Ένα από τα πιο σκοτεινά και φρικτά κεφάλαια του πολέμου στην Ουκρανία φέρνει στο φως η έρευνα του Guardian, αποκαλύπτοντας την τραγική μοίρα της 27χρονης Ουκρανής δημοσιογράφου Βικτόρια Ρόσκινα. Μια γυναίκα που εξαφανίστηκε το καλοκαίρι του 2023 στη Ζαπορίζια, συνελήφθη από τις ρωσικές αρχές και κατέληξε νεκρή στα ρωσικά κελιά, βασανισμένη, καταρρακωμένη, ακρωτηριασμένη – και τελικά αγνώριστη. Όταν, στις 14 Φεβρουαρίου 2024, η σορός της επιστράφηκε στο πλαίσιο ανταλλαγής, η εικόνα της έμοιαζε βγαλμένη από εφιάλτη: το σώμα έφερε ίχνη φρικιαστικών βασανιστηρίων – εγκαύματα από ηλεκτροσόκ στα πόδια, εκδορές σε κεφάλι και γοφούς, σπασμένο πλευρό. Τα μακριά, ξανθά μαλλιά της είχαν ξυριστεί. Το υοειδές οστό στον λαιμό της –ένδειξη στραγγαλισμού– ήταν επίσης σπασμένο. Αλλά το χειρότερο; Έλειπαν τα μάτια, ο εγκέφαλος και ο λάρυγγας. Η απόλυτη βεβήλωση. Η απόλυτη σιωπή. Η σορός της Ρόσκινα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες 757 που παραδόθηκαν εκείνη την ημέρα, συνοδευόταν μόνο από την ένδειξη «NM SPAS 757» – «άγνωστος άνδρας». Καμία ένδειξη φύλου. Καμία αναγνώριση. Λες και ποτέ δεν υπήρξε.
Κρατήθηκε χωρίς κατηγορίες, πέθανε χωρίς φωνή
Η Βικτόρια Ρόσκινα κρατήθηκε επί μήνες χωρίς επίσημες κατηγορίες, χωρίς δικηγόρο, χωρίς επικοινωνία με τον έξω κόσμο – εκτός από ένα τηλεφώνημα τεσσάρων λεπτών στους γονείς της. Όσα ακολούθησαν, ξεδιπλώνονται μέσα από περισσότερες από 50 μαρτυρίες επιζώντων, πρώην σωφρονιστικών υπαλλήλων, δικηγόρων και συγγενών κρατουμένων. Όλοι μαζί σκιαγραφούν ένα εφιαλτικό πορτρέτο σωματικής και ψυχικής εξόντωσης. Συγκρατούμενή της, που αφέθηκε ελεύθερη τον Σεπτέμβριο, κατέθεσε ότι το σώμα της 27χρονης ήταν γεμάτο μώλωπες, πληγές και σημάδια από μαχαιριές. «Της έκαναν ηλεκτροσόκ. Είδα μαχαιριές στο χέρι και στο πόδι. Στον πήχη είχε μια πληγή περίπου τριών εκατοστών. Στο πόδι, πάνω από τη φτέρνα, μια άλλη – πέντε εκατοστών. Τους ικέτευε να μην αγγίξουν τις πληγές της».
Στα τέλη του 2023, ένας αξιωματικός της FSB –τον οποίο η Ρόσκινα αποκάλεσε Μαξίμ Μορόζ– της είπε πως θα μεταφερόταν αλλού, με υπόσχεση καλύτερης μεταχείρισης. Αντί για αυτό, μεταφέρθηκε μόνη, με τζιπ, στο προαναχωρησιακό κέντρο Sizo 2 – εκεί, σύμφωνα με μάρτυρες, έφτασε ήδη υπό την επήρεια άγνωστων φαρμάκων. «Δεν ήταν καλά. Την μιλούσαμε, αλλά το βλέμμα της ήταν χαμένο. Έμενε κουλουριασμένη στο πάτωμα, σε εμβρυακή στάση», περιέγραψε άλλη κρατούμενη. «Ζύγιζε πια μόλις 30 κιλά. Δεν μπορούσε να σηκώσει το κεφάλι της χωρίς βοήθεια. Την κρατούσα όρθια για να σταθεί».
