Αν ο πλανήτης μας ήταν επίπεδος, όπως υποστηρίζουν ψευδοεπιστημονικές θεωρίες, οι σκιές θα ήταν ίδιες σε όλα τα σημεία
Ένα μοναδικό επιστημονικό πείραμα, εμπνευσμένο από την αρχαιότητα αλλά με σύγχρονη ματιά, υλοποίησαν μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων από 12 νησιά του Βορείου Αιγαίου και των Δωδεκανήσων, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι η Γη είναι σφαιρική. Συγκεκριμένα, μαθητές από 34 σχολεία που βρίσκονται στη Λήμνο, τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο, την Ικαρία, τους Λειψούς, τη Λέρο, την Κάλυμνο, την Κω, την Αστυπάλαια, τη Ρόδο και την Κάσο, συμμετείχαν σε ένα ταυτόχρονο πείραμα με απώτερο στόχο την παρατήρηση του φυσικού κόσμου μέσα από τα μάτια ενός νεαρού αστρονόμου. Την ίδια ημέρα και ακριβώς τη στιγμή της άνω ηλιακής μεσουράνησης – όταν δηλαδή ο Ήλιος φτάνει στο υψηλότερο σημείο του ουρανού – οι μαθητές μέτρησαν το μήκος της σκιάς ενός στύλου ύψους 1,5 μέτρου που είχαν τοποθετήσει στις σχολικές αυλές τους. Αν ο πλανήτης μας ήταν επίπεδος, όπως υποστηρίζουν ψευδοεπιστημονικές θεωρίες, οι σκιές θα ήταν ίδιες σε όλα τα σημεία. Ωστόσο, οι μετρήσεις έδειξαν το αντίθετο: οι σκιές διέφεραν, επιβεβαιώνοντας τη σφαιρικότητα της Γης.
Όσο βορειότερα τοποθετούνταν το νησί, τόσο μεγαλύτερη ήταν και η σκιά. Στη Λήμνο, για παράδειγμα, η σκιά ήταν αισθητά μεγαλύτερη από εκείνη στη Λέσβο, η οποία με τη σειρά της ξεπερνούσε τη σκιά στην Ικαρία και τη Ρόδο. Η μέγιστη διαφορά μεταξύ των ακραίων σημείων – Λήμνου και Κάσου – έφτασε τα 18 εκατοστά, ένα εύρημα που δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Το πείραμα προηγήθηκε διαδικτυακής προετοιμασίας, κατά την οποία εξηγήθηκαν στους μαθητές οι βασικές αρχές της μεθοδολογίας. Το πείραμα θυμίζει εκείνο του Ερατοσθένη, που πραγματοποιείται στις ισημερίες για τον υπολογισμό της περιφέρειας της Γης. Όπως σημείωσε ο επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος και αστροφυσικός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Αλέξανδρος Χιωτέλλης, «στο πείραμα του Ερατοσθένη θεωρείται δεδομένο ότι η Γη είναι σφαιρική. Εμείς με το πείραμά μας επιστρέφουμε στο βασικό ερώτημα: ποιο είναι το σχήμα της Γης;»
Ο ίδιος περιέγραψε με χιούμορ πως τα παιδιά γέλασαν όταν τους ανακοινώθηκε ότι θα επιχειρήσουν να αποδείξουν τη σφαιρικότητα της Γης, όμως εντυπωσιάστηκαν από τη δύναμη της Φυσικής να προβλέπει με ακρίβεια το φυσικό φαινόμενο. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων, που εστάλησαν στο Αστεροσκοπείο, ήταν εντός του αναμενόμενου πειραματικού σφάλματος, και συμφωνούσαν πλήρως με τις θεωρητικές τιμές. Μαζί με τις μετρήσεις, οι μαθητές έστειλαν κι ένα συμβολικό μήνυμα: «Η επιστήμη μιλά με στοιχεία. Οι ψευδοεπιστήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας βασίζονται σε υποθέσεις. Εσύ ποιον εμπιστεύεσαι;» Το πείραμα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος UniversALL: Αστρονομία για μαθητές ακριτικών περιοχών, που σχεδιάζει και υλοποιεί το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών με στόχο τη διάδοση της επιστήμης και την ενίσχυση της εξωστρέφειας σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.
