Απελπισμένοι νέοι, εύποροι ασθενείς και μια βιομηχανία εκμετάλλευσης πίσω από χειρουργικά παραβάν.
Στα χωμάτινα δρομάκια της δυτικής Κένυας, όπου η φτώχεια είναι καθημερινότητα και η ελπίδα συχνά μοιάζει με ψευδαίσθηση, ένας 22χρονος άνδρας πίστεψε πως μπορούσε να αγοράσει ένα καλύτερο μέλλον με τίμημα ένα νεφρό. Ο Άμον Κιπρούτο Μέλυ είδε το σώμα του να μετατρέπεται σε νόμισμα συναλλαγής – για χάρη ενός κυκλώματος που εμπορεύεται ανθρώπινη απόγνωση και που δρα ανενόχλητο μεταξύ Αφρικής και Ευρώπης. Μια δημοσιογραφική έρευνα από τα γερμανικά μέσα Deutsche Welle, ZDF και Der Spiegel αποκαλύπτει ένα δαιδαλώδες διεθνές κύκλωμα εμπορίας οργάνων, με έδρα την Κένυα και αποδέκτες ασθενείς από τη Γερμανία και το Ισραήλ. Στη μία πλευρά, νέοι άνδρες όπως ο Άμον, απελπισμένοι για λίγα δολάρια. Στην άλλη, ηλικιωμένοι σε ανεπτυγμένες χώρες που δεν μπορούν να περιμένουν χρόνια στις λίστες αναμονής για ένα σωτήριο μόσχευμα.
Όταν ένας φίλος του πρότεινε να πουλήσει το νεφρό του για 6.000 δολάρια, ο Άμον σκέφτηκε ότι είχε βρει μια λύση για να αλλάξει τη ζωή του. Αντ’ αυτού, εγκλωβίστηκε σε ένα δίκτυο εκμετάλλευσης, στο οποίο μεσάζοντες και γιατροί τον οδήγησαν σε νοσοκομείο της πόλης Ελντορέτ, στο περίφημο Mediheal Hospital. Εκεί, υποβλήθηκε σε επέμβαση χωρίς καμία ενημέρωση για τους κινδύνους – χωρίς καν να κατανοεί τα αγγλόφωνα έγγραφα που υπέγραφε. Το ποσό που του υποσχέθηκαν δεν καταβλήθηκε ποτέ ολόκληρο. Πήρε 4.000 δολάρια. Με αυτά αγόρασε ένα κινητό, ένα αυτοκίνητο – που χάλασε – και σύντομα βρέθηκε χωρίς χρήματα, αλλά με σοβαρές επιπλοκές υγείας. Ζάλη, εξάντληση, λιποθυμία. Η μητέρα του σοκαρισμένη. Η απόφαση που πήρε, βαραίνει τον Άμον καθημερινά: «Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω, δεν θα το έκανα. Μισώ τον εαυτό μου», λέει σήμερα.
Η «γραμμή παραγωγής» νεφρών
Ο Άμον δεν είναι μόνος. Στην κωμόπολη Ογιουγκίς, σχεδόν 200 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ελντορέτ, δεκάδες νέοι άνδρες λένε ότι έχουν πουλήσει τα νεφρά τους για μόλις 2.000 δολάρια. Όπως μαρτυρούν, κάποιοι από αυτούς, αφού υποβλήθηκαν σε επέμβαση, «στρατολογήθηκαν» από τους μεσάζοντες για να εντοπίζουν και άλλους υποψήφιους δωρητές έναντι 400 δολαρίων για κάθε «παραπομπή». «Πρόκειται για οργανωμένο έγκλημα», λέει ο ερευνητής Βίλις Οκούμου από το Ινστιτούτο Μελετών Ασφαλείας στην Αφρική. «Η κατάσταση είναι τρομακτική. Αυτοί οι νέοι είναι κατεστραμμένοι σωματικά και ψυχολογικά. Δεν νομίζω ότι πολλοί θα φτάσουν τα 60 τους».
