Το «Μαύρο Πάσχα» του 1914
Με την υπογραφή σχετικού Προεδρικού Διατάγματος, η 6η Απριλίου καθιερώνεται ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας του Θρακικού Ελληνισμού. Πρόκειται για μια καθυστερημένη, αλλά ουσιαστική πράξη ιστορικής αναγνώρισης, περισσότερο από έναν αιώνα μετά τα γεγονότα που σημάδεψαν βαθιά τον ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης. Η ημερομηνία επιλέχθηκε με βάση την κορύφωση των διωγμών που σημειώθηκαν στις 6 Απριλίου 1914, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «επιχείρησης εκκαθάρισης» των Ελλήνων της περιοχής. Εκείνη η μέρα έχει καταγραφεί από την ιστορική έρευνα ως το αποκορύφωμα μιας σειράς βίαιων γεγονότων που είχαν ξεκινήσει σταδιακά από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Ο ελληνικός πληθυσμός στην Ανατολική Θράκη αριθμούσε περίπου 250.000 άτομα στις αρχές του αιώνα. Από το 1906 και μετά, καταγράφεται συστηματική επιδείνωση του κλίματος, με πράξεις βίας, καταστροφές εκκλησιών και σχολείων, ενώ το 1914 ξεκινούν μαζικές εκτοπίσεις και απελάσεις. Στις 6 Απριλίου 1914, 200 οικογένειες από τη Στράντζα (τουρκικά: Binkilic) εξαναγκάστηκαν σε εκδίωξη. Σύμφωνα με το αρχείο του greek-genocide.net και μαρτυρίες όπως αυτή της Ασπασίας Κωνσταντινίδη, οι απελάσεις συνοδεύτηκαν από βιαιοπραγίες, εξευτελισμούς και λεηλασίες σε βάρος των εκτοπιζόμενων.
Η εκστρατεία δεν προήλθε από τυχαία κοινωνική ένταση αλλά εντάχθηκε σε ένα ευρύτερο κρατικό σχέδιο εθνοκάθαρσης. Παραστρατιωτικές ομάδες της Teskilat-i Mahsusa (Ειδικής Οργάνωσης), με τη συνδρομή στρατιωτικών και διοικητικών αρχών, ενορχήστρωναν τις μετακινήσεις πληθυσμών και την υφαρπαγή περιουσιών. Διπλωματικά έγγραφα ξένων πρεσβειών της εποχής κάνουν λόγο για εξαναγκασμούς σε υπογραφή δήλωσης «οικειοθελούς αποχώρησης», ενώ σε περιοχές όπως οι Σαράντα Εκκλησιές, αναφέρεται ότι ενισχυόταν το θρησκευτικό μίσος και εξοπλίζονταν πολίτες για τη συμμετοχή σε βίαιες ενέργειες.
Εκτοπισμοί, καταναγκαστικά έργα και τελεσίγραφα εγκατάλειψης
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μεταξύ 1913 και 1917, περίπου 232.000 Έλληνες εγκατέλειψαν την Ανατολική Θράκη. Άλλες 96.000 ψυχές οδηγήθηκαν στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας, συχνά σε συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας. Η τελική φάση της διαδικασίας ήρθε τον Οκτώβριο του 1922, όταν, με επίσημο τελεσίγραφο, οι εναπομείναντες κάτοικοι κλήθηκαν να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους εντός 15 ημερών. Σημειώνεται πως πολεμικός ανταποκριτής εκείνης της περιόδου ήταν και ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος κατέγραψε μέρος των γεγονότων της φυγής από την Ανατολική Θράκη.
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος είχε επισημάνει ότι η Ανατολική Θράκη αποτέλεσε το πρώτο πεδίο εφαρμογής των οργανωμένων εκτοπισμών, πριν αυτοί επεκταθούν στη Δυτική Μικρά Ασία και τον Πόντο. Το μοντέλο των εθνοκαθάρσεων που εφαρμόστηκε εκεί, αποτέλεσε την απαρχή μιας ευρύτερης πολιτικής γενοκτονίας. Η επίσημη αναγνώριση της 6ης Απριλίου ως Ημέρας Μνήμης συνιστά, έστω και με καθυστέρηση, μια πράξη δικαίωσης της ιστορικής αλήθειας και του συλλογικού τραύματος των Θρακιωτών που εκτοπίστηκαν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες.
