Ο Alex Jensen, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Brigham Young, ζει καθημερινά αυτό που πολλοί γονείς ίσως αγνοούν: την αόρατη, αλλά βαθιά ριζωμένη αίσθηση της γονεϊκής προτίμησης. Δεν ήταν μια αφηρημένη θεωρία, ούτε μια απλή υπόθεση. Ήταν η φωνή της ίδιας του της κόρης, 14 ετών, που του έσκασε κατάμουτρα ένα ακατέργαστο συναίσθημα αδικίας. «Είμαι τόσο εκνευρισμένη που πάντα παίρνετε το μέρος του!», του είπε μια μέρα, γεμάτη πίκρα, αναφερόμενη στον 9χρονο αδερφό της. Ήταν μια κατηγορία που θα έκανε τους περισσότερους γονείς να τρέξουν να αμυνθούν, να αρνηθούν, να καθησυχάσουν. Ο Jensen, όμως, δεν έκανε τίποτα από αυτά. Κοίταξε την κόρη του στα μάτια και της είπε: «Εντάξει – με ποιον τρόπο;» Και τότε, η αλήθεια ξεχύθηκε σαν ποτάμι. «Κάθε φορά που κάνει κάτι ενοχλητικό, μου λέτε απλώς να τον αγνοήσω, και αυτό με τρελαίνει!» Ο Jensen κατάλαβε εκείνη τη στιγμή κάτι βαθύτερο από μια απλή οικογενειακή διαφωνία. Είδε το παράπονο ενός παιδιού που νιώθει ότι η αγάπη των γονιών του δεν μοιράζεται ισότιμα. Ως καθηγητής στο Τμήμα Οικογενειακής Ζωής, είχε μελετήσει τη γονεϊκή προτίμηση και τις επιπτώσεις της, όμως τίποτα δεν συγκρινόταν με το να το ζήσει στο ίδιο του το σπίτι.
Στην οικογένεια του Jensen, η εξήγηση ήταν απλή: μια έφηβη 14 ετών και ένα παιδί 9 ετών δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Οι γονείς, συχνά χωρίς να το καταλαβαίνουν, διαχειρίζονται διαφορετικά τα παιδιά τους λόγω ηλικίας, ωριμότητας, προσωπικότητας. Το σημαντικό, όμως, δεν είναι αν αυτή η διαφοροποίηση είναι λογική. Είναι πώς την αντιλαμβάνονται τα παιδιά. Για ένα παιδί, το συναίσθημα ότι αδικείται μπορεί να χαραχτεί βαθιά μέσα του, ακόμα κι αν οι γονείς δεν το βλέπουν ή δεν το παραδέχονται. Το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχει προτίμηση, αλλά πώς βιώνεται από εκείνους που τη νιώθουν. Η γονεϊκή προτίμηση είναι μια από τις πιο ευαίσθητες και λεπτές δυναμικές μέσα σε μια οικογένεια. Αν ρωτήσεις έναν γονιό «ποιο παιδί αγαπάς περισσότερο;», η απάντηση είναι σχεδόν πάντα η ίδια: «Κανένα! Τα αγαπώ το ίδιο.»
Αλλά η πραγματικότητα αποκαλύπτεται μέσα από τις μικρές λεπτομέρειες:
Με ποιο παιδί περνάει ο γονιός περισσότερο χρόνο;
Ποιο παιδί εισπράττει περισσότερη στοργή;
Ποιο παιδί παίρνει περισσότερη καθοδήγηση, οικονομική υποστήριξη ή ελευθερία;
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούν, έχουν μια κλίση προς κάποιο από τα παιδιά τους. Σύμφωνα με μια μελέτη που συγκέντρωσε δεδομένα από 30 έρευνες και 19.000 άτομα, οι γονείς τείνουν να δείχνουν προτίμηση στις κόρες τους, αν και τα παιδιά συχνά δεν αντιλαμβάνονται αυτή την προτίμηση με τον ίδιο τρόπο. Παραδοσιακά, υπήρχε η πεποίθηση ότι οι μητέρες προτιμούν τις κόρες και οι πατέρες τους γιους. Σήμερα, όμως, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι πατέρες συχνά αισθάνονται πιο δεμένοι με τις κόρες τους, γεγονός που ανατρέπει τα στερεότυπα. Επιπλέον, οι πρωτότοκοι τείνουν να απολαμβάνουν μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ακόμη και ως ενήλικες, έχουν συχνά προνομιακή σχέση με τους γονείς τους, λαμβάνοντας περισσότερη καθοδήγηση και στήριξη.
