Πακιστάν – Ινδία: Ο Σαγιέντ Ασίμ Μουνίρ βγαίνει από το παρασκήνιο

Μέχρι πρόσφατα, ο ισχυρότερος άνδρας του Πακιστάν προτιμούσε να παραμένει στο παρασκήνιο, ελέγχοντας αυστηρά τη δημόσια εικόνα του και περιορίζοντας τις δηλώσεις του σε προσεκτικά σκηνοθετημένες εμφανίσεις σε στρατιωτικές τελετές. Όμως μετά τη φονική τρομοκρατική επίθεση πριν δύο εβδομάδες στην ινδικά ελεγχόμενη πλευρά του Κασμίρ, ο αρχηγός του στρατού, στρατηγός Σαγιέντ Ασίμ Μουνίρ, βγήκε στο προσκήνιο, αναλαμβάνοντας ηγετικό ρόλο στην όξυνση της έντασης ανάμεσα στο Πακιστάν και την Ινδία. Καθώς στην Ινδία αυξάνονται οι φωνές για σκληρή απάντηση στην επίθεση που κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 20 Ινδουιστές προσκυνητές κοντά στην πόλη Παχάλγκαμ, ο στρατηγός Μουνίρ υιοθετεί ολοένα και πιο επιθετική ρητορική. Την Πέμπτη, ανεβασμένος πάνω σε άρμα μάχης κατά τη διάρκεια άσκησης, απευθύνθηκε στους στρατιώτες λέγοντας: «Ας μην υπάρχει καμία αμφιβολία. Οποιαδήποτε στρατιωτική περιπέτεια από την Ινδία θα αντιμετωπιστεί με άμεση, αποφασιστική και κλιμακούμενη απάντηση», στέλνοντας ξεκάθαρο μήνυμα περί συμμετρικής ή και υπέρτερης ανταπόδοσης σε ενδεχόμενη ινδική επίθεση.

Η εμφάνιση αυτή του στρατηγού Μουνίρ ερμηνεύεται από πολλούς, τόσο στο Πακιστάν όσο και στην Ινδία, ως προσπάθεια επίδειξης δύναμης και ανασυγκρότησης της φθαρμένης εμπιστοσύνης των πολιτών προς το στρατιωτικό κατεστημένο, το οποίο για δεκαετίες λειτουργούσε ως αφανής ρυθμιστής της πακιστανικής πολιτικής ζωής. Ωστόσο, αναλυτές επισημαίνουν ότι η στάση του δεν περιορίζεται σε πολιτικό υπολογισμό. Ο Μουνίρ θεωρείται σκληροπυρηνικός σε ό,τι αφορά την Ινδία, με τις απόψεις του να έχουν διαμορφωθεί μέσα από τη θητεία του στις δύο κορυφαίες υπηρεσίες πληροφοριών του Πακιστάν, αλλά και από την πεποίθησή του ότι η μακρόχρονη σύγκρουση με την Ινδία είναι βαθιά θρησκευτικού χαρακτήρα. Ιδιαίτερη ενόχληση προκάλεσαν στην Ινδία δηλώσεις του λίγες μέρες πριν από την επίθεση. Μιλώντας σε πακιστανούς της διασποράς στην Ισλαμαμπάντ, χαρακτήρισε το Κασμίρ «καρωτίδα φλέβα» του Πακιστάν — ένας όρος που έχει βαθιές ρίζες στην πακιστανική εθνικιστική ρητορική. Η Ινδία απάντησε καταγγέλλοντας τη δήλωση ως εμπρηστική και επαναλαμβάνοντας ότι το Κασμίρ αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειάς της.

