Σε έναν κόσμο που κατακλύζεται καθημερινά από αρνητικές ειδήσεις, δυσκολίες και αβεβαιότητα, δεν είναι περίεργο που η διατήρηση καλής διάθεσης μοιάζει ολοένα και πιο δύσκολη. Η ευτυχία παρουσιάζεται συχνά ως ο απόλυτος στόχος της ζωής, όμως σύμφωνα με νέα επιστημονική μελέτη, η υπερβολική προσπάθεια για την κατάκτησή της μπορεί τελικά να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Applied Psychology: Health and Well-Being, ρίχνει φως σε ένα φαινόμενο που οι ειδικοί ονομάζουν «παράδοξο της ευτυχίας». Όσο πιο έντονα προσπαθούμε να νιώσουμε ευτυχισμένοι, τόσο πιο πιθανό είναι να απογοητευτούμε και να καταλήξουμε ψυχικά εξαντλημένοι.
Οι ερευνητές παρομοιάζουν την αναζήτηση της ευτυχίας με μια χιονοστιβάδα: ξεκινά με μια μικρή ανάγκη για βελτίωση της διάθεσης, όμως σύντομα διογκώνεται σε έναν εσωτερικό καταναγκασμό που απορροφά κάθε ψυχική ενέργεια. Όταν η ευτυχία μετατρέπεται σε εμμονή ή σε αυτοσκοπό, χάνουμε την επαφή με τις ουσιαστικές εμπειρίες που την προκαλούν και οδηγούμαστε στη σπατάλη των ψυχικών μας αποθεμάτων. Η συνεχής επιδίωξη της καλής διάθεσης, αντί να λειτουργεί ενισχυτικά, υπονομεύει την αυτοεκτίμησή μας. Όταν καταναλώνουμε υπερβολικά πολλή ενέργεια προσπαθώντας να νιώσουμε «καλά», η ψυχική κόπωση μας καθιστά πιο ευάλωτους σε πειρασμούς και αρνητικές συμπεριφορές – ακόμα και αυτοκαταστροφικές τάσεις. Το αίσθημα αποτυχίας που συνοδεύει την αδυναμία επίτευξης της ευτυχίας, καταλήγει να εντείνει τη δυσφορία που αρχικά θέλαμε να αποφύγουμε.
Το φαινόμενο αυτό έχει επιβεβαιωθεί μέσα από συγκεκριμένα πειράματα. Σε ένα από αυτά, οι συμμετέχοντες που είχαν προηγουμένως εκτεθεί σε διαφημίσεις που προωθούσαν την «ευτυχία» έτειναν περισσότερο να υποκύψουν σε ανθυγιεινές επιλογές, όπως η υπερκατανάλωση γλυκών, σε σύγκριση με εκείνους που δεν είχαν δεχθεί τέτοιες υποδείξεις. Σε άλλη περίπτωση, συμμετέχοντες που είχαν ως στόχο να νιώσουν πιο ευτυχισμένοι, εμφάνισαν μικρότερη αντοχή σε τεστ αυτοελέγχου, εγκαταλείποντας τη δοκιμασία νωρίτερα. Αυτό το αποτέλεσμα αποδόθηκε στη μείωση των διαθέσιμων ψυχικών τους πόρων.
Ένα καθημερινό παράδειγμα εξηγεί απλά αυτή την ψυχική φθορά: επιστρέφοντας από μια κουραστική μέρα στη δουλειά, πολλοί νιώθουν ότι δεν έχουν πια το σθένος να αναλάβουν ακόμη και απλές υποχρεώσεις, όπως το πλύσιμο των πιάτων ή η τακτοποίηση του σπιτιού. Έτσι, στρέφονται σε παθητικές, μη παραγωγικές ασχολίες, όπως η περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή η παρακολούθηση τηλεόρασης, αναζητώντας στιγμιαία ανακούφιση. Αυτή η εναλλαγή, όμως, ενισχύει μακροπρόθεσμα τη δυσαρέσκεια, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Το συμπέρασμα των επιστημόνων είναι σαφές: η ευτυχία δεν προκύπτει από πίεση ούτε από συστηματικό «κυνηγητό». Αντιθέτως, είναι πιθανότερο να τη συναντήσουμε όταν αφήνουμε χώρο για φυσική ροή, αποφεύγοντας την αγχώδη εμμονή με τη διάθεσή μας. Το κλειδί βρίσκεται στη χαλάρωση των προσδοκιών, στην αποδοχή των συναισθηματικών διακυμάνσεων και στη φροντίδα της καθημερινότητάς μας χωρίς το βάρος της «υποχρεωτικής» ευτυχίας. Εντέλει, η ψυχική ισορροπία δεν είναι κάτι που επιβάλλεται – είναι κάτι που επιτρέπουμε στον εαυτό μας όταν του δίνουμε χρόνο, χώρο και κατανόηση.
