Βαριές κατηγορίες κατά του ελληνικού Λιμενικού Σώματος εξαπολύει έρευνα του BBC για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι μετανάστες που επιχειρούν να φτάσουν στην Ελλάδα και να ζητήσουν άσυλο. Επικαλούμενο μαρτυρίες διασωθέντων, το ρεπορτάζ που είναι σήμερα πρωτοσέλιδο στην ιστοσελίδα του βρετανικού Μέσου, αναφέρει πως «το ελληνικό λιμενικό πετάει μετανάστες στη θάλασσα για να πεθάνουν». «Η ελληνική ακτοφυλακή έχει προκαλέσει το θάνατο δεκάδων μεταναστών στη Μεσόγειο σε διάστημα τριών ετών, λένε αυτόπτες μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένων εννέα που πετάχτηκαν εσκεμμένα στο νερό», ξεκινά το ρεπορτάζ και συνεχίζει: «Οι εννέα είναι μεταξύ των περισσότερων από 40 ανθρώπων που φέρεται να έχασαν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα της αναγκαστικής απομάκρυνσης (σ.σ. το λεγόμενο push back) από τα ελληνικά χωρικά ύδατα ή της επαναφοράς τους στη θάλασσα αφού είχαν φτάσει στα ελληνικά νησιά, σύμφωνα με ανάλυση του BBC». «Η ελληνική ακτοφυλακή είπε στην έρευνά μας ότι απορρίπτει κατηγορηματικά όλες τις κατηγορίες για παράνομες δραστηριότητες», επισημαίνει εισαγωγικά το ρεπορτάζ.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει κατηγορηθεί εδώ και καιρό για αναγκαστικές επιστροφές – ωθώντας μετανάστες πίσω προς την Τουρκία, από όπου ξεκινούν, κάτι που είναι παράνομο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Όμως, το BBC για πρώτη φορά κατέγραψε τον αριθμό τέτοιων περιστατικών κατά τα οποία προκλήθηκαν θάνατοι, ως αποτέλεσμα των ενεργειών της ελληνικής ακτοφυλακής. Τα 15 περιστατικά που ανέλυσε το BBC συνέβησαν από τον Μάιο του 2020 έως τον Μάιο του 2023 και είχαν ως αποτέλεσμα 43 θανάτους. Οι αρχικές πηγές του Μέσου ήταν κυρίως τοπικά μέσα ενημέρωσης, ΜΚΟ και η τουρκική ακτοφυλακή. Η επαλήθευση των γεγονότων ήταν εξαιρετικά δύσκολη, επισημαίνει το BBC, εξηγώντας πως οι μάρτυρες συχνά εξαφανίζονται ή φοβούνται πολύ να μιλήσουν. «Αλλά σε τέσσερις από αυτές τις περιπτώσεις καταφέραμε να επιβεβαιώσουμε τα γεγονότα, μιλώντας με αυτόπτες μάρτυρες», τονίζει το ρεπορτάζ.
Η έρευνα του BBC αποτελεί μέρος του ντοκιμαντέρ «Dead Calm: Killing in the Med» και διαπίστωσε ένα σαφές μοτίβο: Σε πέντε από τα περιστατικά, μετανάστες είπαν ότι πετάχτηκαν απευθείας στη θάλασσα από τις ελληνικές αρχές. Σε τέσσερις από αυτές τις περιπτώσεις εξήγησαν πως είχαν ήδη αποβιβαστεί σε ελληνικά νησιά αλλά κυνηγήθηκαν από τις αρχές. Σε πολλά άλλα περιστατικά, μετανάστες είπαν ότι τους είχαν βάλει σε φουσκωτές σχεδίες χωρίς μηχανή, οι οποίες στη συνέχεια ξεφούσκωσαν καθώς φαινόταν ότι είχαν τρυπηθεί.
