Η επείγουσα ανάγκη ρύθμισης
Σε μια εποχή όπου η ψυχική υγεία έχει αναδειχθεί –επιτέλους– σε προτεραιότητα για εκατομμύρια ανθρώπους, παράλληλα ανθεί ένα σκιώδες φαινόμενο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακόμη και επικίνδυνο: η ανεξέλεγκτη «άνθιση» των αυτοαποκαλούμενων συμβούλων ψυχικής υγείας και life coaches, που διαθέτουν μόνο… ένα σεμινάριο, μια πιστοποίηση e-learning ή απλώς έναν δυνατό λογαριασμό στα social media.
Με την εικόνα της ευγενούς «αυτοβελτίωσης» και του εύκολου «θεραπευτικού λόγου», οι «θεραπευτές του Instagram» και οι «ψυχολόγοι του TikTok» προσελκύουν ένα ευρύ –και κυρίως ευάλωτο– κοινό, μιλώντας με ύφος αυθεντίας για συναισθηματικά τραύματα, διαταραχές και τρόπους «να αγαπήσεις ξανά τον εαυτό σου». Όμως, πίσω από τα καλοφτιαγμένα reels και τις viral φράσεις, δεν υπάρχει ίχνος ακαδημαϊκής κατάρτισης, επιστημονικής γνώσης ή εποπτείας. Υπάρχει μόνο μια επικίνδυνη αυθαιρεσία.
«Δήλωσέ το και είσαι»: Ένα επάγγελμα χωρίς κανόνες
Η Ελλάδα, σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς, επιτρέπει σε οποιονδήποτε πολίτη να ανοίξει Κωδικό Αριθμό Δραστηριότητας (ΚΑΔ) ως «σύμβουλος ψυχικής υγείας», χωρίς να απαιτείται πτυχίο ψυχολογίας ή πιστοποιημένη εκπαίδευση. Όπως κατέδειξε πρόσφατο ρεπορτάζ, μέσα από την πλατφόρμα της ΑΑΔΕ, κάποιος μπορεί να δηλώσει έναρξη επαγγέλματος με λίγα κλικ και λίγα αρχεία PDF – και να ξεκινήσει κανονικά να «δέχεται» πελάτες. Ούτε ερωτήσεις, ούτε έλεγχοι, ούτε φίλτρα. «Το κράτος μάς αναγνωρίζει φορολογικά, αλλά όχι θεσμικά», λέει η Ρουμπίνη Βασιλοπούλου, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής. Και μέσα σε αυτό το θεσμικό κενό, δεκάδες –αν όχι εκατοντάδες– νέοι «σύμβουλοι» εμφανίζονται κάθε χρόνο, αρκετοί χωρίς ίχνος εκπαίδευσης πέρα από ένα ταχύρρυθμο σεμινάριο ή ένα online πρόγραμμα ενός Σαββατοκύριακου.
Οι «θεραπευτές του TikTok»: Η λάμψη των social media, η σκιά της ευθύνης
Το πρόβλημα διογκώνεται όταν οι «θεραπευτές των social» μετατρέπουν το Instagram και το TikTok σε «ψυχοθεραπευτικά» πάνελ, συμβουλεύοντας για κρίσεις πανικού, πένθος, τραυματικές εμπειρίες, εσωτερικό παιδί, τοξικές σχέσεις. Όλα αυτά, δίχως εποπτεία, δίχως εκπαίδευση, δίχως νομικές συνέπειες. Κάποιοι έχουν χιλιάδες followers. Άλλοι βγαίνουν σε τηλεοπτικά πάνελ ως «ειδικοί», χωρίς κανείς να ελέγχει πού, πώς και αν έχουν σπουδάσει. «Ψυχοθεραπευτές», «σύμβουλοι αυτογνωσίας», «εμψυχωτές ζωής» ή «προπονητές συναισθημάτων» – όλα αυτά ακούγονται ωραία, αλλά δεν είναι επαγγέλματα κατοχυρωμένα ούτε από το Υπουργείο Παιδείας, ούτε από το Υπουργείο Υγείας.
«Έχουμε δει ανθρώπους που έχουν πληρώσει χιλιάδες ευρώ, για να λάβουν “συμβουλές” από άτομα χωρίς καμία επιστημονική επάρκεια, και βγήκαν από την εμπειρία συναισθηματικά διαλυμένοι», λέει στην «Κ» η κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Τσαμπίκα Μπαφίτη. «Το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτοί οι “θεραπευτές” δεν έχουν την παραμικρή επίγνωση της ευθύνης που φέρουν απέναντι σε ανθρώπους με αληθινά ψυχικά φορτία. Και συχνά, όταν συναντούν ένα δύσκολο περιστατικό, δεν ξέρουν καν πώς να το αναγνωρίσουν – πόσο μάλλον να το διαχειριστούν».
Η επείγουσα ανάγκη ρύθμισης
Η επιστημονική κοινότητα ζητά εδώ και χρόνια ένα θεσμικό πλαίσιο που να διαχωρίζει τους επιστημονικά καταρτισμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας από τους ανεκπαίδευτους «εμπνευστές» της αυτοβελτίωσης. Η ΕΕΣ και η Ελληνική Εταιρεία Ψυχοθεραπείας Ελλάδος ζητούν πιστοποίηση, ενιαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, εσωτερικό έλεγχο και μητρώα. Αλλά οι αρμόδιοι φορείς δεν έχουν ακόμη ανταποκριθεί. Κι έτσι, κάθε μέρα που περνά, κάποιος πολίτης –συχνά ευάλωτος, θλιμμένος, αποπροσανατολισμένος– μπορεί να πέσει στα χέρια ενός ανθρώπου που ούτε μπορεί, ούτε δικαιούται να τον «θεραπεύσει».
Γιατί δεν είναι αστείο
Το να βρεθείς απέναντι σε κάποιον που δηλώνει «σύμβουλος ψυχικής υγείας» χωρίς να έχει περάσει ποτέ από τη θέση του θεραπευόμενου, χωρίς να έχει καν βασικές σπουδές, είναι κάτι που δεν πρέπει να παίρνουμε ελαφρά. Δεν είναι απλώς μια μόδα των social. Δεν είναι απλώς μια νέα τηλεοπτική περσόνα. Είναι ένα εν δυνάμει επικίνδυνο πρόσωπο απέναντι σε ανθρώπους που κουβαλούν πόνο, πένθος, τραύματα και βαθιά ανάγκη για βοήθεια. Η ψυχική υγεία δεν μπορεί να είναι trend. Δεν χωράει σε stories. Δεν επιτρέπεται να παίζεται στα reels.
