Γράφει η Ευτυχία Παπούλια
Κοινωνιολόγος
Ο πόνος έχει τη δική του ματαιοδοξία. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι υποφέρουμε περισσότερο από τους άλλους.
Anne Barratin, Γαλλίδα γνωμικογράφος
Είχα διαβάσει πριν χρόνια, σε ένα αφιέρωμα για τον Στέλιο Καζαντζίδη λίγο μετά τον θάνατό του, για ένα περιστατικό από την ζωή του στον Άγιο Κωνσταντίνο όπου είχε το εξοχικό του και το επισκέπτονταν συχνά, γιατί είχε πάθος με το ψάρεμα. Αρνούμενος πολλές φορές μάλιστα προτάσεις για καλλιτεχνικές εμφανίσεις, από τις οποίες θα κέρδιζε… διόλου ευκαταφρόνητα ποσά. Κάποια στιγμή, εκεί που καθόταν σε ένα βραχάκι με το καλάμι του σε ετοιμότητα αλλά και την αγωνία στο πρόσωπό του που δεν τσιμπούσε το ψάρι, τον πλησίασε ένας φίλος από την περιοχή. –
“Βρε Στέλιο, τι κάθεσαι εδώ πέρα και δεν πας κάτω στην Αθήνα να τραγουδήσεις μερικές ώρες και να πάρεις καμμιά διακοσαριά χιλιάρικα…” (είχαμε δραχμή τότε ). “Δεν μου λες”, του απάντησε ο Στέλιος, “… αν με αυτά τα διακόσια χιλιάρικα κάνω αυτό το ψάρι που τριγυρίζει εδώ και αρκετή ώρα να τσιμπήσει, τότε ναι, ευχαρίστως θα πήγαινα… αλλιώς, μόνο για τα χιλιάρικα, δεν πάω”. Ήθελε με αυτόν τον τρόπο, να δείξει την περιφρόνησή του για το χρήμα και πως αυτές τις μικρές απολαύσεις της ζωής, όπως το ψάρεμα, δεν μπορείς να τις ανταλλάξεις ούτε και με μια περιουσία.
Θυμήθηκα αυτήν την ιστορία με αφορμή την ταινία του Γιώργου Τσεμπερόπουλου “ΥΠΑΡΧΩ” γύρω απ’ την ζωή του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, που έτυχε εντυπωσιακής αποδοχής πριν λίγο καιρό από το κοινό. Εγώ δεν πήγα να δω την ταινία, δεν με εκφράζουν τα τραγούδια της εποχής, δεν είναι της γενιάς μου. Οι θεατές, οι περισσότεροι ήταν ηλικιωμένοι όπως διαβάζω, που ήθελαν να αναβιώσουν συναισθήματα της νιότης τους μέσα απ’ το τραγούδι και τα σκηνικά… Υπήρχαν όμως και νέοι της Gen Ζ, οι οποίοι παρευρέθηκαν επειδή πρωταγωνιστής ήταν ο δημοφιλής τραγουδιστής Χρήστος Μάστορας που ανταποκρίθηκε με τον καλύτερο τρόπο στον ρόλο του Καζαντζίδη.
Ωστόσο, πάντα πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω πως πίσω από αυτά τα είδωλα τόσο της πίστας, όσο και της οθόνης, άρα και του Καζαντζίδη, που απολαύουν την δόξα και το χρήμα, υπάρχουν οι δημιουργοί που δεν έχουν τις απολαβές που τους αναλογούν, τουλάχιστον τις ηθικές. Πόσοι από αυτούς που πήγαν να δουν την ταινία κι ένιωσαν ρίγος ακούγοντας το ΥΠΑΡΧΩ, ήξεραν τον στιχουργό ή τον μουσικοσυνθέτη; Κι αυτό συμβαίνει με όλα τα τραγούδια που μας αρέσουν, όλων των καλλιτεχνών… δεν είναι αυτό μια αδικία για τους συντελεστές;
Η περιφρόνηση του Καζαντζίδη στο χρήμα αλλά και η σύγκρουσή του με τις δισκογραφικές εταιρίες που ήθελαν να χειραγωγήσουν την καλλιτεχνική του διαδρομή για περισσότερα κέρδη, εξωθώντας τον σε είδη τραγουδιών που δεν ήθελε να υπηρετήσει, είναι τα θετικά που πιστώνονται στον ίδιο. Τα αρνητικά όμως που χρεώνονται, όχι μόνο στον Καζαντζίδη αλλά και σε άλλους καλλιτέχνες του λαϊκού, του ρεμπέτικου, του έντεχνου αλλά και της ποπ, είναι το είδος των συναισθημάτων που εκτονώνονται μέσα απ’ τον στίχο και την ερμηνεία του καλλιτέχνη αλλά και τα μηνύματα που εκπέμπουν.