Με απήγαγαν, με χτύπησαν και με πέταξαν στη θάλασσα χωρίς καν σωσίβιο, καταγγέλλει μετανάστης
Μία από τις πιο ανατριχιαστικές μαρτυρίες δόθηκε από έναν Καμερουνέζο, ο οποίος λέει ότι κυνηγήθηκε από τις ελληνικές αρχές αφού είχε φτάσει στο νησί της Σάμου, τον Σεπτέμβριο του 2021. «Όπως όλα τα άτομα που πήραμε συνέντευξη, είπε ότι σχεδίαζε να εγγραφεί σε ελληνικό έδαφος ως αιτών άσυλο», επισημαίνει το BBC και παραθέτει τη μαρτυρία του μετανάστη: «Μόλις είχαμε αγκυροβολήσει και η αστυνομία ήρθε από πίσω μας», μας είπε. «Ήταν δύο αστυνομικοί ντυμένοι στα μαύρα και άλλοι τρεις με πολιτικά ρούχα. Ήταν μασκοφόροι, έβλεπες μόνο τα μάτια τους». Αυτός και άλλοι δύο – ένας άλλος από το Καμερούν και ένας άνδρας από την Ακτή Ελεφαντοστού – μεταφέρθηκαν σε σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής, είπε, όπου τα γεγονότα πήραν τρομακτική τροπή.
«Ξεκίνησαν με τον [άλλο] Καμερουνέζο. Τον πέταξαν στο νερό. Ο άνδρας από την Ακτή Ελεφαντοστού είπε: «Σώσε με, δεν θέλω να πεθάνω… και τελικά μόνο το χέρι του ήταν πάνω από το νερό και το σώμα του κάτω. «Σιγά-σιγά το χέρι του γλίστρησε από κάτω και το νερό τον τύλιξε». Ο συνεντευξιαζόμενος λέει ότι οι απαγωγείς του, τον χτύπησαν. «Οι γροθιές έπεφταν βροχή στο κεφάλι μου. Ήταν σαν να γρονθοκοπούσαν ένα ζώο». Και μετά λέει ότι τον έσπρωξαν κι αυτόν στο νερό – χωρίς σωσίβιο. Ο ίδιος κατόρθωσε να κολυμπήσει μέχρι την ακτή, αλλά τα πτώματα των άλλων δύο – τα ονόματα των οποίων ήταν Sidy Keita και Didier Martial Kouamou Nana – ανασύρθηκαν στην τουρκική ακτογραμμή. Οι δικηγόροι του επιζώντος ζητούν από τις ελληνικές αρχές να ανοίξουν υπόθεση διπλής δολοφονίας.
«Μου έδεσαν τα χέρια και με πέταξαν στη θάλασσα»
Ένας άλλος άνδρας, από τη Σομαλία, είπε στο BBC πώς τον Μάρτιο του 2021 συνελήφθη από τον ελληνικό στρατό κατά την άφιξή του στο νησί της Χίου, ο οποίος στη συνέχεια τον παρέδωσε στο λιμενικό. Ο ίδιος είπε ότι το λιμενικό τού έδεσε τα χέρια πίσω από την πλάτη και τον πέταξε στη θάλασσα: «Με πέταξαν δεμένο στη μέση της θάλασσας. Ήθελαν να πεθάνω», είπε. Εξήγησε ότι κατάφερε να επιβιώσει επιπλέοντας με την πλάτη του, πριν μπορέσει να ελευθερώσει τα χέρια του. Η θάλασσα όμως ήταν ταραγμένη και τρεις από όσους είχαν πεταχτεί μαζί του στο νερό, πέθαναν. Ο συνεντευξιαζόμενος έφτασε στην ακτή, όπου τελικά εντοπίστηκε από την τουρκική ακτοφυλακή.