Το αν η κρίση θα οδηγήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση ή θα συγκρατηθεί, θα εξαρτηθεί όχι μόνο από την εσωτερική πολιτική δυναμική των δύο χωρών, αλλά και από τις διεθνείς διπλωματικές παρεμβάσεις. ΗΠΑ και ΟΗΕ έχουν καλέσει σε αυτοσυγκράτηση, δεδομένου του πυρηνικού οπλοστασίου και των δύο χωρών. Την ίδια στιγμή, ο μόνιμος αντιπρόσωπος του Πακιστάν στον ΟΗΕ, Ασίμ Άχμαντ, δήλωσε ότι πακιστανοί αξιωματούχοι είχαν επαφές με την Κίνα – παραδοσιακό σύμμαχο του Ισλαμαμπάντ – για τις εντάσεις με την Ινδία.

Η Ινδία ετοιμάζεται – και η «εκδίκηση» ίσως είναι σφοδρή

Παρ’ όλα αυτά, η διπλωματία ίσως δεν είναι αρκετή. Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι, γνωστός για τη σκληρή του στάση και την εθνικιστική του ρητορική, έχει δεσμευτεί να κυνηγήσει «κάθε τρομοκράτη και τους υποστηρικτές του μέχρι τα πέρατα της Γης». Σε προηγούμενες επιθέσεις (2016 και 2019), η Ινδία απάντησε με αεροπορικά πλήγματα κατά στρατοπέδων μαχητών εντός πακιστανικού εδάφους. Ωστόσο, μετά την πρόσφατη επίθεση που κόστισε τη ζωή σε 26 αμάχους, οι πιέσεις από τη δεξιά πτέρυγα του ινδικού εθνικισμού είναι εντονότερες. «Ένα απλό πλήγμα σε στρατόπεδα δεν αρκεί πλέον για να ικανοποιήσει τη δίψα για αντίποινα», σχολιάζει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Αντίτια Σίνχα από το Δελχί.

Ο στρατηγός Μουνίρ, στις δημόσιες παρεμβάσεις του μετά την επίθεση στο Παχάλγκαμ, υιοθέτησε ρητορική που φανερώνει πως δεν πιστεύει σε μια διαρκή ειρήνη με την Ινδία. Στις 26 Απριλίου, κατά την ομιλία του σε τελετή αποφοίτησης της κορυφαίας στρατιωτικής ακαδημίας του Πακιστάν, επανέφερε τη «θεωρία των δύο εθνών» — το ιδεολογικό θεμέλιο του διαχωρισμού Ινδίας και Πακιστάν το 1947, βάσει της άποψης ότι μουσουλμάνοι και ινδουιστές συνιστούν διακριτά έθνη που χρειάζονται ξεχωριστά κράτη. Αυτή η ρητορική, που οι Πακιστανοί στρατηγοί παραδοσιακά ανέσυραν σε περιόδους έντασης και εγκατέλειπαν σε φάσεις διαλόγου, ερμηνεύεται τώρα ως σαφής ιδεολογική σκλήρυνση της στάσης του Ισλαμαμπάντ.

Η φράση του για το Κασμίρ ως «καρωτίδα φλέβα» ενόχλησε ιδιαίτερα το Νέο Δελχί. Ο Μουνίρ συμπλήρωσε ότι το Πακιστάν «δεν θα εγκαταλείψει τα αδέρφια του στο Κασμίρ, που παλεύουν ηρωικά κατά της ινδικής κατοχής». Ο Ινδός αναλυτής Σέκχαρ Γκούπτα σημειώνει ότι το χρονικό σημείο των δηλώσεων και το φορτισμένο τους περιεχόμενο δύσκολα αγνοούνται από την Ινδία. «Η επίθεση ακολούθησε λίγο μετά τη ρητορική του Μουνίρ. Η Ινδία δεν μπορεί να είναι αφελής και να μη δει σύνδεση – ιδίως από τη στιγμή που υποδαύλισε θρησκευτική αντιπαλότητα, κάτι που κανένας Πακιστανός ηγέτης, πολιτικός ή στρατιωτικός, δεν είχε κάνει ανοιχτά εδώ και καιρό», είπε. Το Πακιστάν, πάντως, απορρίπτει κάθε σύνδεση του στρατηγού Μουνίρ με την επίθεση, ενώ ο πρέσβης Αχμάντ στον ΟΗΕ απέδωσε την αστάθεια στη Νότια Ασία στη μη επίλυση του ζητήματος του Κασμίρ.

