Μέσα από τις σελίδες του εμβληματικού μυθιστορήματος «Φορτουνάτα και Χασίντα» του Μπενίτο Πέρες Γκαλδός, γεννήθηκε ένας όρος που σήμερα χρησιμοποιείται στην ψυχολογία για να περιγράψει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο συναισθηματικής εξάρτησης: το «σύνδρομο της Φορτουνάτα». Πρόκειται για μια ψυχική δυναμική κατά την οποία το άτομο ερωτεύεται πρόσωπα ήδη δεσμευμένα — παντρεμένα, αρραβωνιασμένα ή σε σταθερές σχέσεις. Κι όμως, αυτός ο έρωτας δεν αφορά μόνο την επιθυμία, αλλά αγγίζει βαθύτερα στρώματα της ανθρώπινης ανάγκης για αναγνώριση, επιβεβαίωση και —σε πολλές περιπτώσεις— για επανάληψη παιδικών τραυμάτων που ποτέ δεν θεραπεύτηκαν. Η ψυχολόγος Victoria Almiroty εξήγησε στην globo.com πως η «Φορτουνάτα» δεν ερωτεύεται απλώς ένα απαγορευμένο πρόσωπο. Ερωτεύεται μια ιδέα — έναν ρόλο. Εκείνον του αόρατου εραστή. «Ο εραστής ζει στο περιθώριο. Είναι καθαρή επιθυμία, χωρίς ρουτίνα, χωρίς υποχρεώσεις. Αυτό που αγαπιέται δεν είναι ο άνθρωπος, αλλά το πλαίσιο», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η επιλογή ενός απρόσιτου συντρόφου δεν πηγάζει πάντα από τον έρωτα, αλλά από μια ασυνείδητη ανάγκη να αισθανθεί κανείς μοναδικός — να γίνει ο ένας και μόνος που θα κερδίσει την προσοχή εκείνου που ήδη «ανήκει» αλλού. Η Almiroty υπενθύμισε τη ρήση του Gabor Maté: «Δεν επαναλαμβάνουμε ό,τι μας ευχαρίστησε, αλλά ό,τι μας είναι οικείο». Συχνά, αυτό το οικείο είναι τοξικό. Δεν είναι λίγοι όσοι, ασυνείδητα, αναζητούν σχέσεις που αναπαράγουν την αίσθηση έλλειψης, απόρριψης ή απόστασης που γνώρισαν στα παιδικά τους χρόνια.
Το παιδικό τραύμα μεταμφιεσμένο σε έρωτα
Ο Φρόιντ είχε πει πως «επαναλαμβάνουμε αντί να θυμόμαστε». Με αυτή τη φράση, ψυχολόγοι ερμηνεύουν γιατί τόσοι άνθρωποι εγκλωβίζονται ξανά και ξανά σε δυσλειτουργικά μοτίβα. Αναζητούν μητέρες που υπήρξαν ψυχρά απασχολημένες ή πατέρες που απουσίαζαν συναισθηματικά. Η ψυχολόγος Carina Mitrani τόνισε πως το άτομο που κυνηγά τον απρόσιτο σύντροφο, στην ουσία, επιχειρεί να γιατρέψει μια πληγή: τη μη αίσθηση ότι άξιζε την αγάπη. Είτε γιατί κανείς από τους δύο γονείς δεν το έκανε να νιώσει αγαπητό, είτε γιατί ένας από τους δύο απομάκρυνε το παιδί από τον άλλον, στερώντας του έναν ολοκληρωμένο συναισθηματικό δεσμό.
Η ανάγκη για επιβεβαίωση μεταμφιέζεται σε μια ρομαντική εμμονή: να «κερδίσεις» τον δεσμευμένο. Το άτομο πείθει τον εαυτό του πως ελέγχει την κατάσταση, πως είναι εκείνο που κρατά τα νήματα. Όμως, στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια φαντασίωση εξουσίας μέσα σε μια βαθιά σχέση υποτέλειας. Η Mitrani σημείωσε πως υπάρχει μια μορφή ταπείνωσης όταν μένεις στο παρασκήνιο: δεν σε παρουσιάζουν, δεν σε καλούν, δεν υπάρχεις στην καθημερινότητα του άλλου. Κι όμως, αυτή η αφάνεια συντηρείται εθελοντικά, επειδή συνοδεύεται από την ελπίδα της μελλοντικής δικαίωσης.
Ανταγωνισμός, θυματοποίηση και εθισμός στο δράμα
Σύμφωνα με την Almiroty, το ζητούμενο δεν είναι πάντοτε το ίδιο το πρόσωπο. Συχνά, το γεγονός ότι το άλλο άτομο ανήκει κάπου αλλού προκαλεί μια ασυνείδητη επιθυμία για διεκδίκηση. Ξυπνά ο παλιός ανταγωνισμός για την αγάπη ενός γονέα που έπρεπε να μοιραστεί — ή δεν δόθηκε ποτέ ολοκληρωμένα. Παράλληλα, το αίσθημα θυματοποίησης ενεργοποιεί χημικές διεργασίες στον εγκέφαλο. Η Mitrani παρατήρησε πως το δράμα γίνεται, σε κάποιες περιπτώσεις, πηγή ικανοποίησης. Το άτομο φαίνεται να υποφέρει, αλλά στην πραγματικότητα βιώνει ένα είδος ευφορίας μέσα από την ένταση. Το απαγορευμένο ενισχύει την ένταση. Όταν κάτι είναι εκτός ορίων, η επιθυμία φουντώνει. Οι ειδικοί παραπέμπουν στην ψυχαναλυτική θεωρία του Jacques Lacan, σύμφωνα με την οποία το ερωτικό αντικείμενο αποκτά μεγαλύτερη έλξη όταν είναι απρόσιτο — όταν το επιθυμεί κι άλλος ή το απαγορεύει το πλαίσιο.
Το «σύνδρομο της Φορτουνάτα» δεν είναι θέμα ηθικής. Δεν λύνεται με τύψεις ή κριτική. Οι ειδικοί συμφωνούν πως το πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση του μοτίβου. Το δεύτερο είναι η ψυχοθεραπευτική επεξεργασία του: η εξερεύνηση των ριζών του πόνου, η αναγνώριση των παλιών απωλειών και η αποδοχή μιας διαφορετικής, πιο υγιούς μορφής αγάπης. «Όταν καταλάβεις τη δομή, μπορείς να τη σπάσεις», λέει η Almiroty. «Αρκεί να έχεις το θάρρος να επιλέξεις αλλιώς».