Είναι τραγούδια, που όπως μας λέει η συγγραφέας και στιχουργός Λίνα Νικολακοπούλου, ‘βασίζονται σε μια κουλτούρα του πόνου, που υπάρχει πολλά χρόνια στην χώρα μας και μας ακολουθεί. Ή, όπως αναφέρει ο Λεωνίδας Οικονόμου, Καθηγητής στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέας δυο βιβλίων για τον Στέλιο Καζαντζίδη “χρησιμοποιούσε την αισθητική λειτουργία του μοιρολογιού και το έκανε λαϊκό τραγούδι’. Και συνεχίζει ο καθηγητής πως ‘ο Καζαντζίδης δεν μπορεί να ξεπεραστεί γιατί τα τραγούδια του κρύβουν τόσο πόνο, που στο τέλος λειτουργούν θεραπευτικά, τόσο για τον ίδιο όσο και γι’ αυτούς που τ’ ακούνε. ( Η Καθημερινή 5-1-25 Τέχνες Γράμματα).
Και μπορεί τα τραγούδια του είδους να λειτουργούν ‘θεραπευτικά’ αλλά αυτή η ‘θεραπεία’ κρατάει όσο η διάρκεια του τραγουδιού, όσο η επίδραση ενός ηρεμιστικού. Έτσι, για να διατηρηθεί και να επιβιώσει αυτό το είδος τραγουδιού που θεραπεύει τον ανθρώπινο πόνο, θα πρέπει η αιτία, ο ανθρώπινος πόνος δηλαδή, να καλλιεργείται συστηματικά στην κοινωνία, ως κάτι απ’ το οποίο δεν μπορούν να απαλλαγούν αλλά απλά να το καταπραΰνουν προσωρινά με τα τραγούδια, το αλκοόλ αλλά και άλλα μέσα που ανάγονται στον τομέα της ψυχολογίας.
Μια ανακύκλωση του πόνου που δεν βοηθούσε και δεν βοηθάει την ψυχική και πνευματική ανάταση του ανθρώπου αλλά τον αποδυναμώνει και τον καθηλώνει στο έδαφος, καθιστώντας τον ανίκανο και απρόθυμο από κάθε προσπάθεια να απαλλαγεί οριστικά απ’ αυτήν την ‘κουλτούρα του πόνου’, της μαυρίλας και της μιζέριας. Δείτε την εικόνα αυτού που χορεύει ζεϊμπέκικο με το κεφάλι σκυμμένο κι ενός χορευτή κλασσικού μπαλέτου ή χοροδράματος, που είναι έτοιμος σχεδόν να πετάξει με τους όποιους συμβολισμούς της κάθε κίνησης.
Μπορεί οι συνθήκες που κάποτε δημιούργησαν την κουλτούρα του πόνου στην χώρα μας, όπως ο πόλεμος και η φτώχεια να μην υπάρχουν στις μέρες μας, αλλά επινοήθηκαν άλλες κουλτούρες, που καλλιεργούνται συστηματικά με μια ασύλληπτη για τους ανύποπτους της γενιάς Ζ ταχύτητα. Μια από αυτές τις κουλτούρες είναι και αυτή της ‘ανάγκης’ των νέων απαλλαγούν οριστικά απ’ το ‘τοξικό’ περιβάλλον των γονιών τους, αλλά και των μελών της οικογένειας μεταξύ τους για να βρουν διέξοδο στα αδιέξοδά τους.
Μια επιλογή, μια εξέλιξη που τους στέλνει κατ’ ευθείαν στην απομόνωση και την μοναξιά…απ’ την οποία κερδοσκοπούν υπηρεσίες του διαδικτύου και… θεραπευτικά επαγγέλματα που ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια. Μια νέα απρόβλεπτη συνθήκη για την διαχείριση της οποίας, αντί για τα τραγούδια του Στέλιου θα χρειαστούν αρκετές συνεδρίες, κάποιες πλαστικές επεμβάσεις, κατανάλωση άχρηστων και επιζήμιων προϊόντων και τέλος, η ανάγκη συγχρωτισμού με πρόσωπα και ομάδες πολιτικές, θρησκευτικές, κοινωνικές μόνο και μόνο για να αναπληρώσουμε το κενό και το αδιέξοδο, στο οποίο η νέα κουλτούρα της απομόνωσης μας οδήγησε, αλλά μας πρόδωσε. Η οικογένεια με τις όποιες παθογένειες που θα πρέπει σιγά σιγά να επουλώνονται και να εκσυγχρονίζονται θα παραμένει πάντα ο θεσμός που θα παρέχει στα μέλη της αλλά και στην κοινωνία ασφάλεια και σιγουριά… Κάθε άλλη ‘στέγη’ ή ομάδα που αποζητά την προσχώρησή μας και την συμμετοχή μας υποκρύπτει σκοπιμότητες…
