Πριν από την εισβολή της Ρωσίας, οι ξένοι τουρίστες συνέρρεαν στην Ουκρανία για να δουν το Τσερνόμπιλ, τον πυρηνικό σταθμό παραγωγής ενέργειας που πέρασε στην ιστορία με το καταστροφικό ατύχημα του 1986. Ιδιαίτερα μετά την προβολή της σειράς του HBO «Chernobyl» του 2019, αριθμός ρεκόρ τουριστών κατέκλυσε τη ζώνη αποκλεισμού γύρω από την εγκαταλελειμμένη πόλη Πριπιάτ, η οποία φιλοξενούσε τους εργαζόμενους του εργοστασίου. Οι εκτιμήσεις έκαναν λόγο για έως και ένα εκατομμύριο τουρίστες ετησίως στη χώρα, μέχρι το 2025. Τότε ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία και όλα άλλαξαν. Η Ρωσία επιτέθηκε με το Τσερνόμπιλ να γίνεται για λίγο η πρώτη γραμμή του μετώπου, καθώς τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν τη ζώνη αποκλεισμού, κατέστρεψαν υποδομές και έσκαψαν χαρακώματα στο ραδιενεργό χώμα του διαβόητου Κόκκινου Δάσους, όπου τα μολυσμένα δέντρα πήραν το χρώμα της σκουριάς. Η περιοχή έχει πλέον αποκατασταθεί, αλλά οι μάχες συνεχίζονται κατά μήκος των γραμμών του μετώπου. Κατά κύριο λόγο, μόνο επίσημες αντιπροσωπείες και στρατιωτικό προσωπικό έχουν επί του παρόντος πρόσβαση στη ζώνη αποκλεισμού. Και ενώ οι μάχες μαίνονται στα νότια, ανατολικά και βόρεια της Ουκρανίας, τα νωπά σημάδια των καταστροφών του πολέμου έχουν φέρει ένα νέο είδος τουρισμού.
Ξεναγήσεις με τη συμμετοχή κατοίκων
Η Χορένκα, ένα προάστιο βορειοδυτικά του Κιέβου, είναι γεμάτη από έρημες γκρίζες πολυκατοικίες με σπασμένα παράθυρα και ζημιές από ρωσικές οβίδες. Σήμερα είναι ένας από τους σταθμούς των περιηγήσεων στις πόλεις της περιοχής του Κιέβου που δείχνουν στους επισκέπτες την καταστροφή και τη φρίκη του πολέμου, με τη συμμετοχή των κατοίκων που τις έζησαν από κοντά. «Ήμασταν πολύ αντίθετοι σε τέτοιες περιηγήσεις τον πρώτο χρόνο της αποκατάστασης», δηλώνει στο CNNi η Mariana Oleskiv, επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Τουριστικής Ανάπτυξης της Ουκρανίας. «Ήταν μια τραυματική εμπειρία για όλους τους κατοίκους. Αλλά τώρα είναι έτοιμοι να μιλήσουν στον κόσμο για τον ηρωισμό των Ουκρανών και τα εγκλήματα των Ρώσων», λέει.
Μεταξύ αυτών που έχουν πάει σε τέτοιες περιηγήσεις είναι μέλη διεθνών οργανισμών, εθελοντές, διπλωμάτες, άνθρωποι που συμμετέχουν στις προσπάθειες ανοικοδόμησης και οποιοσδήποτε θέλει να δει τι εκτυλίχθηκε εκεί.
Ο Jean-Baptiste Laborde, ένας Γάλλος φοιτητής από το Μπορντό, ακολουθεί τη διαδρομή συνοδευόμενος από τον Svitozar Moiseiv, ξεναγό και συνιδρυτή μιας ταξιδιωτικής εταιρείας που οργανώνει τις περιηγήσεις. «Παρακολουθώ τα γεγονότα από την αρχή του πολέμου», λέει ο Laborde. «Ήθελα να δω με τα μάτια μου τι συνέβη εκεί, τις καταστροφές, τη ρωσική κατοχή».
