Ο ναός που έψαλλε ο Παπαδιαμάντης
Σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης και ιστορικής φόρτισης, «ζωντάνεψε» ξανά τη Μεγάλη Παρασκευή το ιστορικό παρεκκλήσι του Προφήτη Ελισσαίου, στου Ψυρρή. Από τις 15:00 έως τις 17:00 τελέστηκε η Ακολουθία του Επιταφίου και πραγματοποιήθηκε λιτάνευση στον αύλειο χώρο του μικρού ναού, με τη συμμετοχή πιστών που τίμησαν τη σιωπηλή θλίψη της ημέρας. Ο ναός, μια λιτή μονόκλιτη βασιλική χτισμένη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, συνδέεται άρρηκτα με την αρχοντική αθηναϊκή οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη. Η ιστορία του όμως απέκτησε διαστάσεις συμβολικές και πνευματικές, όταν στις αγρυπνίες του άρχισαν να ψάλλουν δύο από τις πιο εμβληματικές μορφές της ελληνικής γραμματείας: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο εξάδελφός του, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης.
Μιλώντας στην εκπομπή Συνδέσεις της ΕΡΤNews, ο φιλόλογος και συγγραφέας Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, ανέδειξε τη σημασία του μικρού αυτού ναού, όχι μόνο για την εκκλησιαστική ιστορία της Αθήνας, αλλά και για τη βαθύτερη σχέση του με τη λαϊκή παράδοση και τη λογοτεχνική μνήμη.
Όπως εξήγησε, το εκκλησάκι του Προφήτη Ελισσαίου χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, ωστόσο κατεδαφίστηκε το 1943 από ιδιώτη, ο οποίος φοβόταν ότι θα κηρυχθεί διατηρητέο και θα χάσει την κυριότητα του οικοπέδου. Χρειάστηκε μια συντονισμένη προσπάθεια από την Εταιρεία Επαγγελματικών Σπουδών και την έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου το 2003 για να ξεκινήσει η πλήρης και πιστή ανακατασκευή του ναού, η οποία ολοκληρώθηκε το 2005. Κατά την ανασκαφή, αποκαλύφθηκαν τα λείψανα του παλαιού ναού, επιτρέποντας μια αποκατάσταση απόλυτα εναρμονισμένη με την αρχική του μορφή.
Το στοιχείο, όμως, που προσδίδει ξεχωριστή πνευματική αξία στο παρεκκλήσι είναι η παρουσία του Παπαδιαμάντη στις πολυήμερες και αυστηρά τελετουργικές αγρυπνίες που τελούνταν εκεί, από το 1885 και εξής. Ο λογοτέχνης υπήρξε δεξιός ψάλτης στον ναό, ενώ στο αριστερό αναλόγιο στεκόταν ο Μωραϊτίδης. Στις αγρυπνίες αυτές συμμετείχαν κυρίως άνθρωποι του μόχθου, φτωχοί, εργάτες και γυναίκες από τη γειτονιά, με σεβασμό στην ιερότητα της στιγμής. Παράλληλα, λόγω της παρουσίας του Παπαδιαμάντη, δεν ήταν σπάνιο να παρευρίσκονται και λόγιοι της εποχής.
Ο ιερέας που τελούσε τις αγρυπνίες, ο Παπα-Νικόλας Μπλάνας, ήταν συνομήλικος και πνευματικός συνοδοιπόρος του Παπαδιαμάντη, και έχει ήδη ανακηρυχθεί Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας από το 1992. «Οι αγρυπνίες διαρκούσαν επτά και οκτώ ώρες, με αυστηρή προσήλωση στο τυπικό. Ο Παπαδιαμάντης, λάτρης της ακρίβειας στη λατρεία, συνήθιζε να οδηγεί μετά τους συμμετέχοντες στις ταβέρνες και στα μπακάλικα της περιοχής – που γνώριζε σπιθαμή προς σπιθαμή – για να μοιραστούν το φαγητό και την κουβέντα. Αυτός ήταν ο κόσμος του. Οι φτωχοί, οι ταπεινοί, οι καθημερινοί άνθρωποι», κατέληξε ο κ. Ζουμπουλάκης.
