Ετυμηγορία

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Όποιος σε τέτοιους ανώμαλους καιρούς δεν φανατίζεται υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς, όποιος προσπαθεί να σκέφτεται ελεύθερα και να δρα συμφιλιωτικά και κατευναστικά, χαρακτηρίζεται χλιαρός, καιροσκόπος, κρυπτοκομμουνιστής, κρυπτοφασίστας. Πρέπει να γουστάρεις αίμα και να ανήκεις σε μαντρί, μπας και επιβιώσεις.

Γεώργιος Θεοτοκάς, Έλληνας συγγραφέας 

Δύο χρόνια μετά την τραγωδία των Τεμπών, η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να στέκεται αντιμέτωπη με το αναπάντητο ερώτημα της δικαιοσύνης. Δεν πρόκειται απλώς για ένα δυστύχημα που στοίχισε ζωές, αλλά για μια βαθιά ρωγμή στο συλλογικό αίσθημα εμπιστοσύνης απέναντι στο κράτος, στους θεσμούς, στην ίδια τη δημοκρατία. Πώς μπορεί κανείς να διεκδικεί την αλήθεια όταν την αντιμετωπίζει επιλεκτικά; Πώς μπορεί να απαιτεί λογοδοσία όταν έχει ήδη απορρίψει κάθε πιθανή εκδοχή της που δεν συνάδει με τις πεποιθήσεις του;

Η μνήμη των θυμάτων δεν μπορεί να γίνει πεδίο πολιτικής εκμετάλλευσης, ούτε αφορμή για διχασμό. Ο πόνος δεν ανήκει σε καμία παράταξη. Και όμως, δύο χρόνια μετά, η τραγωδία των Τεμπών έχει μετατραπεί σε εργαλείο πολεμικής, ένα σύμβολο όχι συλλογικού αναστοχασμού, αλλά μιας ατέρμονης σύγκρουσης που θολώνει κάθε προσπάθεια ειλικρινούς αναζήτησης ευθυνών. Η απαίτηση για δικαιοσύνη δεν μπορεί να λειτουργεί με όρους κομματικής εκδίκησης. Δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας τυφλής οργής που μετατρέπει τη μνήμη των αδικοχαμένων σε πεδίο φανατισμού.

Η κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στους θεσμούς είναι υπαρκτή, αλλά η αντιμετώπισή της δεν μπορεί να είναι η ισοπέδωση. Αν η δικαιοσύνη είναι εξ ορισμού διεφθαρμένη, αν η δημοκρατία είναι εξαρχής υπονομευμένη, τότε τι ακριβώς διεκδικούμε; Ένα νέο σύστημα, μια νέα μορφή εξουσίας ή απλώς την ευκαιρία να εκφράσουμε τη συλλογική μας αγανάκτηση χωρίς καμία πρόθεση να βρούμε ουσιαστικές λύσεις; Δεν μπορεί η αμφισβήτηση να είναι επιλεκτική. Δεν μπορεί να απορρίπτεται το κράτος, αλλά να θεωρούνται αυθεντίες όσοι καταγγέλλουν χωρίς ποτέ να προτείνουν. Αν όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως φορείς της αλήθειας είχαν τις απαντήσεις, γιατί δεν κατάφεραν να πείσουν; Γιατί δεν έχουν αναλάβει τη διακυβέρνηση, αν όχι επειδή η ίδια η κοινωνία, που σήμερα αγανακτεί, δεν τους θεώρησε επαρκείς;

Ο δημόσιος διάλογος έχει εκφυλιστεί σε ένα πεδίο πολεμικής, όπου η φωνή που ακούγεται πιο δυνατά επιβάλλει την εκδοχή της. Δεν υπάρχει χώρος για σκεπτικισμό, δεν υπάρχει ανεκτικότητα στη διαφορετική γνώμη. Όποιος αμφισβητεί, καταδικάζεται. Κάθε απόπειρα ανάλυσης μετατρέπεται σε προδοσία. Όμως, μια κοινωνία που λειτουργεί αποκλειστικά με τη λογική του «ή μαζί μας ή εναντίον μας» δεν είναι δημοκρατική. Είναι μια κοινωνία που φοβάται τη σκέψη, που προτιμά την κραυγή από τον στοχασμό, την απόρριψη από τον διάλογο.

Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε όσους χάθηκαν. Μπορούμε, όμως, να τιμήσουμε τη μνήμη τους, όχι με φανατισμό, αλλά με την αναγκαία αυτοκριτική. Με την απαίτηση για δικαιοσύνη που δεν θα είναι εμπόριο οργής, αλλά θεμέλιο μιας καλύτερης πολιτείας. Αν επιτρέψουμε στον θυμό να γίνει το μόνο μας κίνητρο, τότε το μόνο που θα πετύχουμε είναι να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Και αν η επόμενη τραγωδία έρθει, κανείς δεν θα μπορεί να πει ότι δεν την περιμέναμε.

Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε το πένθος και τη δικαιοσύνη είναι καθοριστικός για το ποιοι είμαστε ως κοινωνία. Δεν είναι αρκετό να αγανακτούμε. Χρειάζεται να πράττουμε, να σκεφτόμαστε, να προτείνουμε. Η αλήθεια δεν βρίσκεται στα άκρα, αλλά στη δύσκολη ισορροπία μεταξύ οργής και λογικής, μεταξύ διεκδίκησης και υπευθυνότητας. Αν θέλουμε ένα καλύτερο αύριο, πρέπει πρώτα να το διαμορφώσουμε με τις επιλογές μας σήμερα.

Ας είναι κάθε πορεία ένα μνημόσυνο, που δεν θα τελείται στις εκκλησίες, αλλά στους δρόμους. Να είναι τα βήματά μας που θα ψιθυρίζουν τα ονόματά τους, η σιωπή μας που θα γίνεται κραυγή: «Δεν σας ξεχνάμε». Είναι η υπόσχεση που δίνουμε στις ψυχές που έφυγαν άδικα – πως δεν θα μείνουμε ίδιοι, πως δεν θα αφήσουμε τη λήθη να τους σβήσει. Γιατί τους το χρωστάμε. Γιατί δεν πρέπει ποτέ ξανά.