Στέκονται στην είσοδο μιας ερειπωμένης πολυκατοικίας, με τα σωθικά της εκτεθειμένα από τους βομβαρδισμούς, και ο Moiseiv διηγείται τι έγινε όταν οι Ρώσοι στρατιώτες έφτασαν εκεί στις 24 Φεβρουαρίου του 2022. Περιγράφει τι συνέβη στις κοντινές πόλεις Μπούτσα, Ιρπίν και Μποροντιάνκα. Ο συνταξιούχος Ivan Bilotserkivets, πρώην κάτοικος της πολυκατοικίας, συμμετέχει στη συζήτηση. «Σε γενικές γραμμές, έχω θετική άποψη για το γεγονός ότι άνθρωποι από όλο τον κόσμο έρχονται να δουν το σπίτι μας και τις συνέπειες του πολέμου», λέει. Ο ίδιος έχει μιλήσει με πολλούς από τους επισκέπτες. «Έρχονται και ρωτούν: “πείτε μου τι συνέβη εδώ και πώς”. Φυσικά, μοιράζομαι την εμπειρία μας. Έχουν έρθει άνθρωποι από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βραζιλία, την Πορτογαλία, από πολλές χώρες».
Περιήγηση στην Μπούτσα
«Τώρα οδηγούμε κατά μήκος της οδού Γιαμπλούνσκα, όπου σκοτώθηκαν περισσότεροι από 70 άμαχοι. Θα σταματήσουμε στο μνημείο για τις εκτελέσεις νεαρών ανδρών. Από ψυχολογική άποψη, πρόκειται για μια δύσκολη διαδικασία», λέει ο Moiseiv καθώς η ξενάγηση φτάνει στην Μπούτσα, μια πόλη που έχει γίνει σύμβολο των ρωσικών θηριωδιών γύρω από το Κίεβο. Ανάμεσα στις τοποθεσίες της ξενάγησης είναι και η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, όπου περισσότερα από 100 πτώματα αμάχων θάφτηκαν σε έναν ομαδικό τάφο και στη συνέχεια εκταφιάστηκαν μετά την απελευθέρωση της πόλης. Τώρα υπάρχει ένα μνημείο στον τάφο, με φρέσκα λουλούδια κοντά σε ορισμένα από τα ονόματα, καθώς οι συγγενείς των θυμάτων έρχονται να τιμήσουν τη μνήμη των αγαπημένων τους προσώπων. Ο Laborde σταματά και διαβάζει τα ονόματα.
Η επιστροφή του τουρισμού
Η Yulia Bevzenko διεξάγει επίσης ξεναγήσεις στο Κίεβο για Ουκρανούς και ξένους εδώ και 10 χρόνια. Μεταξύ των πελατών της από την έναρξη του πολέμου ήταν διάσημοι αστέρες και σκηνοθέτες του κινηματογράφου (όπως ο Σον Πεν), πολιτικοί, ξένοι πρεσβευτές και εθελοντές. Πριν από την έναρξη του πολέμου, πραγματοποιούσε περίπου τέσσερις ξεναγήσεις την εβδομάδα. Το 2022, έκανε τέσσερις ή πέντε ξεναγήσεις στα αγγλικά κατά τη διάρκεια ολόκληρου του έτους, και οι επισκέπτες δεν ήταν τουρίστες με την πραγματική έννοια του όρου. «Οι πελάτες μου κατά τη διάρκεια του πολέμου πλήρους κλίμακας, ήταν άνθρωποι που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν τουρίστες, επειδή ήταν εκπρόσωποι εταιρειών που έρχονταν να βοηθήσουν την Ουκρανία, δεν είχαν έρθει για τουρισμό», λέει.
Και ο ξεναγός Moiseiv συμφωνεί ο αμιγής τουρισμός ήταν σχεδόν ανύπαρκτος μετά την έναρξη του πολέμου, αλλά το 2023 περίπου 100 άτομα επισκέφθηκαν μαζί του την Μπούτσα. Ενώ πολλές χώρες έχουν εκδώσει προειδοποιήσεις για τα ταξίδια στην Ουκρανία, επισκέπτες συνεχίζουν να περνούν τα σύνορα της χώρας για να δουν από κοντά τα σημάδια του πολέμου. Και με το βλέμμα στραμμένο στο μεταπολεμικό μέλλον, η επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Τουριστικής Ανάπτυξης Mariana Oleskiv, ελπίζει ότι οι τουρίστες θα μπορέσουν μια μέρα να επιστρέψουν και στο Τσερνόμπιλ. Αλλά, αυτή τη φορά η ταξιδιωτική εμπειρία θα περιλαμβάνει και όσα έγιναν εκεί μετά τη ρωσική εισβολή, όπως τα χαρακώματα που οι Ρώσοι έσκαψαν στο μολυσμένο έδαφος.
