Οι ειδικοί ανέλυσαν τα σενάρια
Όταν στρατιωτικοί και πολιτικοί ειδικοί στην ειρηνευτική διαδικασία άρχισαν να συνεδριάζουν στη Γενεύη την άνοιξη του 2022, διατήρησαν χαμηλό προφίλ λόγω της ευαισθησίας του θέματος. Ο στόχος τους ήταν να διερευνήσουν τρόπους για την εφαρμογή μιας μελλοντικής εκεχειρίας στην Ουκρανία. Την περασμένη εβδομάδα, αυτή η ομάδα ειδικών δημοσιοποίησε για πρώτη φορά μια 31σέλιδη έκθεση που αναλύει τεχνικές λεπτομέρειες για την επιτήρηση και την επιβολή μιας πιθανής εκεχειρίας σε μια γραμμή μετώπου μήκους άνω των 700 μιλίων. Το έγγραφο είχε προηγουμένως κοινοποιηθεί μέσω ενός άλλου διακριτικού διαύλου επικοινωνίας, σε μια τακτική συνάντηση στη Γενεύη μεταξύ Αμερικανών, Ρώσων και Ουκρανών ειδικών εξωτερικής πολιτικής που διατηρούν δεσμούς με τις κυβερνήσεις τους.
Η ανάλυση αυτή, μία από τις πιο λεπτομερείς που έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα, υπογραμμίζει την ταχεία μετάβαση του σχεδιασμού μιας εκεχειρίας από ένα αμφιλεγόμενο θεωρητικό ζήτημα σε μια επείγουσα και πρακτική ανάγκη.
Γαλλία και Βρετανία έχουν θέσει στο τραπέζι την πιθανότητα αποστολής χιλιάδων στρατιωτών στην Ουκρανία μετά το τέλος των εχθροπραξιών, αν και οι ακριβείς αρμοδιότητες μιας τέτοιας δύναμης παραμένουν ασαφείς. Η Ρωσία, από την πλευρά της, δεν έχει δείξει σημάδια αποδοχής μιας τέτοιας αποστολής, ενώ ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, δεν έχει δώσει σαφείς εγγυήσεις για αμερικανική υποστήριξη. «Μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις επιτήρησης εκεχειρίας στην ιστορία έρχεται πολύ γρήγορα, χωρίς να υπάρχει μέχρι τώρα κάποιος ξεκάθαρος σχεδιασμός», δήλωσε ο ειδικός σε θέματα ευρωπαϊκής ασφάλειας, Γουόλτερ Κεμπ, ο οποίος συνέταξε την έκθεση της Γενεύης.
Ο Τραμπ έχει εκφράσει την επιθυμία του για γρήγορο τερματισμό των συγκρούσεων και πρόσφατα έλαβε μέτρα που φαίνεται να πιέζουν την Ουκρανία προς διαπραγματεύσεις, αναστέλλοντας τη στρατιωτική βοήθεια και τη συνεργασία πληροφοριών με το Κίεβο, ενώ επανειλημμένα ισχυρίζεται ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επιθυμεί μια συμφωνία. Για το μεγαλύτερο διάστημα του πολέμου, η προοπτική μιας εκεχειρίας φαινόταν μακρινή και, για ορισμένους αναλυτές, ταμπού. Το Κίεβο και οι δυτικοί σύμμαχοί του επικεντρώνονταν στη στρατιωτική υποστήριξη αντί για τις προκλήσεις μιας ενδεχόμενης συμβιβαστικής λύσης. Ωστόσο, η πίεση του Τραμπ για τερματισμό των εχθροπραξιών έχει στρέψει την προσοχή στις πιθανές συνέπειες μιας εκεχειρίας.
