Στον απόηχο του πολέμου στην Ουκρανία και εν μέσω ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων – από τον ρωσικό επεκτατισμό έως τη σταδιακή μεταστροφή των ΗΠΑ έναντι του ΝΑΤΟ υπό την πολιτική σκιά του Ντόναλντ Τραμπ – η Ευρώπη βρίσκεται σε τροχιά επανεξοπλισμού και στρατιωτικής ανασυγκρότησης. Δεν είναι μόνο οι αυξανόμενες αμυντικές δαπάνες ή η επανεμφάνιση μιας νέας εξοπλιστικής κούρσας· είναι, κυρίως, η επίγνωση ότι χωρίς επαρκή ανθρώπινη δύναμη, οι στρατοί μένουν κενοί περιεχομένου.
Η πρόκληση πλέον είναι διττή: από τη μία, η γήρανση του πληθυσμού· από την άλλη, η όλο και μικρότερη διάθεση των νέων να υπηρετήσουν. Έτσι, στο ευρωπαϊκό προσκήνιο επιστρέφει, όλο και εντονότερα, η συζήτηση περί υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, ακόμα και σε χώρες που εδώ και χρόνια στηρίζονταν σε επαγγελματικά στρατεύματα. Πλέον, στο τραπέζι τίθεται και η ένταξη των γυναικών στην υποχρεωτική στράτευση – μια εξέλιξη που φαντάζει πρωτοφανής για τη μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά καθόλου απρόσμενη μέσα στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα.
Η αρχή έγινε από τη Νορβηγία, το 2015, ως αντίδραση στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Ακολούθησε το 2017 η Σουηδία και πλέον η Δανία, χώρα-μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, γίνεται το τρίτο ευρωπαϊκό κράτος που νομοθετεί την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία για γυναίκες. Η δανική κυβέρνηση ανακοίνωσε την εφαρμογή του μέτρου από την 1η Ιουλίου, με τις πρώτες γυναίκες να καλούνται για βασική στρατιωτική εκπαίδευση το 2026, δύο χρόνια νωρίτερα από τον αρχικό σχεδιασμό. Παράλληλα, η διάρκεια της θητείας αυξάνεται από τέσσερις σε έντεκα μήνες.
Όπως δήλωσε ο Δανός επιτελάρχης, στρατηγός Μίκελ Χίλντγκααρντ, «για την άμυνα απαιτείται όλη η μάχιμη δύναμη που μπορούμε να κινητοποιήσουμε. Πρέπει να στρατολογήσουμε από το σύνολο της κοινωνίας. Με τη στράτευση γυναικών ενισχύουμε την ικανότητά μας να προσελκύουμε τους πιο ταλαντούχους νέους, ανεξαρτήτως φύλου».
Η γεωγραφική γειτνίαση με τη Ρωσία φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη λήψη αυτών των αποφάσεων. Στη Νορβηγία, μέχρι το 2020, οι γυναίκες αντιπροσώπευαν ήδη το ένα τρίτο των στρατολογούμενων. Στη Σουηδία, η επιστροφή της υποχρεωτικής θητείας περιλάμβανε εξαρχής και τα δύο φύλα, σηματοδοτώντας την εγκατάλειψη της παραδοσιακής εθελοντικής θητείας των ανδρών, εν μέσω αυξημένων αναγκών ασφάλειας.
Η δυναμική αυτή εξαπλώνεται πλέον και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στη Γερμανία, όπου η υποχρεωτική θητεία καταργήθηκε το 2011, επανέρχεται η σχετική συζήτηση. Ο Γενικός Επιθεωρητής των γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων έχει ήδη δηλώσει ότι σε περίπτωση επαναφοράς της υποχρεωτικής στράτευσης, αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει και τις γυναίκες. Το επιχείρημα ενισχύεται από τα επίσημα στοιχεία: το 2023, πάνω από 1.500 στρατιώτες παραιτήθηκαν από τη Bundeswehr, οδηγώντας τη συνολική δύναμη σε 181.514 άτομα – αρκετά κάτω από τον στόχο των 203.000 έως το 2030.
Στη Λετονία, η στρατιωτική θητεία επανήλθε το 2023, μετά από δεκαεπτά χρόνια. Αφορά αρχικά άνδρες ηλικίας 18 έως 27 ετών και διαρκεί έντεκα μήνες. Ωστόσο, οι αρχές αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ένταξης και των γυναικών, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος των 61.000 μάχιμων στρατιωτών, σε έναν πληθυσμό μόλις 1,8 εκατομμυρίων κατοίκων.
Παγκοσμίως, μόνο ελάχιστες χώρες εφαρμόζουν υποχρεωτική στράτευση για τα δύο φύλα: μεταξύ αυτών, το Ισραήλ, η Ερυθραία και η Βόρεια Κορέα. Η Ευρώπη, ωστόσο, αλλάζει. Οι απειλές αυξάνονται, το περιβάλλον ασφαλείας μεταβάλλεται ραγδαία, και το αμυντικό βάρος μετατοπίζεται – όχι πλέον αποκλειστικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και εντός της ηπείρου.
Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία που παραθέτει πρόσφατο ρεπορτάζ του Politico: στη Γαλλία, ο μέσος χρόνος παραμονής στο στράτευμα έχει μειωθεί· στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι ετήσιες ελλείψεις στις προσλήψεις φτάνουν τους 1.100 στρατιώτες, παρά τη συνεργασία με ιδιωτική εταιρεία στρατολόγησης· στην Πολωνία, η κυβέρνηση Τουσκ προχώρησε φέτος σε αυξήσεις κατά 20% στους μισθούς των στρατιωτών, με στόχο τη διατήρηση των 215.000 εν ενεργεία μελών.
Στο ίδιο πνεύμα, η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τονίζει ότι, παράλληλα με την πρόοδο στην Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) και τις κοινές αμυντικές προμήθειες, εντείνεται η συζήτηση για τη στρατιωτική προετοιμασία των κρατών-μελών, ακόμη και για σενάρια υψηλής έντασης.
Ο πρόεδρος της Λετονίας, Έντγκαρς Ρινκέβιτς, δεν δίστασε να δηλώσει πρόσφατα ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να εφαρμόσουν υποχρεωτική στράτευση. «Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο κόσμος έχει αλλάξει», είπε. «Αν δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στο Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, τότε αυτό θα σημαίνει το τέλος της Συμμαχίας».
Σε αυτό το κλίμα, η επιστροφή της υποχρεωτικής θητείας –και μάλιστα με ισότητα φύλων– δεν φαντάζει πλέον ως μια αναχρονιστική επιλογή, αλλά ως αναγκαία προσαρμογή στις νέες απαιτήσεις της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Το ερώτημα δεν είναι αν, αλλά πότε και πώς περισσότερα κράτη θα ακολουθήσουν.
