Η Βρετανία αλλάζει. Στους δρόμους της, στα δημόσια κτίρια, στις ίδιες τις κοινότητές της, η θρησκευτική ταυτότητα της χώρας μεταμορφώνεται με ρυθμούς που μέχρι πρόσφατα θα έμοιαζαν αδιανόητοι. Εκεί όπου άλλοτε ο επιβλητικός ήχος των εκκλησιαστικών καμπανών γέμιζε τον ουρανό, τώρα αντηχούν διαφορετικές φωνές και διαφορετικές προσευχές. Το ιστορικό χριστιανικό αποτύπωμα της Βρετανίας σβήνει, αφήνοντας χώρο για νέες θρησκευτικές πραγματικότητες. Η απογραφή του 2021 αποκάλυψε μια βαθιά τομή στη βρετανική κοινωνία: Για πρώτη φορά, οι Χριστιανοί αποτελούν μειοψηφία στην Αγγλία και την Ουαλία, με το ποσοστό τους να πέφτει στο 46% του πληθυσμού (27,5 εκατομμύρια άνθρωποι). Πρόκειται για μια μείωση 3,3 εκατομμυρίων ατόμων μέσα σε μόλις μία δεκαετία. Αντίθετα, το Ισλάμ ενισχύεται σταθερά. Οι μουσουλμάνοι πλέον αριθμούν 3,9 εκατομμύρια ανθρώπους, ποσοστό 6,5% του συνολικού πληθυσμού, σε σύγκριση με 2,7 εκατομμύρια (4,9%) το 2011.
Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Πάνω από 3.500 εκκλησίες έχουν κλείσει στη Βρετανία τα τελευταία 10 χρόνια. Εγκαταλελειμμένες και ερειπωμένες, πολλές βρίσκονται σε οριακή κατάσταση, με κίνδυνο πλήρους κατάρρευσης. Σε κάποιες περιπτώσεις, η κατεδάφιση είναι η μόνη επιλογή. Οι πιστοί μειώνονται, οι ενορίες εγκαταλείπονται, και οι εκκλησίες που άλλοτε ήταν το κέντρο της κοινοτικής ζωής, τώρα μετατρέπονται σε κάτι εντελώς διαφορετικό. Άλλοτε ναοί λατρείας, σήμερα κέντρα διασκέδασης, παμπ, κλαμπ, ακόμα και πολυτελή σπίτια. Η μετατροπή αυτή δεν είναι απλώς μια αλλαγή χρήσης – είναι το σύμβολο μιας κοινωνίας που αναθεωρεί τις πνευματικές της ρίζες.
Από τις προσευχές στα κοκτέιλ: Όταν οι εκκλησίες γίνονται επιχειρήσεις
Στο Λονδίνο, η πρώην εκκλησία St Mark’s στο Mayfair στεγάζει πλέον την αλυσίδα εμπορίας τροφίμων Mercato Metropolitano, με τους τάφους και τις τοιχογραφίες να συνυπάρχουν με πάγκους street food. Στο Μπόρνμουθ, η εκκλησία St Andrew’s μετατράπηκε το 2013 στο Halo Nightclub, όπου τα βιτρό παράθυρα φωτίζονται από πολύχρωμα φώτα λέιζερ. Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του Clayburn Asylum Chapel στο βόρειο Λονδίνο. Εκεί, μια 24 μέτρων πισίνα, περιτριγυρισμένη από γοτθικές καμάρες και βιτρό, αντικατέστησε τον χώρο προσευχής.
Η εξάπλωση του Ισλάμ και η μετατροπή εκκλησιών σε τζαμιά
Η άνοδος του Ισλάμ στη Βρετανία έχει γίνει πλέον εμφανής και στις ίδιες τις θρησκευτικές υποδομές της χώρας. Πρώην εκκλησίες μετατρέπονται σε τζαμιά, αντανακλώντας την ενίσχυση της μουσουλμανικής κοινότητας. Στο Γουότφορντ, μια πρώην εκκλησία αγοράστηκε πρόσφατα έναντι 3,5 εκατομμυρίων λιρών από ισλαμική φιλανθρωπική οργάνωση, με σκοπό να μετατραπεί στο νέο Masjid Al-Ummah. Στο Μπράντφορντ, η Μεθοδιστική Εκκλησία Clayton Heights χρονολογείται από το 1870 και είχε σταματήσει να χρησιμοποιείται από το 2020. Σήμερα, αγοράστηκε από τη μουσουλμανική κοινότητα, προκειμένου να λειτουργήσει ως τζαμί. Δεν είναι, όμως, όλες οι περιπτώσεις τόσο εύκολες. Στο Στόουκ-ον-Τρεντ, η Εκκλησία της Αγγλίας μπλόκαρε τη μετατροπή της St John the Evangelist σε τζαμί, επικαλούμενη νομικές δεσμεύσεις.
Η εγκατάλειψη των εκκλησιών και η ραγδαία αλλαγή της θρησκευτικής ισορροπίας της Βρετανίας προκαλεί ανησυχία σε πολλούς. Ο Sir Philip Rutnam, πρόεδρος του National Churches Trust, προειδοποιεί πως η χώρα κινδυνεύει να χάσει για πάντα την πολιτιστική της κληρονομιά. «Εάν δεν υπάρξει άμεση δράση, πολλές εκκλησίες θα χαθούν οριστικά», δηλώνει. «Η κυβέρνηση πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες, διαφορετικά τα ιστορικά αυτά κτίρια θα εξαφανιστούν». Το ερώτημα που προκύπτει είναι ξεκάθαρο: Η Βρετανία βαδίζει προς μια πλήρη θρησκευτική αναδιάρθρωση; Η κατάρρευση του χριστιανισμού και η άνοδος του Ισλάμ συνιστούν μια βαθιά κοινωνική και πολιτιστική μεταμόρφωση. Η χώρα αλλάζει – και μαζί της αλλάζει και η πνευματική της ταυτότητα. Το αν αυτό είναι θετικό ή ανησυχητικό εξαρτάται από το πώς θα εξελιχθεί η επόμενη δεκαετία.