Αλί Χαμενεΐ: Το τελευταίο κεφάλαιο του σκληροπυρηνικού ηγέτη που καθόρισε το Ιράν για δεκαετίες

Όταν ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, εμφανίστηκε δημόσια μετά από πέντε χρόνια, τον Οκτώβριο του 2024, έστειλε ένα από τα πιο αδιάλλακτα μηνύματα της πολύχρονης παρουσίας του στην εξουσία: «Το Ισραήλ δεν θα κρατήσει για πολύ». Μιλώντας μπροστά σε χιλιάδες υποστηρικτές στην Τεχεράνη, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του στενού του συμμάχου Χασάν Νασράλα από ισραηλινά πλήγματα, δεν άφησε περιθώριο παρερμηνειών: η εποχή της μετριοπάθειας είχε παρέλθει. Η απώλεια του Νασράλα ήταν προσωπικό και πολιτικό πλήγμα· η επακόλουθη ισραηλινή αεροπορική επίθεση στο Ιράν, ένα ταπεινωτικό στρατηγικό χτύπημα. Η απάντηση της Τεχεράνης με καταιγισμό drones και πυραύλων δεν ανέτρεψε τους συσχετισμούς. Η ιρανική αεράμυνα αποδείχθηκε ανεπαρκής και το δίκτυο των πολιτοφυλακών που ο Χαμενεΐ οικοδομούσε επί δεκαετίες, μοιάζει πλέον να καταρρέει. Οι σύμμαχοι αποδυναμώνονται· η «αντίσταση» έχει ρωγμές.

Γεννημένος το 1939 στη Μασχάντ, σε οικογένεια ταπεινού ιερωμένου, ο Χαμενεΐ ανδρώθηκε πολιτικά στη σκιά της καταπίεσης του Σάχη και πνευματικά στην πόλη Κομ, υπό την επίδραση του Χομεϊνί. Μελετητής τόσο του σιιτικού Ισλάμ όσο και της δυτικής λογοτεχνίας και των αντι-αποικιακών θεωριών, μεταφραστής του ισλαμιστή θεωρητικού Σαγιέντ Κούτμπ, ο νεαρός Χαμενεΐ ανήκε σε εκείνη τη γενιά που συνδύασε μυστική δράση, ιδεολογική αναζήτηση και θρησκευτικό φανατισμό. Η άνοδος του στην εξουσία υπήρξε μεθοδική: συλλήψεις, δολοφονική απόπειρα που τον άφησε με παράλυτο δεξί χέρι, εκλογή στην προεδρία το 1981 και τελικά, το 1989, διαδοχή του Χομεϊνί ως Ανώτατος Ηγέτης με συνταγματική αναθεώρηση, αν και δεν διέθετε τον υψηλό θρησκευτικό τίτλο του προκατόχου του.

Ο θεματοφύλακας του καθεστώτος

Στο επίκεντρο της εξουσίας του βρίσκονται οι Φρουροί της Επανάστασης – το ιδεολογικό και στρατιωτικό ανάχωμα του καθεστώτος. Μέσω αυτών και μέσω μιας πυκνής δομής πιστών εντός και εκτός Ιράν, ο Χαμενεΐ διεύρυνε την επιρροή του: στο Λίβανο, τη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη. Ο «άξονας της αντίστασης» που οικοδόμησε, με τη Χεζμπολάχ, τους Χούθι, τη Χαμάς και τις σιιτικές πολιτοφυλακές, λειτουργούσε ως επιθετικό παρακλάδι της ιρανικής πολιτικής. Παράλληλα, στο εσωτερικό, ενίσχυε την καταστολή. Οι μεταρρυθμιστές, όπως ο πρόεδρος Χαταμί, δεν είχαν ποτέ πλήρη ελευθερία· οι γυναίκες, οι θρησκευτικές μειονότητες και οι πολιτικοί αντίπαλοι δέχονταν σκληρές διώξεις. Η εικόνα ταπεινότητας που προβάλλει – κατοικεί σε ένα λιτό σπίτι στην Τεχεράνη – έρχεται σε αντίθεση με τη βίαιη και αυταρχική του εξουσία. Η εξουδετέρωση διαφωνούντων στο εξωτερικό, οι παρακολουθήσεις και οι απαγχονισμοί μαρτυρούν ένα κράτος που προτάσσει τη σταθερότητα και τη θεοκρατική νομιμοποίηση, με κάθε κόστος.

Σήμερα, ο Χαμενεΐ, σε ηλικία 86 ετών, δείχνει πιο απομονωμένος από ποτέ. Η επίθεση του Ισραήλ, οι απώλειες των συμμάχων του, η κατάρρευση της οικονομίας και τα συνεχή λαϊκά ξεσπάσματα αποδομούν το αφήγημα της αντίστασης. Ο ίδιος δείχνει να χάνει τον έλεγχο ενός οικοδομήματος που ο ίδιος σχεδίασε – μεθοδικά, αδυσώπητα, για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Η συζήτηση για τη διαδοχή του έχει ήδη ξεκινήσει. Ποιος θα μπορέσει να διατηρήσει την ενότητα ενός καθεστώτος που βασίστηκε στην προσωποπαγή εξουσία; Πώς θα επαναπροσδιοριστεί η διεθνής θέση του Ιράν μετά από ενδεχόμενη αποχώ