Οι πληγές που δεν κλείνουν ποτέ
Η γονεϊκή προτίμηση δεν είναι απλώς μια φάση της παιδικής ηλικίας. Τα παιδιά που νιώθουν λιγότερο αγαπημένα ή αδικημένα κουβαλούν αυτή την αίσθηση σε όλη τους τη ζωή. Νιώθουν πιο ευάλωτα, παλεύουν με την αυτοεκτίμησή τους, είναι πιο επιρρεπή στο άγχος και την κατάθλιψη. Συχνά, έχουν χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις ή αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Αντίθετα, τα παιδιά που νιώθουν ότι είναι τα αγαπημένα απολαμβάνουν περισσότερη αυτοπεποίθηση, υψηλότερη ψυχική ανθεκτικότητα και μεγαλύτερη επιτυχία στη ζωή. Αλλά η πιο οδυνηρή συνέπεια αυτής της ανισότητας είναι η ρήξη ανάμεσα στα αδέλφια. Ένα παιδί που αισθάνεται ότι αδικείται θα κουβαλήσει αυτό το συναίσθημα και στην ενήλικη ζωή, δημιουργώντας αποστάσεις που δύσκολα γεφυρώνονται. Η Megan Gilligan, ειδικός στην οικογενειακή ψυχολογία, τονίζει ότι το φαινόμενο της γονεϊκής προτίμησης δεν σταματά ποτέ. «Το έχουμε τεκμηριώσει από την παιδική ηλικία μέχρι και τα 60 χρόνια ενός ανθρώπου!» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Οι γονείς κάνουν λάθη. Όλοι. Το ζήτημα δεν είναι η τελειότητα, αλλά η συνειδητοποίηση και η διαχείριση αυτών των διαφορών. Ο Jensen επισημαίνει ότι δεν υπάρχει γονιός που να αντιμετωπίζει όλα του τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο. Η ερώτηση που πρέπει να κάνουν στον εαυτό τους δεν είναι αν κάνουν διακρίσεις, αλλά αν αυτές οι διαφορές είναι δικαιολογημένες και αν τα παιδιά μπορούν να τις κατανοήσουν. Αν ένα παιδί νιώθει αδικημένο, η λύση δεν είναι να το απορρίψεις ή να το καθησυχάσεις με λόγια όπως «Μα όχι, σε αγαπάμε το ίδιο!». Η λύση είναι να ακούσεις. Να ρωτήσεις, να κατανοήσεις, να επιβεβαιώσεις το συναίσθημά του.
Γιατί, τελικά, τα παιδιά δεν ζητούν απόλυτη ισότητα. Ζητούν να νιώσουν ότι ακούγονται, ότι τα βλέπεις, ότι τα αγαπάς ακριβώς όπως είναι. «Όλοι οι γονείς κάνουν λάθη», λέει ο Jensen. «Το ζητούμενο δεν είναι η τελειότητα, αλλά η βελτίωση – και το να αφήσουμε πίσω την ενοχή.» Γιατί η γονεϊκή αγάπη δεν μετριέται με αριθμούς. Μετριέται με πράξεις. Και το πιο σημαντικό που μπορούμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας, είναι να τα κάνουμε να νιώσουν ότι η φωνή τους έχει σημασία.
