Πίσω από τα παγωμένα φιόρδ και τα τουριστικά τοπία της βόρειας Νορβηγίας, υπάρχει ένας κόσμος σιωπηλός αλλά εξαιρετικά ενεργός – ένας κόσμος που χτίστηκε εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου και σήμερα επανέρχεται στο προσκήνιο. Ο λόγος για τις χιλιάδες υπόγειες στρατιωτικές εγκαταστάσεις που η Σκανδιναβική χώρα είχε διαμορφώσει απέναντι στη σκιά της Σοβιετικής Ένωσης – και που σήμερα, δεκαετίες μετά, επανενεργοποιούνται με φόντο τη ρωσική επιθετικότητα. Η γειτνίαση της Νορβηγίας με τη Ρωσία την είχε μετατρέψει, ήδη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ένα από τα πιο νευραλγικά σημεία για το ΝΑΤΟ. Από τότε, η χώρα απέκτησε ένα εκτεταμένο δίκτυο υπόγειων καταφυγίων και στρατηγικών τοποθεσιών. Στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, περισσότερες από 3.000 τέτοιες εγκαταστάσεις λειτουργούσαν σε βουνά, σπήλαια και παραθαλάσσιες περιοχές, προσφέροντας στρατηγική κάλυψη σε μαχητικά, υποβρύχια, αλλά και κρίσιμες υποδομές.
Σήμερα, δύο από τα πιο εμβληματικά στρατιωτικά καταφύγια της χώρας, το Bardufoss και το Olavsvern, επιστρέφουν δυναμικά στη δράση. Το πρώτο, ένα παλιό υπόστεγο που λειτουργούσε ήδη από τη δεκαετία του 1930 και φιλοξένησε τόσο γερμανικά αεροσκάφη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και νορβηγικά μαχητικά στη συνέχεια, επανενεργοποιήθηκε πλήρως για να προστατεύσει τα υπερσύγχρονα F-35 Lightning II. Οι υποδομές του Bardufoss έχουν αναβαθμιστεί πλήρως, με στόχο να προστατευθούν τα πανάκριβα αεροσκάφη από επιθέσεις με φθηνά drones – απειλή που έγινε εφιαλτικά πραγματική στα πεδία μάχης της Ουκρανίας. Το ΝΑΤΟ και η Νορβηγία ποντάρουν πλέον στη διασπορά και την κάλυψη των στόχων, επενδύοντας και πάλι στη λογική του υπόγειου καταφυγίου.
Η επιστροφή της βάσης Olavsvern: Από τα ρωσικά πλοία… στο αμερικανικό ναυτικό
Η περίπτωση της ναυτικής βάσης Olavsvern είναι ενδεικτική της γεωπολιτικής μεταστροφής των τελευταίων ετών. Χτισμένη μέσα στα βουνά κοντά στη Θάλασσα του Μπάρεντς – στο λεγόμενο «χάσμα της αρκούδας», ένα κρίσιμο πέρασμα για τα ρωσικά υποβρύχια – η βάση σχεδιάστηκε με χρηματοδότηση του ΝΑΤΟ για να αντιμετωπίσει την επέκταση του σοβιετικού Βόρειου Στόλου. Ωστόσο, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η βάση εγκαταλείφθηκε και τελικά πωλήθηκε σε ιδιώτες το 2013, σε εξευτελιστική τιμή. Η κατάσταση έφτασε στο σημείο να φιλοξενούνται εντός της ρωσικά αλιευτικά και ερευνητικά πλοία. Η εικόνα αυτή άλλαξε το 2020, όταν η WilNor Governmental Services, με στενούς δεσμούς με τον νορβηγικό στρατό, αγόρασε την εταιρεία και ξεκίνησε τις εργασίες αποκατάστασης. Πλέον, η παρουσία των νορβηγικών και αμερικανικών δυνάμεων αυξάνεται, ενώ εξετάζεται και η μόνιμη εγκατάσταση πυρηνικών υποβρυχίων των ΗΠΑ στη βάση – μια κίνηση που μόνο απαρατήρητη δεν περνάει από τη Μόσχα.
Νέος Ψυχρός Πόλεμος; Οι σκιές του παρελθόντος επιστρέφουν
Η αναβίωση των υποδομών του Ψυχρού Πολέμου δεν αφορά μόνο τη Νορβηγία. Η Ρωσία έχει επαναδραστηριοποιήσει δεκάδες βάσεις στην Αρκτική. Η Σουηδία επανέφερε σε λειτουργία τη μυστική βάση Muskö, ενώ η Κίνα κατασκευάζει νέα υπόγεια κέντρα διοίκησης και βάσεις υποβρυχίων σε γεωπολιτικά ευαίσθητες περιοχές. Ακόμη και το Ηνωμένο Βασίλειο, παρότι πιο συγκρατημένο λόγω κόστους, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί υπόγεια καταφύγια όπως αυτά του Northwood Headquarters και του MOD Corsham, που παραμένουν ενεργά σε θέματα στρατιωτικών επικοινωνιών και πυρηνικής ετοιμότητας.
Όπως σημειώνει ο ειδικός Paul Ozorak, συγγραφέας του Underground Structures of the Cold War, οι υπόγειες εγκαταστάσεις μπορεί να είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο για την προστασία αεροσκαφών και πλοίων από επιθέσεις υψηλής ακρίβειας. Ωστόσο, η επαναλειτουργία τους συνεπάγεται υψηλό κόστος και προβλήματα ασφαλείας – ιδίως όταν πρόκειται για παλαιές εγκαταστάσεις που έχουν ήδη εκτεθεί σε ξένες μυστικές υπηρεσίες ή είχαν δοθεί σε αμφιλεγόμενους ιδιώτες.
Ο Νορβηγός αναλυτής Andreas Østhagen υπογραμμίζει ότι η στρατηγική ανησυχία της Νορβηγίας για τη Ρωσία προηγήθηκε της εισβολής στην Ουκρανία. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η ενίσχυση του ρωσικού στόλου και οι στρατιωτικές ασκήσεις στην Αρκτική αποτελούσαν ήδη λόγο για προβληματισμό. Τελικά, έχει νόημα η επιστροφή στα υπόγεια; Η απάντηση φαίνεται να είναι ναι. Όχι γιατί η Ρωσία του Πούτιν είναι ίδια με τη Σοβιετική Ένωση, αλλά γιατί οι στρατηγικές ερωτήσεις – πώς αποτρέπεις και πώς αντιμετωπίζεις έναν πιθανό αντίπαλο – παραμένουν οι ίδιες. Η επένδυση σε υπόγειες υποδομές δεν είναι απλώς μια αναδρομή στην ιστορία, αλλά μια προσαρμογή στη νέα μορφή πολέμου: αυτή των drones, των κυβερνοεπιθέσεων και της ασύμμετρης απειλής.