Το Mediheal Hospital βρίσκεται στο επίκεντρο του σκανδάλου. Ένας πρώην εργαζόμενος του νοσοκομείου, υπό καθεστώς ανωνυμίας, κατέθεσε ότι η διακίνηση οργάνων ξεκίνησε με παραλήπτες από τη Σομαλία και δωρητές από την Κένυα. Από το 2022, όμως, η «πελατεία» άλλαξε: παραλήπτες έρχονταν από το Ισραήλ, και το 2024 από τη Γερμανία. Οι δωρητές, φτωχοί νέοι από το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν ή το Πακιστάν, έφταναν στην Κένυα για να δηλώσουν – ψευδώς – συγγενείς με τους λήπτες και να παραδώσουν το σώμα τους, εν αγνοία των συνεπειών. Οι χειρουργικές πράξεις πληρώνονταν σχεδόν πάντα με μετρητά. Κανείς δεν ενημέρωνε τους δωρητές για τους κινδύνους. Κανείς δεν διασφάλιζε αν ήταν ενήλικοι. Κάποιοι δεν γνώριζαν τη γλώσσα. Υπέγραφαν γιατί δεν είχαν άλλη επιλογή.
Από τη ζωή στον θάνατο – για 200.000 δολάρια
Από την άλλη πλευρά της αλυσίδας, μια άλλη πραγματικότητα: δεκάδες ασθενείς σε προχωρημένο στάδιο νεφρικής ανεπάρκειας. Όπως η 57χρονη Σαμπίνε από τη Γερμανία, που, αφού το πρώτο μόσχευμά της απέτυχε, πλήρωσε – μέσω της εταιρείας MedLead – έως και 200.000 δολάρια για ένα δεύτερο νεφρό στην Κένυα. Το συμβόλαιο δήλωνε ότι ο δωρητής ήταν συγγενής της και δεν είχε λάβει πληρωμή. Εκείνη, όμως, παραδέχεται: «Δεν ήταν τόσο καθαρό όσο φαινόταν. Ίσως να ήμουν εγωίστρια». Η MedLead, μια ισραηλινή εταιρεία με παρουσία στο Facebook, προωθεί τις «δωρεές» ως διαδικασία συμμορφούμενη με τον νόμο. Πίσω της, σύμφωνα με την έρευνα, κρύβεται ο Ρόμπερτ Σπολάνσκι, ένας επιχειρηματίας με ιστορικό κατηγοριών για παράνομες μεταμοσχεύσεις από τη Σρι Λάνκα μέχρι την Τουρκία.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία της Κένυας, η αγοραπωλησία οργάνων απαγορεύεται, αλλά η νομική «γκρίζα ζώνη» που επιτρέπει δωρεές από «συγγενείς» διευκολύνει τη δράση του κυκλώματος. Οι αρχές έχουν ενημερωθεί για παραβάσεις στο Mediheal, αλλά η έκθεση του υπουργείου Υγείας – που αποκάλυπτε μεταμοσχεύσεις υψηλού ρίσκου, ψευδείς συγγένειες και πληρωμές σε μετρητά – δεν δόθηκε ποτέ στη δημοσιότητα. Και κανένα ουσιαστικό μέτρο δεν ελήφθη. Σύμφωνα με μαρτυρίες τοπικών ερευνητών, τουλάχιστον άλλα δύο νοσοκομεία στην περιοχή εμπλέκονται σε παρόμοιες πρακτικές. Όμως η σιωπή κυριαρχεί. «Αν αρχίσω να το ερευνώ επίσημα, θα με σκοτώσουν», λέει ένας ερευνητής στο Ελντορέτ. Ο ιδρυτής του Mediheal, Σουαρούπ Μίσρα, πρώην βουλευτής και φίλος του Κενυάτη προέδρου Ρούτο, διορίστηκε το 2023 πρόεδρος του κρατικού Ινστιτούτου Βιοτεχνολογίας της χώρας. Παρά τις αποκαλύψεις, δεν απάντησε ποτέ στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων.
Στο τέλος, απομένουν δύο κόσμοι: εκείνος που πληρώνει ό,τι χρειάζεται για να συνεχίσει να ζει και εκείνος που πληρώνεται για να θυσιαστεί. Ο Άμον, ο νεαρός από την Κένυα που πίστεψε σε μια ευκαιρία, ζει σήμερα με τη μισή του υγεία – και καμία του ελπίδα. Κάθε μέρα ξυπνά με τύψεις, κόπωση και αδυναμία. Και με την επίγνωση ότι, σε ένα σύστημα που μετρά τα νεφρά σε δολάρια, ο ίδιος ήταν απλώς μια ακόμη «υπογραφή» στον δρόμο προς το κέρδος.
