ΗΠΑ – Κίνα δασμοί: Ο εμπορικός αναθεωρητισμός του Τραμπ

Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αψηφήσει το μεταπολεμικό πλαίσιο ελεύθερων εμπορικών συναλλαγών και να προχωρήσει μονομερώς στην επιβολή υψηλών δασμών σε εισαγόμενα προϊόντα πυροδότησε διεθνή αναστάτωση. Αν και η πολιτική του στόχευε ένα ευρύ φάσμα χωρών, η προσοχή στράφηκε αμέσως στον πραγματικό του στόχο: την Κίνα. Η σύγκρουση κλιμακώθηκε όταν ο πρώην πρόεδρος ανακοίνωσε τιμωρητικούς δασμούς 125% για κινεζικά προϊόντα, τους οποίους συνόδευσε με μια αιφνιδιαστική αναστολή 90 ημερών και μια ταυτόχρονη μείωση κατά 10%, σε μια προφανή απόπειρα εξισορρόπησης των εντυπώσεων. Η διπλή αυτή κίνηση αποκάλυψε μια στρατηγική που επιδιώκει να διατηρήσει την πίεση προς το Πεκίνο, περιορίζοντας όμως τον αντίκτυπο στις αγορές. Ωστόσο, το σύνθημα περί «αναγέννησης της αμερικανικής μεταποίησης», που ο Τραμπ είχε αναγάγει σε βασικό άξονα της οικονομικής του ατζέντας, εξακολουθεί να αιωρείται, χωρίς να μετουσιώνεται σε χειροπιαστό αποτέλεσμα.

Το κρίσιμο ερώτημα που αιωρείται είναι αν οι χειρισμοί του εντάσσονται σε ένα μελετημένο στρατηγικό πλάνο ή αν αποτελούν ελιγμούς απέναντι στην κλιμακούμενη ανησυχία των επενδυτών και της κοινωνίας. Μια καθαρή απάντηση ίσως να μη δοθεί ποτέ. Ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών, Σκοτ Μπέσεντ, υποστήριξε ότι οι δασμοί δεν ήταν μια παρορμητική κίνηση αλλά εργαλείο πίεσης για να σύρει η Ουάσιγκτον τις εμπλεκόμενες χώρες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ανέφερε δε ότι η Κίνα αντέδρασε με τρόπο που τη «φίμωσε» στρατηγικά. Η αμερικανική τακτική φαίνεται να ευνοεί τις χώρες που επιδεικνύουν υποχωρητικότητα, ενισχύοντας παράλληλα τη δυναμική των χρηματαγορών και οξύνοντας τη γεωπολιτική αντιπαράθεση με το Πεκίνο.

Η στάση του Τραμπ απέναντι στην Κίνα έχει τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης ψυχροπολεμικής προσέγγισης. Δεν αντιμετωπίζει την κινεζική οικονομία απλώς ως ανταγωνιστή, αλλά ως απειλή μείζονα από εκείνη της Σοβιετικής Ένωσης σε παλαιότερες δεκαετίες. Υπό αυτό το πρίσμα, οι δασμοί αποκτούν ρόλο ανάλογο της στρατιωτικής πίεσης που άσκησε ο Ρόναλντ Ρίγκαν στη δεκαετία του ’80. Παρά τις κατά καιρούς δυσοίωνες προβλέψεις για κατάρρευση της κινεζικής οικονομίας, η ανοδική της τροχιά, που ξεκίνησε από τις μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, δεν έχει ανακοπεί επί τέσσερις δεκαετίες.

Ο κίνδυνος διπλωματικής απομόνωσης των ΗΠΑ

Αν ο σκοπός του Τραμπ ήταν η δημιουργία ενός ενιαίου δυτικού μετώπου απέναντι στην κινεζική επιρροή, η τακτική του κινδυνεύει να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Η επιθετική ρητορική και οι μονομερείς ενέργειες απέναντι ακόμη και σε παραδοσιακούς συμμάχους ενδέχεται να απομονώσουν τις ΗΠΑ και να ενισχύσουν το αφήγημα της Κίνας ως θύματος καταναγκασμών. Όπως δήλωσε εκπρόσωπος της κινεζικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον λίγο πριν τις τελευταίες αμερικανικές ανακοινώσεις, «ο εκφοβισμός και ο εκβιασμός δεν αποτελούν μέθοδο συνεργασίας με την Κίνα». Στο εσωτερικό, οι οικονομικές επιπτώσεις είναι ήδη ορατές. Οικονομολόγοι εκφράζουν φόβους για ύφεση, καθώς οι ταυτόχρονες πιέσεις στους τομείς του εμπορίου, της κατανάλωσης και των επενδύσεων συγκλίνουν σε ένα δυσοίωνο οικονομικό τοπίο. Ο Τζο Μρουσουέλας, επικεφαλής οικονομολόγος της RSM US, ανέβασε στο 55% την πιθανότητα ύφεσης για τις ΗΠΑ – από 20% λίγες ημέρες νωρίτερα – ενώ και η Goldman Sachs κάνει λόγο για 45% πιθανότητα επιβράδυνσης της οικονομίας μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο. Για το 2025, η προβλεπόμενη ανάπτυξη κινείται μόλις στο 0,5%.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου έχει ήδη προειδοποιήσει για τις καταστροφικές συνέπειες μιας παρατεταμένης εμπορικής διαμάχης. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, η διμερής εμπορική δραστηριότητα ΗΠΑ–Κίνας μπορεί να μειωθεί έως και κατά 80%, κάτι που μεταφράζεται σε απώλειες ύψους 466 δισ. δολαρίων, με βάση τα περσινά επίπεδα των 582,5 δισ. δολαρίων. Σε ευρύτερη κλίμακα, η πολυδιάσπαση του παγκόσμιου εμπορίου σε ανταγωνιστικά οικονομικά μπλοκ θα μπορούσε να μειώσει το παγκόσμιο πραγματικό ΑΕΠ σχεδόν κατά 7%.

Η απάντηση της Ευρώπης και το ερώτημα της ενότητας

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έμεινε αδρανής απέναντι στη μονομερή στάση της Ουάσιγκτον. Στις 9 Απριλίου, η Κομισιόν ενέκρινε τριφασικό σχέδιο αντιποίνων που τίθεται σε ισχύ σταδιακά: Στις 15 Απριλίου επιβάλλονται δασμοί σε προϊόντα ύψους 3,9 δισ. ευρώ, στις 15 Μαΐου ακολουθούν επιβαρύνσεις ύψους 13,5 δισ., και τον Δεκέμβριο προστίθενται επιπλέον 3,5 δισ. ευρώ. Ωστόσο, παραμένει θολό αν αυτά τα μέτρα θα πλήξουν άμεσα και την Κίνα ή αν θα υιοθετηθούν ενιαία από όλα τα κράτη μέλη, καθώς διατηρούνται επιφυλάξεις για τον βαθμό σύγκλισης των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων απέναντι στον κοινό εμπορικό αντίπαλο.