Η απεργία πείνας, το τελευταίο “αντίο”
Η Ρόσκινα άρχισε να αρνείται το φαγητό – όχι επίσημα, αλλά ήσυχα, εμμονικά. Αρχικά είπε πως νηστεύει για θρησκευτικούς λόγους, ύστερα ότι είχε προβλήματα υγείας. Τα πόδια της πρήστηκαν, της προσφέρθηκαν φάρμακα για την καρδιά, αλλά τα αρνήθηκε. Σύμφωνα με γιατρούς, ήταν ήδη σε στάδιο προχωρημένης ασιτίας. Τον Ιούνιο του 2023 νοσηλεύτηκε για αρκετές εβδομάδες υπό δρακόντεια φρούρηση – έξι μασκοφόροι με πολυβόλα φρουρούσαν το κρεβάτι της. Ένα μήνα αργότερα επέστρεψε στη φυλακή με ορό, καθώς συνέχιζε να μην τρώει.
Η πρώτη επίσημη επιβεβαίωση ότι ήταν εν ζωή έφτασε μόλις τον Απρίλιο του 2024, μέσω επιστολής του ρωσικού υπουργείου Άμυνας. Αναφερόταν μόνο πως «κρατείται επί ρωσικού εδάφους». Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, επιτράπηκε να τηλεφωνήσει στους γονείς της. Μίλησε στα ρωσικά, ψιθυρίζοντας: «Μου υποσχέθηκαν ότι θα γυρίσω τον Σεπτέμβριο». Όταν ο πατέρας της την προέτρεψε να φάει, εκείνη απάντησε: «Λοιπόν, αυτό ήταν. Αντίο. Μαμά, μπαμπά, σας αγαπώ».
Γεννημένη για να λέει την αλήθεια
Η Ρόσκινα, ή «Βίκα» όπως την φώναζε η οικογένειά της, μεγάλωσε στο Κριβί Ριγκ – στην ίδια πόλη με τον Ζελένσκι. Ο πατέρας της, βετεράνος του σοβιετικού πολέμου στο Αφγανιστάν, την έμαθε να μη φοβάται. Στα 17 της, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Στα 25 της, κάλυπτε από την πρώτη γραμμή τη ρωσική εισβολή. Δεν είχε φίλους, δεν είχε σχέση. Μόνο την αποστολή της. Όπως δήλωσε η αρχισυντάκτριά της στην Ukrainska Pravda: «Δεν ζούσε για τίποτε άλλο πέρα από τη δουλειά της. Ήταν μία από τις πιο γενναίες δημοσιογράφους που έχω γνωρίσει». Χρησιμοποιούσε κρυπτογραφημένα τηλέφωνα. Έγραφε άρθρα που αυτοκαταστρέφονταν. Προστάτευε με κάθε τρόπο τις πηγές της. Και όμως, δεν γλίτωσε.
Η πρώτη της σύλληψη έγινε τον Μάρτιο του 2022 στην κατεχόμενη Μπερντιάνσκ. Απαχθείσα από Ρώσους, αναγκάστηκε να γυρίσει βίντεο προπαγάνδας – ελευθερώθηκε ύστερα από διεθνή πίεση. Δεν σταμάτησε. Συνέχισε να διασχίζει τη γραμμή του μετώπου. Συνέχισε να καταγράφει τη φρίκη.
Το τελευταίο ταξίδι και η εξαφάνιση
Στις 25 Ιουλίου 2023, έφυγε για τελευταία φορά από την Ουκρανία. Ταξίδεψε μέσω Πολωνίας, Λιθουανίας και Λετονίας, μπαίνοντας στη Ρωσία με το κανονικό της όνομα, μέσω του συνοριακού σταθμού Ludonka. Μια φωτογραφία του διαβατηρίου της επιβεβαίωσε τη διαδρομή. Στις 3 Αυγούστου, ο πατέρας της ανησύχησε: η κόρη του είχε χαθεί. Οι πληροφορίες τον οδήγησαν σε φυλακή της Ταγκανρόγκ, γνωστή για τη σκληρότητά της. Η Βικτόρια ερευνούσε τη λειτουργία μυστικών ρωσικών φυλακών, υπόγειων κέντρων βασανιστηρίων και καταρτίζε λίστα με πράκτορες της FSB. Είχε βάλει στο στόχαστρο τον πυρήνα του ρωσικού μηχανισμού καταστολής. Και γι’ αυτό πλήρωσε το τίμημα.
Λίγους μήνες πριν συλληφθεί, είχε τιμηθεί από το International Women’s Media Foundation. Στην ομιλία της, είπε: «Παραμείναμε πιστοί στην αποστολή μας, να μεταφέρουμε την αλήθεια στον κόσμο, αντισταθμίζοντας τη ρωσική προπαγάνδα. Δυστυχώς, πολλοί δημοσιογράφοι έχουν χάσει τη ζωή τους. Θέλω να αφιερώσω αυτό το βραβείο σε αυτούς. Πέθαναν στον αγώνα για την αλήθεια. Τους ευχαριστώ». Η Βικτόρια Ρόσκινα έγινε μία από αυτούς.
