Σε μια εποχή όπου η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί παγκόσμια πρόκληση, η Ιαπωνία δίνει ένα διαφορετικό παράδειγμα. Παρότι κατέχει μια από τις υψηλότερες αναλογίες ηλικιωμένων στον κόσμο, οι πολίτες της τρίτης ηλικίας όχι μόνο δεν αποσύρονται, αλλά επανεφευρίσκουν τον εαυτό τους, σπάζοντας στερεότυπα και καταρρίπτοντας ηλικιακά όρια. Εκεί, το «γήρας» δεν σηματοδοτεί παραίτηση, αλλά αποτελεί αφετηρία για νέα ρεκόρ, νέα όνειρα και νέες ιστορίες δύναμης. Η Mieko Nagaoka άρχισε να κολυμπά στα 80 της, για να αποκαταστήσει έναν τραυματισμό στο γόνατο. Κανείς δεν φανταζόταν τότε πως θα εξελισσόταν σε πρωταθλήτρια. Στα 100 της χρόνια, εξέδωσε το βιβλίο «Είμαι 100 ετών και η καλύτερη ενεργή κολυμβήτρια στον κόσμο», λίγο πριν κατακτήσει παγκόσμιο ρεκόρ στα 1.500 μέτρα για την ηλικιακή της κατηγορία. Πέντε χρόνια αργότερα, εξακολουθούσε να συμμετέχει σε αγώνες, με 18 παγκόσμια ρεκόρ στο ενεργητικό της. Πέθανε το 2021, στα 106 της, αφήνοντας πίσω έναν συγκινητικό απολογισμό δύναμης και επιμονής. Ο 84χρονος γιος της, Hiroyuki, που κολυμπούσε στο πλάι της, είπε απλά: «Ζήσαμε ευτυχισμένοι κολυμπώντας μαζί. Δεν υπάρχει άλλο τέτοιο παράδειγμα στον κόσμο».
Ο Hidekichi Miyazaki έγινε διεθνές πρόσωπο όταν, στα 105 του, κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα σπριντ για την κατηγορία των υπερηλίκων. Όταν τον ρώτησαν για τον χρόνο του, χαμογέλασε και είπε: «Δεν είμαι ικανοποιημένος». Πέθανε στα 108 του, με το βλέμμα πάντα στο επόμενο χρονόμετρο. Ο ορειβάτης και επαγγελματίας σκιέρ Yuichiro Miura δοκίμασε κάτι αδιανόητο: να κατέβει με σκι το Έβερεστ, με αλεξίπτωτο στην πλάτη, στα 40 του. Η ταινία για το κατόρθωμά του τιμήθηκε με Όσκαρ. Στα 70 του, έγινε ο γηραιότερος άνθρωπος που πάτησε στην κορυφή του κόσμου. Δεν του έφτανε. Το επανέλαβε στα 75. Και ξανά, στα 80. Το 2019, στα 86 του, επιχείρησε να σκαρφαλώσει στο Ακονκάγκουα στη Νότια Αμερική. Στα 6.000 μέτρα, ο γιατρός του τον σταμάτησε. Ο ίδιος δήλωσε αργότερα: «Υπάκουσα για να επιστρέψω μια μέρα ξανά».
Το ανταγωνιστικό πνεύμα ως αντίδοτο στη φθορά
Δεν είναι μόνο η διατροφή ή η άσκηση. Αυτό που ενώνει αυτές τις ζωές είναι κάτι βαθύτερο: το πάθος, η θέληση, η ανάγκη να μην υποταχθούν στο πέρασμα του χρόνου. Το «ανταγωνιστικό πνεύμα», ακόμη κι όταν δεν υπάρχει αντίπαλος, διατηρεί την ενέργεια και την ελπίδα. Είτε πρόκειται για έναν φίλο, έναν νεότερο, είτε τον ίδιο μας τον εαυτό, το να προσπαθούμε να ξεπεράσουμε όρια φαίνεται να είναι το απόλυτο ελιξίριο. Στην ιαπωνική κοινωνία, η ιδέα του meiwaku –να μην είσαι βάρος στους άλλους– είναι βαθιά ριζωμένη. Η αυτονομία και η ενεργή συμμετοχή στη ζωή θεωρούνται ηθική υποχρέωση. Γι’ αυτό, δεν είναι σπάνιο να βλέπει κανείς ηλικιωμένους να εργάζονται, να κάνουν εθελοντισμό ή να ξεκινούν χόμπι στα 80 τους. Όχι για να γεμίσουν τον χρόνο, αλλά για να παραμείνουν μέλη μιας κοινωνίας που λειτουργεί με αμοιβαίο σεβασμό και αίσθημα ευθύνης. Ο μαραθωνοδρόμος Michiharu Shimojo, 88 ετών. Ο surfer Seichi Sano, που άρχισε το σπορ στα 80 του, «γιατί έτσι του ήρθε». Οι ηλικιωμένοι της Ιαπωνίας εμπλέκονται σε όλα: κολύμβηση, καλλιγραφία, ανθοδετική, χορό, μουσική. Ο ελεύθερος χρόνος γίνεται μέσο δημιουργίας και προσφοράς – όχι παθητικής παρακολούθησης της ζωής που περνά.
Γερνώντας μαζί, όχι μόνοι
Η καθηγήτρια Yuko Oguma από το Πανεπιστήμιο Keio επισημαίνει ότι η ήπια καθημερινή άσκηση –ακόμα και απλές διατάσεις ή περίπατοι– βελτιώνει όχι μόνο το σώμα, αλλά και την κοινωνικότητα. Οι ηλικιωμένοι οργανώνουν οι ίδιοι δραστηριότητες, παραμένουν παρόντες στις κοινότητές τους, και φροντίζουν ο ένας τον άλλον. Δεν είναι το κράτος που τους κινητοποιεί. Είναι οι ίδιοι.
Η ετήσια έκθεση του Υπουργικού Συμβουλίου δείχνει πως το 70% των Ιαπώνων ηλικίας 60–69 ετών και το 50% των άνω των 70 εργάζονται ή συμμετέχουν ενεργά σε κοινωνικές δράσεις. Παράλληλα, η πλειονότητα των ιαπωνικών εταιρειών έχει αυξήσει το όριο συνταξιοδότησης, προσαρμόζοντας την αγορά εργασίας στη νέα πραγματικότητα. Μέχρι το 2050, οι άνω των 80 στον κόσμο αναμένεται να τριπλασιαστούν. Η Ιαπωνία, που ήδη ζει το μέλλον αυτό, προσφέρει πολύτιμα μαθήματα: όχι μόνο για την υγεία, αλλά για την αξιοπρέπεια, την αυτονομία και την ελπίδα. Εκεί, το γήρας δεν είναι σιωπή. Είναι δύναμη. Κι ίσως, τελικά, το μυστικό να μην είναι κάποιο σούπερ τρόφιμο ή ειδική τεχνική μακροβιότητας. Ίσως το κλειδί να βρίσκεται στο να μη γίνεις ποτέ meiwaku, αλλά να συνεχίσεις να ανήκεις. Να ζεις. Να συμμετέχεις.
