η Κίνα έχει περίπου 2 εκατομμύρια). Η Νότια Κορέα προσπαθεί να κάνει πιο ελκυστική τη στρατιωτική θητεία, η οποία έως τώρα είχε τη φήμη βασανιστικής εμπειρίας. Η υπηρεσία έχει μειωθεί σε 18 μήνες, η αμοιβή έχει αυξηθεί και λοχίες που είχαν κατηγορηθεί για σαδιστική συμπεριφορά έχουν «καρατομηθεί». Η κυβέρνηση θέλει επίσης να στρατολογήσει περισσότερες γυναίκες (η στράτευση μόνο για άνδρες έχει τροφοδοτήσει την ανδρική δυσαρέσκεια και την αντιφεμινιστική πολιτική).
«Όχι, δεν είμαστε έτοιμοι να πολεμήσουμε»
Σε πολλά μέρη, οι στρατολόγοι των ενόπλων δυνάμεων δυσκολεύονται να απευθυνθούν στους νέους, των οποίων οι αξίες έχουν αλλάξει. Απεχθάνονται τη συμμετοχή στον πόλεμο, ακόμη και εάν πρόκειται για αμυντικό πόλεμο. Επί δεκαετίες το World Values Survey (wvs), ένα ακαδημαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα, θέτει σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο την ίδια ερώτηση: «Θα ήσασταν πρόθυμοι να πολεμήσετε για τη χώρα σας;» Στον πιο πρόσφατο γύρο της έρευνας, μεταξύ 2017 και 2022, μόλις το 36% των Ολλανδών 16 έως 29 ετών απάντησε «ναι». Οι στρατολόγοι προσπαθούν να να φέρουν στο προσκήνιο τη ρητορική του πατριωτισμού, της αυτοεκπλήρωσης και των κοινών αξιών. Το εμφατικό σύνθημα των ενόπλων δυνάμεων της Γερμανίας, της Bundeswehr, είναι Wir. Dienen. Deutschland. (Εμείς. Υπηρετούμε. Τη Γερμανία.) Διεξάγουν επίσης καμπάνιες με influencers στο TikTok και στο Instagram. Όμως δεν φαίνεται να είναι αρκετό για να πετύχουν τους στόχους τους. Αυτό είναι εν μέρει αναμενόμενο. Καθώς οι χώρες γίνονται πλουσιότερες, οι πολίτες τους τείνουν να γίνονται λιγότερο πρόθυμοι να θυσιαστούν για το έθνος.
Ζούμε σε μετα-ηρωικές κοινωνίες
Ο Herfried Münkler, Γερμανός πολιτικός επιστήμονας, χαρακτηρίζει τις δυτικές δημοκρατίες «μετα-ηρωικές» κοινωνίες, στις οποίες «η υψηλότερη αξία είναι η διατήρηση της ανθρώπινης ζωής» και η προσωπική ευημερία. Σίγουρα παίζει ρόλο η ιστορία. Η προθυμία για μάχη είναι χαμηλή στις χώρες που έχασαν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία). Στην Ισπανία και την Πορτογαλία, δεκαετίες στρατιωτικής δικτατορίας άφησαν επίσης πολλούς πολίτες καχύποπτους απέναντι στις ένοπλες δυνάμεις. Αλλά τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν όταν πλησιάζουν οι συγκρούσεις. Σύμφωνα με μελέτη των Wolfgang Wagner και Alexander Sorg του vu University στο Άμστερνταμ και Michal Onderco του Πανεπιστημίου Erasmus στο Ρότερνταμ, η εγγύτητα στον πόλεμο κάνει τους πολίτες πιο πρόθυμους να πολεμήσουν. Στην Ευρώπη, αυτό εξηγεί γιατί οι χώρες κοντά στη Ρωσία είναι πιο «ετοιμοπόλεμες». Εκτός από την αλλαγή των αξιών, οι στρατολόγοι αντιμετωπίζουν ένα οικονομικό εμπόδιο: οι νέοι έχουν επί του παρόντος πολλούς εργοδότες που υποβάλλουν προσφορές για τις υπηρεσίες τους.
Στις περισσότερες πλούσιες χώρες, η Generation Z έχει τις δικές της θέσεις εργασίας. Η ανεργία μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15 έως 24 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν 14,5% πέρυσι, από 22,4% το 2015. Στη Γερμανία ήταν μόλις 5,8%. Σε περιόδους με τόσο ισχυρή αγορά εργασίας, οι ένοπλες δυνάμεις δυσκολεύονται να ανταγωνιστούν τον ιδιωτικό τομέα.
Οι χώρες όπου οι νέοι αισθάνονται έτοιμοι να θυσιαστούν για την πατρίδα
Σε ορισμένες πλούσιες χώρες, ωστόσο, η προθυμία των νέων να πολεμήσουν παραμένει υψηλή. Στη Γαλλία το ποσοστό είναι 58% σύμφωνα με την έρευνα του wvs. Τα ποσοστά είναι ακόμη υψηλότερα στη Σιγκαπούρη, την Ταϊβάν και τη Νότια Κορέα. Στη Δανία, τη Φινλανδία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία, τέσσερις από τις πιο πλούσιες και πιο ειρηνικές χώρες στον κόσμο, τα δύο τρίτα ή περισσότεροι των πολιτών δηλώνουν πρόθυμοι να πολεμήσουν. (Όλες είναι κοντά στη Ρωσία και έχουν υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στους νέους).
Εικόνες αρχείου από Unsplash.com