Η σύγκρουση αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που φέρνει τον Μουνίρ στο επίκεντρο κρίσης. Το 2019, όταν βομβιστική επίθεση στο Κασμίρ πυροδότησε ινδικές αεροπορικές επιθέσεις, ο Μουνίρ ήταν επικεφαλής της διαβόητης πακιστανικής υπηρεσίας πληροφοριών ISI — θέση από την οποία απομακρύνθηκε λίγους μήνες αργότερα από τον τότε πρωθυπουργό Ιμράν Χαν. Ο Χαν αντιτάχθηκε αργότερα στον διορισμό του Μουνίρ ως αρχηγού του στρατού, και η σχέση τους παραμένει εχθρική. Μετά τη ρήξη του με την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, ο Χαν καθαιρέθηκε τον Απρίλιο του 2022. Ο Μουνίρ ανέλαβε αρχηγός του στρατού επτά μήνες μετά. Σήμερα, ο Χαν –μεγάλο μέρος του πακιστανικού λαού στο πλευρό του– παραμένει στη φυλακή. Ο Μουνίρ διαχειρίζεται με προσοχή τη δημόσια εικόνα του, αποφεύγει αυθόρμητες δηλώσεις και οι λόγοι του είναι συχνά φορτισμένοι με θρησκευτικά στοιχεία. Ο πρώην πρέσβης του Πακιστάν στις ΗΠΑ, Χουσαΐν Χακκάνι, σημειώνει: «Ο Μουνίρ είναι βαθιά θρησκευόμενος και αυτό επηρεάζει την οπτική του για τις σχέσεις με την Ινδία. Στην καλύτερη περίπτωση, θα επιδιώξει διαχείριση των εντάσεων, αποκομίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη».

Η στάση του, κατά πολλούς, αντικατοπτρίζει την πορεία σταδιακού εξισλαμισμού του πακιστανικού στρατού που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980 επί του στρατηγού Ζία ουλ-Χακ, σε συνεργασία τότε με τις ΗΠΑ στον αγώνα κατά της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν. Ο Μουνίρ ηγείται και της στρατιωτικής εδραίωσης εξουσίας στο εσωτερικό, με περιορισμό των διαφωνιών και της αντιπολίτευσης, σύμφωνα με τους επικριτές του. «Προτιμά να ελέγχει παρά να είναι αρεστός», σημειώνει ο Χακκάνι. «Αυτός είναι ο τρόπος που προσεγγίζει τόσο την εσωτερική πολιτική όσο και τις σχέσεις με την Ινδία». Το πακιστανικό στράτευμα φαίνεται να ενισχύει τον ρόλο του στις διμερείς υποθέσεις, διορίζοντας τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών ως σύμβουλο εθνικής ασφάλειας – θέση που παραδοσιακά κατείχαν απόστρατοι στρατηγοί ή πολιτικά πρόσωπα.

Οι διπλωματικές σχέσεις Ινδίας–Πακιστάν παραμένουν παγωμένες. Η επιθετική δημόσια ρητορική έχει αντικαταστήσει κάθε απόπειρα ήρεμου διαλόγου και, μέσα σε αυτό το κλίμα, ο κίνδυνος παρεξήγησης και κλιμάκωσης είναι οξύς. Ο πολιτικός και στρατιωτικός αναλυτής Ζαχίντ Χουσέιν σημειώνει: «Αν η Ινδία εξαπολύσει στρατιωτικά πλήγματα, το Πακιστάν θα αισθανθεί υποχρεωμένο να απαντήσει. Το ερώτημα είναι αν ο κ. Μόντι μπορεί να σταματήσει εγκαίρως. Ακόμα και περιορισμένα χτυπήματα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ευρύτερη σύγκρουση».