«Μας άκουσαν όλους να ουρλιάζουμε, και παρόλα αυτά μας άφησαν»
«Στο περιστατικό με τις μεγαλύτερες απώλειες ζωών -τον Σεπτέμβριο του 2022- ένα σκάφος που μετέφερε 85 μετανάστες αντιμετώπισε προβλήματα κοντά στο ελληνικό νησί της Ρόδου όταν κόπηκε η μηχανή του» αναφέρει το BBC και παραθέτει τη μαρτυρία του Μοχάμεντ, από τη Συρία. Οι μετανάστες κάλεσαν το λιμενικό για βοήθεια – όμως εκείνοι τους φόρτωσαν σε μια βάρκα, τους επέστρεψαν στα τουρκικά ύδατα και τους έβαλαν σε σωσίβιες λέμβους. Ο Μοχάμεντ λέει ότι στη σχεδία που δόθηκε στον ίδιο και την οικογένειά του δεν είχε κλείσει σωστά η βαλβίδα: «Αρχίσαμε αμέσως να βυθιζόμαστε, το είδαν… Μας άκουσαν όλους να ουρλιάζουμε, και παρόλα αυτά μας άφησαν», είπε στο BBC. «Το πρώτο παιδί που πέθανε ήταν ο γιος του ξαδέρφου μου… Μετά το ένα μετά το άλλο. Ένα άλλο παιδί, ένα άλλο παιδί, μετά ο ίδιος ο ξάδερφός μου εξαφανίστηκε. Μέχρι το πρωί επτά ή οκτώ παιδιά είχαν πεθάνει». «Τα παιδιά μου είχαν πεθάνει μέχρι το πρωί… ακριβώς πριν φτάσει η τουρκική ακτοφυλακή», συνεχίζει τη συγκλονιστική του διήγηση.
Καταγγελίες και από ακτιβιστές
«Η ελληνική νομοθεσία επιτρέπει σε όλους τους μετανάστες που ζητούν άσυλο να καταθέσουν την αίτησή τους σε πολλά από τα νησιά σε ειδικά κέντρα καταγραφής. Αλλά οι συνεντευξιαζόμενοι του ρεπορτάζ του BBC – με τους οποίους επικοινωνήσαμε με τη βοήθεια του οργανισμού υποστήριξης μεταναστών Consolidated Rescue Group – είπαν ότι συνελήφθησαν πριν προλάβουν να φτάσουν σε αυτά τα κέντρα. Είπαν ότι αυτοί οι άνδρες προφανώς λειτουργούσαν κρυφά – χωρίς να είναι ένστολοι και συχνά ήταν μασκοφόροι», επισημαίνει το ρεπορτάζ και συνεχίζει:
«Υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ισχυρίζονται ότι χιλιάδες άνθρωποι που ζητούν άσυλο στην Ευρώπη αναγκάστηκαν παράνομα να επιστρέψουν από την Ελλάδα στην Τουρκία και τους αρνήθηκαν το δικαίωμα να ζητήσουν άσυλο, το οποίο κατοχυρώνεται στο διεθνές και ενωσιακό δίκαιο. Ο Αυστριακός ακτιβιστής Fayad Mulla είπε ότι ανακάλυψε μόνος του πόσο μυστικές φαίνονται να είναι τέτοιες επιχειρήσεις τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους, στο ελληνικό νησί της Λέσβου». Ο Αυστριακός καταγγέλλει στο ρεπορτάζ πως καθώς πήγαινε προς ένα σημείο του νησιού για να ερευνήσει μια τέτοια πληροφορία, τον σταμάτησε ένας άνδρας με κουκούλα – ο οποίος αργότερα αποκαλύφθηκε ότι εργαζόταν στην αστυνομία. Είπε ότι η αστυνομία προσπάθησε στη συνέχεια να διαγράψει το βίντεο που τον σταμάτησαν από την κάμερά του και να του απαγγελθούν κατηγορίες για αντίσταση κατά της αρχής. Τελικά, δεν έγινε καμία περαιτέρω ενέργεια.
Δύο μήνες αργότερα, σε ένα παρόμοιο μέρος, ο ίδιος κατάφερε να κινηματογραφήσει μια αναγκαστική επιστροφή, που δημοσιεύτηκε και στους New York Times. Μια ομάδα που περιελάμβανε γυναίκες και μωρά ξεφορτώθηκε από το πίσω μέρος ενός φορτηγού και οδηγήθηκε σε μια προβλήτα σε μια μικρή βάρκα. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε ένα σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής πιο μακριά από την ακτογραμμή, στη θάλασσα και στη συνέχεια τοποθετήθηκαν σε μια λέμβο, όπου τους άφησαν να παρασυρθούν.
