Η Φωνή της Σιωπής

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Από τα μικροπράγματα καταλαβαίνουμε τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Στα μεγάλα είναι πιο προσεκτικός και κρύβεται.

Άρθουρ Σοπενχάουερ

Έχει συμβεί σε όλους μας αρκετές φορές. Μπαίνοντας σε ένα κατάστημα ή μια υπηρεσία να πούμε πρώτα – ως οφείλουμε άλλωστε – μια καλημέρα, πριν ζητήσουμε αυτό που θέλουμε. Κι ο υπεύθυνος, αντί να μας ανταποδώσει τον χαιρετισμό, να ρωτάει κατ’ ευθείαν τι θέλουμε, πολλές φορές μάλιστα χωρίς καν να αφήσει το κινητό από το χέρι του σαν να θέλει να συνεχίσει την κουβέντα από την οποία… με θράσος τον διακόψαμε. Πώς νιώθουμε τότε; Μας ενοχλεί αυτή η συμπεριφορά; Αντιδρούμε με κάποιον τρόπο; Ή το προσπερνάμε, ως μια ξεπερασμένη και αναχρονιστική ευγένεια που δεν έχει θέση στην εποχή μας; Κάποιοι από όσους γνωρίζω, πολλοί λίγοι είναι η αλήθεια, αντιδρούν, είτε επαναλαμβάνοντας ευγενικά τον χαιρετισμό πιο έντονα, είτε, αν πρόκειται για κατάστημα ή ιδιωτική υπηρεσία, βρίσκοντας κάποια πρόφαση να αποχωρήσουν, ευχαριστώντας τον υπεύθυνο για τον χρόνο που διέθεσε.

Όταν όμως από τα άτομα που βρίσκονται στον ίδιο εργασιακό χώρο, κάποιος συνάδελφος ή ακόμα και ο ίδιος ο προϊστάμενος, αρνείται επιδεικτικά να χαιρετήσει έναν υφιστάμενό του, τότε ο εργοδότης αυτός παραβιάζει το Εργατικό Δίκαιο, σύμφωνα για την ώρα τουλάχιστον, με την νομοθεσία της Βρετανίας. Η Nadine Hanson χαιρέτησε το αφεντικό της τρεις φορές όταν έφτασε στην δουλειά της. Εκείνος σκόπιμα την αγνόησε και δεν της απάντησε ποτέ… Η κ. Hanson έκανε εναντίον του αγωγή γι’ αυτή του την συμπεριφορά και… την κέρδισε! Η δικαστής έκρινε την συμπεριφορά του αφεντικού παράλογη, που μπορεί μάλιστα να υπονομεύσει και την εμπιστοσύνη, επηρεάζοντας αρνητικά και την παραγωγικότητά της. Αν και από μόνη της δεν αποτελεί θεμελιώδη παραβίαση, ήταν ικανή να συμβάλλει σε μια τέτοια παραβίαση, συμπλήρωσε η δικαστής Sarah Davies.

Χαρακτηρίζουμε πάντα ως απαράδεκτη ή κακή την συμπεριφορά κάποιου, όταν αυτός εκφράζεται ή αντιδρά με λεκτικές επιθέσεις, απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, έντονες χειρονομίες ακόμη και με εκφράσεις που κάποτε ήταν ταμπού και τώρα έχουν καθιερωθεί όχι μόνο στον προφορικό αλλά και στον γραπτό λόγο, έστω και με διακεκομμένες λέξεις. Συμπεριφορές που μπορούμε να καταγγείλουμε όταν απευθύνονται σε εμάς και να δικαιωθούμε… Αλλά για πολλούς λόγους, αυτό δεν μπορούν να το κάνουν οι εργαζόμενοι.

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις με τις οποίες σίγουρα οι περισσότεροι από εμάς έχουμε έρθει αντιμέτωποι στην κοινωνική και προσωπική μας ζωή, όπου πολλοί συνάνθρωποί μας εκδηλώνουν επιθετικά ή αρνητικά συναισθήματα, την περιφρόνησή τους, την αποστροφή τους προς κάποιον, με έναν τρόπο ώστε να στείλουν το μήνυμά τους χωρίς ο αποδέκτης να έχει την δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή έστω να δώσει ή να ζητήσει εξηγήσεις για τους λόγους που έχασε την εκτίμηση κάποιου. Αυτός ο τρόπος είναι η σιωπή. Μια σιωπή που πολλές φορές έχει “φωνή” πιο εκκωφαντική κι από τις χειρότερες λεκτικές επιθέσεις.