Η έκθεση του Geneva Center for Security Policy, που χρηματοδοτείται από την ελβετική κυβέρνηση, προτείνει μια ζώνη ασφαλείας τουλάχιστον έξι μιλίων μεταξύ των δύο στρατών, η οποία θα επιτηρείται από 5.000 πολίτες και αστυνομικούς. Η ανάλυση υποδεικνύει ότι περίπου 10.000 ξένοι στρατιώτες θα απαιτούνταν για την προστασία των παρατηρητών αυτών. Η αποστολή θα λειτουργούσε υπό την εντολή του ΟΗΕ ή άλλου διεθνούς οργανισμού, επιτηρώντας τη συμμόρφωση με την εκεχειρία και τη μετακίνηση βαρέων όπλων μακριά από τη ζώνη ασφαλείας. Αν και μια τέτοια δύναμη θα μπορούσε να αποτρέψει την επανέναρξη των συγκρούσεων, δεν θα λειτουργούσε ως αποτρεπτικός μηχανισμός σε περίπτωση νέας ρωσικής εισβολής.
Η πρόκληση της υλοποίησης
Ο Τόμας Γκρέμινγκερ, διευθυντής του Geneva Center, είχε εμπειρία στην επιτήρηση εκεχειριών στην Ουκρανία μεταξύ 2017-2020 ως γενικός γραμματέας του ΟΑΣΕ. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής το 2022, συγκέντρωσε μια ομάδα ειδικών για να προτείνουν λύσεις για μια πιο ανθεκτική εκεχειρία. Οι συμμετέχοντες, μεταξύ των οποίων διεθνείς αξιωματούχοι και πρώην στρατιωτικοί διοικητές, ζήτησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους λόγω της ευαισθησίας του θέματος. Παράλληλα, ο Γκρέμινγκερ διηύθυνε μυστικές συζητήσεις μεταξύ ειδικών εξωτερικής πολιτικής από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Οι συμμετέχοντες δρούσαν με προσωπική ιδιότητα, αλλά είχαν επαφή με τις κυβερνήσεις τους πριν και μετά τις συναντήσεις.
Δεν είναι σαφές τι επίδραση θα έχει η πρόταση για εκεχειρία στις διαπραγματεύσεις, ειδικά λόγω της προσωπικής προσέγγισης του Πούτιν και του Τραμπ. Ωστόσο, η προσπάθεια του Geneva Center φωτίζει τις μυστικές διπλωματικές κινήσεις που χαρακτηρίζουν αυτόν τον πόλεμο. Παρόμοιες διαβουλεύσεις έχουν οδηγήσει στο παρελθόν σε ανταλλαγές αιχμαλώτων και συμφωνίες για την εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
Η πρόταση προβλέπει ότι οι διεθνείς παρατηρητές θα συνεργάζονται με κοινή επιτροπή που θα αποτελείται από Ουκρανούς και Ρώσους στρατιωτικούς αξιωματούχους, με στόχο τη διαχείριση ζητημάτων όπως η απελευθέρωση κρατουμένων, η εκκαθάριση ναρκών και οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι.
Είναι ρεαλιστική μια εκεχειρία;
Ο αναλυτής Σάμιουελ Τσαράπ, της RAND Corporation, επισημαίνει ότι η εφαρμογή μιας εκεχειρίας στην Ουκρανία θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, λόγω του μήκους της γραμμής επαφής – πέντε φορές μεγαλύτερη από την Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας – και της στρατιωτικής ισχύος των δύο πλευρών. Η δυσπιστία απέναντι στη Ρωσία παραμένει υψηλή, καθώς το Κρεμλίνο είχε διαβεβαιώσει πριν τον πόλεμο ότι δεν είχε πρόθεση να εισβάλει στην Ουκρανία. Ο Γιάνης Κλούγκε, ειδικός στη Ρωσία στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων, προειδοποιεί ότι είναι αφελές να αναμένουμε μια βιώσιμη συμφωνία εκεχειρίας, υποστηρίζοντας πως η Μόσχα δεν θα αποδεχθεί μια λύση όπου η Ουκρανία θα παραμείνει ανεξάρτητη και κυρίαρχη.