Δείξαμε αυτό το υλικό – το οποίο έχει επαληθεύσει το BBC – στον Δημήτρη Μπαλτάκο, πρώην επικεφαλής των ειδικών επιχειρήσεων της ελληνικής ακτοφυλακής. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, αρνήθηκε να κάνει εικασίες για το τι έδειχναν τα πλάνα – έχοντας αρνηθεί, νωρίτερα στη συνομιλία μας, ότι η ελληνική ακτοφυλακή θα κληθεί ποτέ να κάνει οτιδήποτε παράνομο. Αλλά σε ένα διάλειμμα, καταγράφηκε να λέει σε κάποιον εκτός πλάνου στα ελληνικά: «Δεν τους είπα πολλά, σωστά; Είναι πολύ ξεκάθαρο, έτσι δεν είναι; Δεν είναι πυρηνική φυσική. Δεν ξέρω γιατί το έκαναν με το φως της ημέρας… Είναι… προφανώς παράνομο. Είναι διεθνές έγκλημα». Το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής της Ελλάδας είπε στο BBC ότι το βίντεο διερευνάται επί του παρόντος από την ανεξάρτητη Εθνική Αρχή Διαφάνειας της χώρας.
Μια ερευνήτρια δημοσιογράφος με την οποία μίλησαν οι δημοσιογράφοι από το νησί της Σάμου εξήγησε ότι άρχισε να συνομιλεί με ένα μέλος των ελληνικών ειδικών δυνάμεων μέσω της εφαρμογής γνωριμιών Tinder. Όταν της τηλεφώνησε από αυτό που περιέγραψε ως «πολεμικό πλοίο», η Ρόμι βαν Μπάαρσεν τον ρώτησε περισσότερα για τη δουλειά του – και τι συμβαίνει όταν οι δυνάμεις του εντοπίζουν μια βάρκα με πρόσφυγες. Απάντησε ότι «τους διώχνουμε πίσω» και είπε ότι τέτοιες εντολές είχαν «από τον υπουργό», προσθέτοντας ότι θα τιμωρούνταν αν δεν σταματούσαν με αυτόν τον τρόπο ένα σκάφος με μετανάστες.
«Η Ελλάδα πάντα αρνιόταν ότι γίνονται τα λεγόμενα ‘push back’», λέει το BBC και συνεχίζει: «Η Ελλάδα είναι η είσοδος στην Ευρώπη για πολλούς μετανάστες. Πέρυσι, καταγράφηκαν 263.048 θαλάσσιες αφίξεις στην Ευρώπη, με την Ελλάδα να δέχεται 41.561 (16%) από αυτές. Η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την ΕΕ το 2016 για να σταματήσει τη διέλευση μεταναστών και προσφύγων στην Ελλάδα, αλλά είπε το 2020 ότι δεν μπορούσε πλέον να την επιβάλει. Καταθέσαμε τα ευρήματα της έρευνάς μας στην ελληνική ακτοφυλακή. Απάντησαν ότι το προσωπικό τους εργάστηκε “ακαταπόνητα με τον μέγιστο επαγγελματισμό, έντονο αίσθημα ευθύνης και σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή και τα θεμελιώδη δικαιώματα”, προσθέτοντας ότι είναι “σε πλήρη συμμόρφωση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας”». Το ελληνικό λιμενικό είπε ακόμα στο BBC: «Να επισημανθεί ότι από το 2015 έως το 2024, η Ελληνική Ακτοφυλακή έχει διασώσει 250.834 πρόσφυγες/μετανάστες σε 6.161 περιστατικά στη θάλασσα. Η άψογη εκτέλεση αυτής της ευγενούς αποστολής έχει αναγνωριστεί θετικά από τη διεθνή κοινότητα».
Το ρεπορτάζ κλείνει με αναφορά στο ναυάγιο της Πύλου: «Η ελληνική ακτοφυλακή έχει στο παρελθόν επικριθεί για τον ρόλο της στο μεγαλύτερο ναυάγιο μεταναστών στη Μεσόγειο εδώ και μια δεκαετία. Περισσότεροι από 600 άνθρωποι εκφράζονται φόβοι ότι έχασαν τη ζωή τους μετά τη βύθιση του Adriana στην οριοθετημένη περιοχή διάσωσης της Ελλάδας τον περασμένο Ιούνιο. Οι Έλληνες αξιωματούχοι επέμειναν ότι το σκάφος δεν αντιμετώπιζε προβλήματα και ήταν καθ’ οδόν προς την Ιταλία με ασφάλεια και έτσι η ακτοφυλακή δεν επιχείρησε διάσωση».
Με πληροφορίες από BBC