Ακόμη όμως και σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως στον εργασιακό χώρο όπου η συνύπαρξη πολλών ατόμων είναι αναπόφευκτη, συμπεριφορές συμπεριλαμβανομένης και της σιωπής που υπονοούν περιφρόνηση προς κάποιον άλλον, ακόμη κι αν προέρχονται απ’ τον ίδιο τον προϊστάμενο θα πρέπει να επισημαίνονται, να μην σέρνονται. Γιατί έτσι διαβρώνουν τις εργασιακές σχέσεις, με ευθύνη του προϊσταμένου ο οποίος χάνει σιγά σιγά το κύρος του. Βέβαια, ένας χαιρετισμός, μια καλημέρα, ακόμη κι αν ειπωθεί μπορεί να στείλει εξ ίσου παρόμοια απαξιωτικά μηνύματα στον αποδέκτη. Ο τόνος και το χρώμα της φωνής, το βλέμμα, οι κινήσεις, η στάση του σώματος αποκωδικοποιούν τα πραγματικά μας αισθήματα για εκείνον στον οποίο απευθυνόμαστε.

Όσο κι αν προσπαθήσουμε να εξωραΐσουμε την συμπεριφορά μας για να κερδίσουμε την εκτίμηση, την αγάπη ακόμα και τον έρωτα, όσο κι αν προσπαθούμε μιλώντας ακατάπαυστα για τον εαυτό μας προκειμένου να προβάλλουμε το ηθικό μας προφίλ, τελικά αυτό που πραγματικά είμαστε και που ίσως να μην το κατανοούμε και εμείς οι  ίδιοι, αναδεικνύεται ξεκάθαρα. Η γλώσσα της σιωπής, η φωνή της σιωπής, είναι πιο αληθινή από τη γλώσσα την προφορική, από τη γλώσσα του στόματος. Επειδή έτσι κι’ αλλιώς, είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο, είτε το θέλουμε είτε όχι επικοινωνούμε μεταξύ μας, αν δεν μπορούμε να απωθήσουμε στο βάθος του υποσυνείδητού μας όλες αυτές τις ‘ανθρώπινες’ αδυναμίες που κάνουν την επικοινωνία μας βαρετή κι αφόρητη, ας δώσουμε βαρύτητα στο τεχνικό μέρος της συμπεριφοράς μας, κάτι καθαρά πρακτικό και πολύ εύκολο.

Έτσι, για να γίνεται η επικοινωνία μας αισθητικά πιο όμορφη. Η καλημέρα για παράδειγμα, δεν είναι ένδειξη ιδιαίτερου σεβασμού και εκτίμησης προς κάποιον, αλλά υποχρέωση. Υποχρέωση είναι, όταν μας ζητάει κάποιος μια πληροφορία, να σταματήσουμε αυτό που κάνουμε και να εστιάσουμε την προσοχή μας πάνω του, κοιτώντας τον στα μάτια, στο στόμα, ώστε να τον κατανοήσουμε πιο εύκολα και πιο σύντομα. Το ίδιο και εμείς, όταν ζητάμε μια πληροφορία από έναν συνάδελφό μας ή ακόμη κι απ’ τον προϊστάμενό μας, πρέπει να ζητάμε την συγκατάθεσή τους να τους διακόψουμε για κάτι που θέλουμε. Η ευγένεια και οι καλοί τρόποι κάνουν ευχάριστο το εργασιακό περιβάλλον και επιδρούν καταλυτικά και σε εμάς τους ίδιους. Σιγά σιγά μας γίνονται τρόπος  ζωής και μόνιμης συμπεριφοράς και μας λυτρώνουν απ’ όλα εκείνα που τα απενοχοποιούμε ως ‘ανθρώπινα’, απόρροια δήθεν της κρίσης, του εγκλεισμού… της ακρίβειας.