Η Μεγάλη Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Εβδομάδας και είναι αφιερωμένη σε δύο συμβολικά γεγονότα που αποτυπώνονται στη λειτουργική και υμνολογική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας: τη μορφή του Ιωσήφ του Πάγκαλου από την Παλαιά Διαθήκη και το περιστατικό της άκαρπης συκιάς, την οποία καταράστηκε ο Χριστός. Ο Ιωσήφ, γιος του Ιακώβ και ο μικρότερος από τα δώδεκα αδέλφια του, ξεχώριζε για την εντιμότητα, την πίστη και την καθαρότητα του βίου του. Η αρετή του αυτή προκάλεσε τη ζήλια των αδελφών του, οι οποίοι αρχικά τον έριξαν σε λάκκο και προσπάθησαν να πείσουν τον πατέρα τους ότι είχε κατασπαραχθεί από άγριο ζώο, δείχνοντάς του το ματωμένο του ρούχο.
Στη συνέχεια, τον πούλησαν σε εμπόρους, οι οποίοι με τη σειρά τους τον μετέφεραν στην Αίγυπτο, όπου και αγοράστηκε από τον Πετεφρή, αρχιμάγειρα του Φαραώ. Παρά την ταπεινή του θέση, ο Ιωσήφ ξεχώρισε για την ακεραιότητα και τη σοφία του. Όταν αρνήθηκε τις επίμονες ερωτικές προτάσεις της συζύγου του Πετεφρή, εκείνη τον συκοφάντησε και οδηγήθηκε στη φυλακή. Εκεί όμως, όταν ο Φαραώ είδε ένα αινιγματικό όνειρο, ο Ιωσήφ το ερμήνευσε προφητικά, προβλέποντας επτά χρόνια ευφορίας και επτά χρόνια λιμού. Ο Φαραώ, εντυπωσιασμένος από τη σοφία του, τον τοποθέτησε σε υψηλή θέση εξουσίας. Ο Ιωσήφ διαχειρίστηκε με σύνεση τη διατροφή του λαού κατά τα δύσκολα χρόνια της πείνας και, όταν τα αδέλφια του εμφανίστηκαν μπροστά του ζητώντας βοήθεια, τους συγχώρεσε και τους έφερε κοντά του, μαζί με τον πατέρα τους Ιακώβ. Η μορφή του Ιωσήφ συμβολίζει την καθαρότητα, την ταπείνωση, τη συγχώρεση και τη θεία πρόνοια.
Η άκαρπη συκιά – Ένα ισχυρό μήνυμα μετανοίας
Την ίδια ημέρα τιμάται και το συμβολικό γεγονός της άκαρπης συκιάς, την οποία καταράστηκε ο Χριστός κατά την είσοδό Του στα Ιεροσόλυμα. Η συκιά, αν και είχε φύλλα, δεν έφερε καρπούς, γεγονός που θεωρείται σύμβολο υποκρισίας και πνευματικής ακαρπίας. Με τον τρόπο αυτό, ο Ιησούς μεταδίδει ένα ηχηρό μήνυμα προς όλους: η εξωτερική ευσέβεια δεν έχει αξία χωρίς καρπούς πίστης και μετάνοιας. Το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας τελείται ο Όρθρος της Μεγάλης Τρίτης, γνωστός και ως Ακολουθία του Νυμφίου. Η υμνολογία της τελετής είναι βαθιά κατανυκτική και στρέφει την προσευχή των πιστών προς την Παραβολή των Δέκα Παρθένων, με το κεντρικό μήνυμα: «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται», καλώντας τον κάθε χριστιανό να είναι άγρυπνος, έτοιμος πνευματικά για τη Βασιλεία των Ουρανών. Η Μεγάλη Δευτέρα, έτσι, σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη ρουτίνα στην πνευματική εγρήγορση, ανοίγοντας τον δρόμο της προσευχής, της αυτοκριτικής και της μετανοίας, ενόψει των Παθών και της Ανάστασης του Κυρίου.