Περισσότερο από τρεις δεκαετίες μετά τη διάσημη θεωρία του περί «τέλους της Ιστορίας», ο Φράνσις Φουκουγιάμα επιστρέφει με ένα ηχηρό καμπανάκι κινδύνου. Ο στοχαστής που έγινε παγκόσμια γνωστός τη δεκαετία του ’90 υποστηρίζοντας πως η φιλελεύθερη δημοκρατία είχε θριαμβεύσει οριστικά, σήμερα δηλώνει ανήσυχος: η Ιστορία όχι μόνο δεν τελείωσε, αλλά επιταχύνεται επικίνδυνα προς την κατεύθυνση του ολοκληρωτισμού και της σύγκρουσης.
Σε συνέντευξή του στη La Repubblica, ο Αμερικανός καθηγητής πολιτικών επιστημών του Στάνφορντ δεν δίστασε να συγκρίνει τις σημερινές κινήσεις του Ντόναλντ Τραμπ με τις πολιτικές επιλογές της δεκαετίας του ’30 που οδήγησαν την ανθρωπότητα στον όλεθρο. Ο Φουκουγιάμα ήταν καταπέλτης απέναντι στην απόφαση Τραμπ να επιβάλει μαζικούς δασμούς σε δεκάδες χώρες. «Πρόκειται για την πιο παράλογη και επιζήμια πολιτική που έχει υιοθετήσει ποτέ πρόεδρος των ΗΠΑ», τόνισε. Και εξήγησε: οι δασμοί όχι μόνο δεν προστατεύουν την οικονομία, αλλά υπονομεύουν τη φιλελεύθερη εμπορική τάξη στην οποία βασίστηκε η αμερικανική ευημερία μεταπολεμικά. Ο ίδιος χαρακτήρισε τον Τραμπ επικίνδυνα αδαή σε ό,τι αφορά τις βασικές αρχές της οικονομίας: «Δεν κατανοεί ότι το εμπορικό έλλειμμα είναι αποτέλεσμα της παγκόσμιας χρήσης του δολαρίου, όχι ένδειξη εκμετάλλευσης». Με άλλα λόγια, το όραμα του Τραμπ για αναγέννηση της βιομηχανίας είναι ουτοπικό — σε ένα κόσμο με πανάκριβο εργατικό κόστος και περίπλοκες εφοδιαστικές αλυσίδες.
Ο Φουκουγιάμα εκτιμά ότι η στρατηγική του Τραμπ οδηγεί τις διεθνείς σχέσεις σε ένα σκοτεινό παρελθόν, όπου κυριαρχούν η δύναμη και οι σφαίρες επιρροής: «Πρόκειται για αναδίπλωση στον 19ο αιώνα, όπου δεν υπάρχει ηθική και κανένας διαχωρισμός ανάμεσα σε φίλους και εχθρούς. Δεν είναι αυτός ο κόσμος στον οποίο θέλουμε να ζούμε». Αυτό το μοντέλο, κατά τον Φουκουγιάμα, διαλύει κάθε έννοια διεθνούς συνεργασίας, ενισχύει τα αυταρχικά καθεστώτα και υπονομεύει τις φιλελεύθερες δημοκρατίες. Και δεν διστάζει να επισημάνει ότι ο ίδιος ο Τραμπ επιδιώκει έναν κόσμο χωρίς αξίες, με μόνες σταθερές την ισχύ και την επιβολή.
Οι συνέπειες: Ρήξη με την Ευρώπη, απειλή πολέμου, αποσταθεροποίηση
Η ρητορική και οι πολιτικές του Τραμπ, σύμφωνα με τον διανοητή, δεν απειλούν μόνο την οικονομική σταθερότητα, αλλά και τη διεθνή ειρήνη. Οι αυθαίρετες εμπορικές επιλογές, η διάρρηξη των συμμαχιών και η παραίτηση από τον ρόλο της Αμερικής ως θεματοφύλακα του διεθνούς δικαίου απειλούν να διαλύσουν τον άξονα της Δύσης. «Η Βορειοατλαντική Συμμαχία κινδυνεύει, η Ρωσία και η Κίνα παραμονεύουν. Και η Ιστορία μάς δείχνει ότι τέτοια κενά ισχύος δεν μένουν ποτέ κενά», προειδοποιεί. Για τον Φουκουγιάμα, η αποδυνάμωση της Ουκρανίας θα σημάνει το πράσινο φως για μια νέα επιθετικότητα του Πεκίνου στην Ταϊβάν. Η γεωπολιτική τάξη που σταθεροποίησε τον κόσμο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο αποσυντίθεται, με τις ΗΠΑ –υπό Τραμπ– να ενθαρρύνουν, αντί να αποτρέπουν, τον επεκτατισμό.
Μάλιστα, ο στοχαστής δεν διστάζει να αναφέρει ότι ακόμη και η Γροιλανδία μπορεί να βρεθεί στο στόχαστρο. Το διεθνές σύστημα μοιάζει με καζάνι που βράζει, και οι ηγεσίες των αυταρχικών δυνάμεων καραδοκούν να εκμεταλλευτούν την αμερικανική σύγχυση. Ο Φουκουγιάμα δεν έχει καμία αμφιβολία: πίσω από τις υπαινικτικές αναφορές του Τραμπ για τρίτη θητεία, υποβόσκουν «αυταρχικές φιλοδοξίες». Το μέλλον της Αμερικής και της δημοκρατίας διεθνώς, κατά τον ίδιο, εξαρτάται από την ικανότητα των θεσμών να αντισταθούν – είτε μέσω της Δικαιοσύνης είτε μέσω της ψήφου στις επόμενες εκλογές.