Όταν το κέρδος απειλεί τη φύση
Σε μια εποχή σκοτεινή, όπου οι θεοί περπατούσαν ανάμεσα στους ανθρώπους, η τραγωδία του Όσιρι δεν άφησε την Ίσιδα αλώβητη. Με τον σύζυγό της δολοφονημένο από τον φθονερό αδελφό του, Σεθ, η θεά τυλίγεται στη σιωπή και την πένθιμη αποφασιστικότητα. Παίρνει τον γιο της, Ώρο, και κρύβεται για να τον μεγαλώσει, ώσπου να έρθει η ώρα να διεκδικήσει το χαμένο στέμμα. Με ταπεινά ρούχα και τη συνοδεία επτά μυστηριακών σκορπιών – Τέφεν, Μπέφεν, Μέστετ, Μέστετεφ, Πέτετ, Θέτετ και Μάατετ – διασχίζει την Αίγυπτο αναζητώντας τροφή. Όταν φτάνει στις πύλες ενός αρχοντικού, η κυρά του σπιτιού, βλέποντας τη φτωχική τους όψη και τους σκοτεινούς φύλακές της, αρνείται να βοηθήσει. Αγνοεί, όμως, πως μπροστά της στέκεται η ίδια η Ίσιδα, η πιο ισχυρή από όλες τις θεότητες.
Οι σκορπιοί, οργισμένοι από την ασπλαχνία της, ενώνουν τα δηλητήριά τους και το μεταγγίζουν στον Τέφεν. Εκείνος, δαγκώνει τον γιο της πλούσιας γυναίκας. Οι κραυγές αντήχησαν ως το φτωχικό όπου είχε βρει καταφύγιο η θεά. Αναγνωρίζοντας τον πόνο της μάνας, η Ίσιδα επανεμφανίζεται με όλη τη θεϊκή της δύναμη και θεραπεύει το παιδί, αποσύροντας το δηλητήριο με μια μόνο εντολή. Αυτός ο αρχαίος αιγυπτιακός μύθος αναδεικνύει το δίπολο του σκορπιού: σύμβολο θανάτου και ζωής, απειλής και θεραπείας, αδίστακτου εκδικητή και υπερβατικού θεραπευτή. Ένα πλάσμα αμφίσημο, που στον χρόνο έγινε κάτι περισσότερο από απλό έντομο – έγινε σύμβολο.
Ο σκορπιός, από τον μύθο στην επιστήμη
Σε κάθε γωνιά της Γης, εκτός από την Ανταρκτική και τη Νέα Ζηλανδία, ζουν περίπου 2.500 είδη σκορπιών. Από αυτά, λιγότερα από πενήντα περιέχουν πραγματικά επικίνδυνες τοξίνες στο χαρακτηριστικό τους «κεντρί». Το δηλητήριο, όμως, ακόμη και όταν δεν είναι θανατηφόρο, κρύβει μέσα του έναν φαρμακευτικό πλούτο: πρωτεΐνες, ένζυμα, πεπτίδια — συστατικά με τεράστιες δυνατότητες στη βιοτεχνολογία. Η συλλογή αυτού του υγρού, διαδικασία γνωστή ως «άρμεγμα» σκορπιών, έχει γίνει μια νέα παγκόσμια βιομηχανία. Σε περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, η ζήτηση έχει εκτοξευτεί, με δεκάδες φάρμες να ξεφυτρώνουν, είτε σε απομονωμένες περιοχές είτε μέσα σε πόλεις, με σκοπό την εξαγωγή του πολύτιμου «χρυσού» υγρού.
Ο Μουχαμάντ Ουσμάν, πρώην στρατιωτικός στη Νιγηρία, εγκατέλειψε τη στολή και πήρε έναν δρόμο αλλιώτικο. Με βάση την κληρονομιά δύο ακινήτων από την οικογένειά του, δημιούργησε ένα εκτροφείο με χιλιάδες σκορπιούς, κυρίως Pandinus imperator και Leiurus quinquestriatus. Για εκείνον, τα πλάσματα αυτά δεν είναι απλώς ζώα. Είναι καθημερινή συντροφιά και αντικείμενο φροντίδας. Με καθημερινή αφοσίωση, επιβλέπει τα διάφανα δοχεία που φιλοξενούν τους «κατοίκους» του. Δεν τους φοβάται. Αντίθετα, τους αγγίζει με στοργή, τους σηκώνει με τα χέρια του, αφήνοντάς τους ακόμη και να σκαρφαλώσουν στο πρόσωπό του. Είναι μια εικόνα σχεδόν σουρεαλιστική: ο άνθρωπος και το αρθρόποδο, σε έναν διάλογο εμπιστοσύνης. Κάθε σκορπιός διεγείρεται προσεκτικά ώστε να απελευθερώσει σταγόνα-σταγόνα το δηλητήριο. Το υγρό συλλέγεται με ακρίβεια και φυλάσσεται σε ελεγχόμενες συνθήκες, έτοιμο να χρησιμοποιηθεί σε φαρμακευτικές εφαρμογές ή καλλυντικά.
Ένα σταγονόμετρο, εκατομμύρια δολάρια
Η παραγωγή δηλητηρίου από σκορπιούς είναι εξαιρετικά απαιτητική. Όπως εξηγεί ο Χαμέντ Φελέκε, ειδικός στη νανοτεχνολογία από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Τέξας, για την εμπορική αξιοποίηση απαιτείται τεράστια ποσότητα από χιλιάδες δείγματα. Και όμως, το οικονομικό κίνητρο είναι ισχυρό: μόλις 3,4 λίτρα μπορούν να πωληθούν έως και 10 εκατομμύρια δολάρια. Το υψηλό κόστος δεν οφείλεται μόνο στη σπανιότητα, αλλά και στη σύνθετη χημική δομή του δηλητηρίου: πρωτεΐνες με ειδικές λειτουργίες, ένζυμα που μπορούν να ανοίξουν δρόμους στη θεραπεία σοβαρών ασθενειών, ανόργανες ενώσεις που υπόσχονται νέες επιστημονικές εφαρμογές. Ωστόσο, ο ίδιος ο Φελέκε προειδοποιεί ότι η πρόοδος της τεχνολογίας ίσως οδηγήσει σύντομα στη συνθετική αναπαραγωγή αυτών των συστατικών. Αν επιτευχθεί αυτό, η αξία του φυσικού δηλητηρίου πιθανόν να μειωθεί.
Η ραγδαία εξάπλωση τέτοιων εκτροφείων φέρνει μαζί της ένα οικολογικό ερώτημα: ποιο είναι το κόστος για τους πληθυσμούς σκορπιών στη φύση; Πολλές φάρμες συλλέγουν δείγματα από το περιβάλλον, αποδυναμώνοντας οικοσυστήματα που ήδη απειλούνται. Ο Αλιρεζά Ζαμάνι, ερευνητής του Πανεπιστημίου Τούρκου στη Φινλανδία, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Σε μελέτη του επισημαίνει ότι αρκετά είδη βρίσκονται στο όριο της εξαφάνισης, ενώ λίγα είναι εκείνα που προστατεύονται επίσημα. Προτείνει τη θεσμοθέτηση αυστηρών κανονισμών και την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών. Και πράγματι, όσο ο μύθος της Ίσιδας μας θυμίζει τη δύναμη και τη σοφία των θεών, η σύγχρονη πραγματικότητα μας καλεί να δείξουμε ανάλογη σοφία απέναντι στη φύση — όχι ως αφέντες, αλλά ως θεματοφύλακες ενός κόσμου που δεν μας ανήκει.
